Osmanlı Devleti ve öncesinde Surre-i Hümayun

Surre Surre kelimesinin terim anlamı; her yıl hac döneminden önce genellikle Mekke ve Medine halkına dağıtılmak için yollanan para, altın ve diğer eşyaları ifade etmek için kullanılır. Sözlük anlamında ise surre; 'içine altın ve para gibi kıymetli eşyaların konulduğu kese' olarak ifade edilir. Geçmiş zamanlarda surre, Abbasiler döneminde hac yollarının güvenliği, hac güzergâhı üzerinde bulunan su kuyularının bakımı, hacıların konaklama vb. ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla bazı tedbirlerin alındığı da bilinmektedir. Osmanlılardan önce Surre-i Hümayun Surrenin ilk olarak ne zaman gönderildiği kesin olarak bilinmemekle birlikte surrenin ilk defa Emeviler zamanında düzenli olarak gönderilmeye başlandığı kabul edilir. 758 senesinde yaptığı hac vazifesi esnasında Ebû Ca'fer el-Mansûr'un Haremeyn halkına, Haremeyn halkının ileri gelenlerine çeşitli hediyeler ve Kureyş'in ileri gelenlerine biner dinar dağıtmış olduğu kayıtlarda görülür. Yollarla birlikte hacıların güzergahında rahatça konaklayabilecekleri yeni mekanlar, tesisler inşa edilmiş, var olan tesislerin de bakımları yapılmış, maddi yatırımlar yapılmış, barış süreçlerinde fırsat bulunduğu sürece hac yollarının bakımı ve haberleşmede kullanılan posta teşkilatının kullandığı mekanların bakımı yapılmıştır. 775-785 yılları arasında Abbasi Halifesi Mehdi-Billah'ın başa gelmesinden hemen sonra kendinden önceki halifeler gibi o da Mekke ve Medine halkına yardımlarda bulunur. Mehdi-Billah, bu şehirlere otuz milyon dirhem bağışta bulunur. 923 yılında Abbasi Halifesi el-Muktedir Billah, surre gönderimini bir gelenek haline getirip surreyi her sene göndermiştir. Bir diğer örnek olarak; Haremeyn'e yardım gönderen ve itibar sahibi olmak isteyen Fâtımiler ve Eyyubiler gibi başka devletler de vardı. Örneğin; Fâtımiler döneminde Musul Atabegi Muzafferüddin Kökböri, Mekke ve Medine'ye 5.000 dinar göndermiştir. Vezir Bazuri zamanında ise buraya gönderilen yardım miktarı 200.000 dinara çıkarır ve Osmanlılara kadar hiçbir devlet bu denli miktarda yardımda bulunmamış olarak kayıtlara geçer. Tabii bunların yanında Haremeyn'e yardımda bulunan diğer devletler; Gazneli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı ve Eyyubi devletleridir. Osmanlılar döneminde Surre-i Hümayun Osmanlılar, kendilerinden önceki Müslüman devletler gibi kutsal mekanlara yardım göndermeyi büyük bir borç ve sorumluluk saymanın yanında manevi anlamda da vicdanlarını rahat ettirmek maksadıyla surre gönderilmesi geleneğini devam ettirmişlerdir. Osmanlılar döneminde ilk olarak hangi padişah zamanında surre gönderildiği ile ilgili tam olarak bir bilgi kayıtlarda yoktur fakat bazı kaynaklarda 1389-1402 yıllarında Yıldırım Bayezid zamanında Edirne'den Haremeyn'e toplamda olarak ilk 80.000 altın surrenin gönderildiği belirtilir. Ağırlıklı olarak birçok müverrih eserlerde ilk surrenin Çelebi Mehmed döneminde gönderildiğiyle ilgili bilgiler yer alır. Bir diğer olarak Âşıkpaşa-zade, Çelebi Sultan Mehmed'in imaretler yaptırdığını, buradan elde edilen gelirlerin de Haremeyn'e gönderildiğini, Mehmed Neşri de, Çelebi Mehmed'in Bursa'da çeşitli medrese ve camiler inşa ettikten sonra Mekke ve Medine'deki fakirlere hediyeler gönderip kendi vilayetinden çeşitli yerleri de buraya vakfettiğini belirtilir. Mekke ve Medine'de surre Mekke ve Medine'ye surre gönderen üçüncü Osmanlı padişahı II. Murad'dır. II. Murad zamanında, surre miktarında gözle görülür bir artış yaşanır. Sultan Murad'ın özellikle Ka'be-i Muazzama, Medine-i Münevvere, Mekke-i Mükerreme'ye ve Kudüs'ün fukarasına her yıl üç bin beş yüz sikke gönderdiği anlatılır. Sonraki dönemlerde; Kanuni Sultan Süleyman zamanına kadar Haremeyn'e gönderilen sadaka-i seniyenin miktarı 3.503.613 kuruş olur. Buna %35 hesabıyla 1.226.264 kuruş iskonto ilave olursa surre-i seniyenin miktarı 4.729.877 kuruş ve 9.459 kise yapmaktadır. Bu paranın 1.074.860 kuruşu Mekke-i Mükerreme'ye, 2.416.701 kuruşu Medine'ye ve 11.547 kuruşu Kudüs ahalisine gönderilmiştir. 1517 yılından sonra Haremeyn'in Osmanlı hakimiyetine geçmesiyle birlikte surre düzenli biçimde gönderilmeye başlanmıştır. Osmanlılar döneminde surre, genellikle İstanbul ve Kahire'den gönderilmiş fakat bazı zamanlarda Yemen ve Halep'ten gönderildiği de olmuştur. Osmanlılar'da da maddi amaçlı gönderilen surrenin yanında kutsal topraklara giden yolların üzerindeki güvenliği sağlamaları amacıyla bedevilere de 'urban surresi' gönderilmiştir. Haremeyn'e surre gönderilmesi 19. yüzyılın başında Mekke ve Medine'nin Vehhabiler'in yönetiminde kaldığı süre haricinde 1915 senesine kadar devam etmiştir. 1916 senesine ait surre; Şerif Hüseyin'in isyanından dolayı Medine'de kalmıştır ve bu surre maalesef Mekke'ye ulaştırılamamıştır. Son Osmanlı padişahı olan VI.Mehmed ise, surre hazırlanması isteğinde bulunsa da onun surre gönderdiğine dair herhangi bir bilgi mevcut kaynaklarda bulunmamaktadır. Surre defterleri Surre defterleri, dikdörtgen şeklinde ve 15×42 cm'dir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Surre Defterleri Kataloğunda; Hicri 1066 (1656) tarihli, 32 numaralı Mekke'ye gönderilen, EV.HMK.SR.D. kodlu defter olup bu çalışma için ele alınan defter 14×41 cm ve dikdörtgen şeklinde bulunur. 32 numaralı defter 12 varaktan meydana gelir. Surre defterleri arşivde Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti (EV.HMK.SR.d) defterleri kataloğunda Surre Defterleri başlığı adı altında da yer alır.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Osmanlı Devleti ve öncesinde Surre-i Hümayun