Osmanlı'nın barut üretim merkezi: İstanbul Baruthanesi

Baruthane-i Amire, bir başka deyişle İstanbul Baruthanesi 1700 yılında kurulur. Baruthane-i Amire kurulmadan önce Şehremini bölgesinde bir baruthane daha vardır. 1698 yılında meydana gelen patlama baruthaneyi yakıp kül ettiği gibi birçok insanın da canını mal olur. Bu sebeple yeni kurulacak olan baruthanenin şehir dışında bir yerde olmasına karar verilir. Önce Kâğıthane'de atıl durumda olan eski baruthanenin tamirine karar verilir. Fakat Kâğıthane yazları mesire alanı olarak kullanıldığı için bu düşünceden vazgeçilir. Yeni kurulacak baruthanenin tamamen ıssız bir yerde olması gereklidir. İşte bu düşünceyle yeni baruthanenin yerinin, o zamanki adı Makriköy olan Bakırköy olması uygun bulunur. Belirlenen bölge hem Marmara Denizi'ne yakındır ki barut için hammadde olarak kullanılan güherçilenin deniz yoluyla getirilmesini kolaylaştıracaktır. Hem de Bakırköy Deresi'nin yanındadır: bu ise barut üretiminde çok önemli olan suyun kolaylıkla fabrikaya teminini sağlayacaktır. Kuruluşu toplam 3 milyon 44 bin 841 akçeye mal olan baruthane yeni yerinde üretime başlar. İstanbul Baruthanesi kuruluşundan 26 yıl sonra çıkan büyük bir yangından sonra, üretim yapamaz duruma gelir. Bir seneye yakın zaman zarfında makineleri yenilenen baruthane tekrar üretime başlar. Ancak baruthane muhtelif zamanlarda birkaç kez daha yangınlarla baş etmek zorunda kalır. Öyle ki işçiler düzenli ve iyi bir maaş almalarına rağmen burada çalışmak istemez. İmparatorluğun barut imalatındaki kalite ölçüsü İngiltere'dir. Baruthane kuruluşundan 96 yıl sonra, yani 1796 yılında ancak istenen kalitede barut üretmeyi başarır. Bu dönemde fabrikanın başında Mehmed Şerif Efendi vardır ve barut üretimi bu dönemde diğer yılların iki üç katına çıkmıştır. Baruthaneye üretim için gerekli olan güherçile Konya, Kayseri, Aksaray, Karapınar ve Aydın'dan getirilir. Barutçubaşı Ohannes Dadyan'ın 1835'teki İngiltere ziyareti fabrika için yeni bir dönüm noktası olur. Dadyan, İngiltere'deki baruthanelerde gördüğü makinelerin İstanbul'a getirilmesi gerektiği konusunda bir rapor sunar ve yeni makinelerin gelmesiyle fabrikada ileri teknoloji bir üretim başlar. 1886 yılında ise baruthane yine büyük bir yangınla tahrip olur ve bu durum yeni bir dönüşüme neden olur. Zira tahrip olur ve bu durum yeni bir dönüşüme neden olur. Zira tahrip olan makineler yerine daha ileri teknoloji üretim makineleri getirilir. Fabrikada prizmatik barut, pamuk barutu gibi barut çeşitleri üretimi gerçekleşir. Ancak fabrikanın en önemli ürünü olan dumansız barut imali için ilk adım 1896 yılında atılacaktır. Yaklaşık iki asra yaklaşan yaşıyla üretim gerçekleştiren barut fabrikasında 1896 yılında Osmanlı tarihinde bir ilk yaşanır. Baruthane'nin bir bölümü dumansız barut üretimine tahsis edilir ve günde iki üç kilo kadar dumansız barut üretimine tahsis edilir ve günde iki üç kilo kadar dumansız barut üretimi yapılır. İzzet Paşa, birkaç kimyager ve mühendis, dumansız barut üretiminde gerekli olan incelikleri öğrenmek için Avrupa'ya gider. Dönüşlerinde üretim teknolojisini yenileyip kapasiteyi de artıracak birçok makineyi de beraberinde getirirler. Yeni getirilen makinelerle beraber günlük dumansız barut üretimi 50 kiloya kadar çıkar. Dumansız barut konusunda ilerlemek isteyen devlet, ilerleyen yıllarda Alman Rotweil Fabrikası ile anlaşarak fabrikaya asit ve eter fabrikası gibi bolümler de ekler. I. Dünya Savaşı sonrası İstanbul'un işgali esnasında Fransızlar dumansız barut üretimine müsaade etmez, fabrikada sadece kara barut üretimi gerçekleşir. Sonraları bu iznin de kaldırılmasıyla o dönem fabrikanın müdür olan Binbaşı Azmi Bey'in girişimiyle fabrikanın mevcut imkânlarından faydalanarak fabrikada makarna, kibrit, kolonya, sabun, ayakkabı boyası imal edilir; hatta barut makinesinin jeneratöre çevrilmesiyle elektrik elde edilerek Bakırköy aydınlatılır. Bu faaliyetlerle beraber Anadolu'da başlayan Milli Mücadele için de gizlice barut üretimine devam edilir. Cumhuriyet döneminde Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü'ne bağlayan fabrika, İstanbul'dan Ankara'ya nakledilir. 1955'te ise Makine ve Kimya Endüstrisi'ne devredilir. Fabrika binasının olduğu bölgeye ise bugünkü Ataköy Konutları inşa edilir. Günümüzde baruthanenin kalan binalarından biri Yunus Emre Kültür Merkezi olarak hizmet vermektedir.