Osmanlı çini sanatının temellerini atan 3 çini ustası

🔸 Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethettikten sonra önemli bir şehir olması için bir yandan hızla onarım faaliyetleri başlatırken, diğer yandan sarayda bir Nakışhane kurulmasına öncülük edip, himayesine almıştı. 🔸 Fatih, hekimler, âlimler, fazıllar, şairler ile ilim ve edebiyat toplantıları yapmış, zaman zaman ise hattatlar, mücellit ve nakkaşlarla temaslarda bulunmuştu. 🔸 Kurulan bu nakışhanenin baş üstadı Baba Nakkaş Mehmed Efendi'dir. O dönemde bu nakışhane, bir nevi Güzel Sanatlar Akademisi gibi hizmet görürdü. Üstatların denetiminde çok özenle seçilmiş talebeler hem eğitim görürler hem de çalışırlardı. 🔸 Bu nakışhane 19'uncu yüzyıla kadar sarayın tezyinatı, kütüphane kitaplarının hazırlanması, tersim edilmesi, tezhip yapılması, tezyin-i teferruat ve modasına kadar her türlü detayla uğraşmıştır. 🔸 Nakışhane'nin üstat Baba Nakkaş yönetiminde çini desenleri tasarımı olarak geliştirdiği bir üslup kendi adıyla 'Baba Nakkaş Üslubu' olarak tanınmıştır. 🔸 Bu üslup İstanbul'da yapılan evani eşya üzerine mavi beyaz olarak uygulanmış, mavi renk olarak çok koyu bir kobalt rengi kullanılmıştır. 🔸 Beyaz renk ise adeta bir porselen görüntüsü veren çatlaksız bir şeffaf sırın altındaki hamurun kendi rengidir. 🔸 Arabesk bir görüntü veren desenlerde yoğunluk Rumi motiflerde olmak üzere, Hatayi motiflerin de katılımlarıyla titiz bir işçilikle sergilenmektedir. 🔸 Özellikle Rumi motiflerin iç kısımlarında kobalt renkli boyanın sulandırılarak kullanmasıyla rölyef etkisi elde edilmek istenmiştir. 🔸 Bazı çiçeklerin içine ince paralel çizgiler çizilerek ifadenin kuvvetlendirilmesi sağlanmıştır. Çiçek yaprakların uçları içe doğru döndürülmüş, zemini dolduran mavi rengi fırça ile sürülürken dalgalı bir görüntü vermemesi için oldukça özen gösterilmiştir. 🔸 Tahmin edilmektedir ki bu üslubu yaratan akım Çin mavi-beyaz porselenleridir. 🔸 Ancak Çin desenlerinin kullanılmaması bu desenlerin bir Osmanlı zevkinin ürünü, yani Baba Nakkaş üslubu olarak tanınmasına sebep olmuştur. 🔸Baba Nakkaş Mehmet Efendi en önem verilen bu kısmın yöneticisi olarak sarayda daima hürmet görmüş, Fatih Sultan Mehmet Çatalca yakınlarında İncegüz nahiyesinde Kutlu Köy denen vasi yerini 1465 tarihinde arpalık olarak kendisine ihsan etmiştir. 🔸 Baba Nakkaş buraya yerleşmiş, köye mescit, hamam ve çeşmeler yaptırarak 1475 senesinde vakfetmiştir. 🔸 Mezarı caminin yanındadır, ancak mezar taşında tarih yoktur. Baba Nakkaş'ın torunu da Baba Nakkaş Şeyh Mustafa adlı bir nakkaştır. 🔸 Sultan I. Selim Tebriz'i aldığında, buradan İstanbul'a içlerinde 16 nakkaşın bulunduğu 38 usta getirmişti. İşte bu nakkaşlardan biri de Şahkulu'ydu. 🔸 Şahkulu İznik çiniciliğinde yepyeni bir üslup geliştirdi. Safevi eğitimli Şahkulu'nun üstün tasarım yeteneği kısa zamanda fark edilince 1914 yılında saray nakışhanesine alındı. Uzun yıllar bu görevi sürdürdü ve yepyeni bir üslubun temellerini attı. 🔸1520 tarihinden itibaren 'saz üslubu' adını alacak olan üslubun belirtileri yavaş yavaş görülmeye başladı. İlk defa kobalt mavisinin yanına firuze renk girdi. 🔸Şahkulu 1526 yılında sernakkaşan görevine getirildi ve bu görevi öldüğü tarih olan 1556 yılına kadar sürdürdü. 🔸 Şahkulu 1540'lı yıllardan sonra İran sanatında öğrendiği hançer biçimli testere dişli yapraklar, dolgun palmetler ve rozet motifleri kullanarak saz üslubu denen çok dekoratif bir üslubu Osmanlı sanatına kazandırdı. 🔸 Kanuni Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mehmed için Mimar Sinan tarafından 1543-1544 tarihinde yapılan türbedeki kalem işleri ve çinilerde bu üslup kullanıldı. İlki Fatih devrinde kurulan Nakışhane'nin bir geleneği vardı. 🔸 Nakkaşlar yaptıkları en önemli eserleri padişaha hediye ederlerdi. Şahkulu'nun Kanuni Sultan Süleyman'a biri büyük, altısı küçük yedi tabak hediye ettiği bilinir. 🔸 Topkapı Sarayı'ndaki sanatkârlar defterinde adı Mehmed Karamemi olarak geçen Karamemi, Kanuni Sultan Süleyman'ın sarayındaki Nakışhane'nin baş nakkaşıydı ve emrinde 29 kişi çalışırdı. 1565 tarihinde Kanuni Divanı'nı tezhip ve tezyin etmişti. 🔸 Karamemi Şahkulu'nun çırağıydı. Lale, sümbül, gül ve karanfilden esinlenerek 'Dört Çiçek' üslubunu geliştirmişti. 🔸 Kendisinden önce çinilerde kullanılan tomurcuk çiçekleri toplayıp, bunları bir çimen demetinden çıkan çiçek açmış dallar olarak yeniden düzenlemiştir. Çiçekler doğal boyutlarıyla çizilerek gerçekçiliğe önem vermiştir. 🔸 Böylesi bir üslup ile Şahkulu'nun İran kökenli daha önceki üslubundan ayrılan bir Anadolu üslubu yaratılmış oluyordu. Karamemi ve çıraklarının ortaya koyduğu diğer bir motif de çiçek açmış bahar ağacıydı. Bu motifin İran yoluyla Çin'den alındığı bilinmektedir.

Osmanlı çini sanatının temellerini atan 3 çini ustası

FATİH ALİMLER VE SANATKARLARLA BİR ARAYA GELDİ