Osmanlı medeniyetinin hassasiyeti "sadaka ve yitik taşları"

Osmanlı toplumundaki infak, hayır ve yardımlaşma kültürünün dikkat çekici yansımalarından biri de sadaka taşlarıydı. Sadaka taşları, ecdadın asalet¸ zarafet ve merhametinin taşa bürünmüş¸ kalıba dökülmüş en güzel numunelerindendir. Osmanlı'dan kalan Ramazan geleneği: Enderun usulü teravih Osmanlı, İslam dinindeki sadaka kültürünü, 'alan elin veren eli görmemesi' prensibiyle sadaka taşlarında buluşturdu. Sadaka taşları, genelde caminin görülmeyen yerlerine mermer sütunun içi oyularak oluşturuldu. Amaç, sadakayı bırakanın da alanın da birbirini görmemesini sağlamaktı. Sözlükte gerçek olmak, doğruluk gibi anlamlara gelen sıdk kökünden türeyen sadaka kelimesi İslam'da Allah'ın hoşnutluğunu kazanmak için ihtiyaç sahiplerine yapılan gönüllü veya zekât gibi dinen yapılması zorunlu, nakdi ve ayni yardımları ifade eder. Sadaka taşları, genellikle, birkaç sokağın birleştiği bir köşede; İmaret veya diğer sosyal yardım kurumlarının yakınlarında; tekke, dergâh, zaviye, mezarlık, türbe gibi yerlerin yakın çevresinde ve mescit, camii gibi ibadethanelerin yakın çevresinde bulunmaktaydı. Peygamberimiz Ramazan ayını nasıl geçirirdi? Sadaka taşları aracığı ile çoğunlukla nakdi yardım yapılsa da bazen ayni yardım da yapılıyordu. Nakdî yardım özellikle uçup kaybolmaması için de kâğıt para yerine madeni paralar bırakılarak yapılırdı. Aynî yardım ise giyim, kuşam eşyaları ve çeşitli besinler bırakılarak yapılıyordu. Fakirler sadaka taşında birikenlerden sadece ihtiyacı olan şeyleri ve muhtaç olduğu miktar kadarını alarak, kalanını başkalarına bırakmaya özen göstermişlerdir. Bu kanaat ve diğergamlık her türlü takdire layıktır. Sadaka taşları, Osmanlı İmparatorluğu'nun hâkim olduğu coğrafyada yaygın bir şekilde kullanılmış ve günümüzde de koruma altına alınması gereken kültürel unsurlar arasına girmiştir. Çeşitli bölgelerde 'Zekat Taşı', 'Zekat Kuyusu', 'Dilenci Mihrabı', 'Hacet Taşı', 'İhtiyaçgâh', 'Fıkara Taşı', 'Hayrat Deliği' gibi isimlerle de anılmakta olan bu taşların, genellikle, cami, tekke, medrese avluları, çeşme başları, üç beş semtin birleştiği köşelere, fakir, muhtaç, hasta insanların barındığı yapıların önlerine (Üsküdar'daki Miskinler Tekkesi gibi) dikildiği görülmektedir. Ramazan'ın vazgeçilmez sahur eğlencesi: Karagöz ve Hacivat Osmanlı devletinde uygulanan sadaka taşları genellikle 2 metre boylarında, silindir şeklinde olup şehirlerde, kasabalarda, cami ve hastane yanı gibi yerlere kurulurdu. Herkesin ulaşımının kolay olduğu yerlere kurulduğu gibi sadaka veren ve alanın gözükmemesi için tenha yerlere de konulurdu. İhtiyaç sahipleri ihtiyacı kadar sadaka alıp, bu olgudan istismar etmeden faydalanırdı. 'İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.' inanç ve felsefesiyle kurulan Osmanlı Devleti'nde insan onuru her şeyin üzerindedir. Herkes gibi fakir insanın da bir onuru olduğu unutulmamış, yardım ederken hep bu bilinç ve incelik içinde davranılmaya özen gösterilmiştir. Osmanlı döneminde, sadaka alanın ve verenin birbirini görmemesi için oluşturulan sadaka taşlarını biliyorduk ama 'yitik taşını' duyan çok az kimse vardır. Yitik taşları da sadaka taşı gibi önemli bir uygulamaydı. Ramazan hikayeleri; Bin salavata satılan zırh Yitik taşı, bulunan kayıp eşyanın konulduğu taş olup genellikle cami, tekke, türbe gibi yapıların duvarlarında yerden 1-1,25 m. yükseklikte kemerli bir niş şeklindeydi. Kayıp eşyayı bulanlar buraya koyarlar, eşyası kaybolanlar da buraya bakarlardı. Selimiye Camisi'nde saray hamamına olan köşede yitik yeri mevcuttur. O çağlarda insanlar buldukları eşyaları, kıymetli eşya olabilir, para, altın olabilir, bunları sahibinin bulmasını teminen yitik taşına bırakıyorlardı. Osmanlı Devleti'nde 3. Murat Han'ın vezirlerinden Mahmut Paşa tarafından yaptırılan Sivas'taki Kale Cami'nin minaresi altındaki yitik taşı da çevrede kaybolan eşyaların bulunması için insanlar yardımcı oluyordu. Yapıldığı dönemden bu yana, civarda bir eşya bulanlar, bu oyuğun içine bırakırdı. Adı da bu nedenle 'yitik taşı' yani 'kayıp taşı' olarak kondu. Bölgede bir şey bulan da, bir şeylerini kaybedenler de yitik taşına koşardı. Toplumsal bir yardımseverliği ortaya koymanın yanında, insanların dürüstlüğünün de göstergesiydi, yitik taşları... Ecdadımızın, Selimiye Camisi'nde olduğu gibi açtığı küçük oyuklar inanç, dayanışma ve karşılıklı güven anlamında büyük dersler verir. Bu basit ama derin anlamı olan taşa, yitik sahipleri eşyaları kaybolduğunda bakarlar, buluntu kendilerine ait ise alır, aksi takdirde dokunmazlardı. Osmanlı'dan günümüze gelen miras 'Zimem defteri' hakkında 10 detay

Osmanlı medeniyetinin hassasiyeti "sadaka ve yitik taşları"

Osmanlı toplumundaki yardımlaşma kültürü