Modern eğitimin öncüsü Nizamiye medreselerinde ders veren alimler

📌 Suriye topraklarındaki Büveyhiler, Abbasilere zor günler yaşatıyor, halifelik makamının siyasi ve kültürel otoritesini sarsmaya çalışıyordu. 📌 1055 yılında Selçuklular Bağdat'a gelerek Büveyhiler'e son verdi. Böylece hilafet makamının tüm heybetini iade etti. Bu tarih aynı zamanda Selçuklu'nun İslam ve halifeliğin koruyuculuğunu üstlendiği yıldı. 📌 Selçuklu Devleti, sadece siyaseten ve ordu gücüyle değil aynı zamanda sosyal ve kültürel alanda da İslam'ı korudu. 🔍 SELÇUKLU DÖNEMİNDE YETİŞEN ALİMLER 📌 Selçuklu'nun hüküm sürdüğü yıllarda Bâtıni gibi aykırı düşünceler, ülke topraklarında adeta bir zehir gibi yayılıyordu. Bu görüş o kadar tehlikeliydi ki, İslam esaslarının anlamını, insanı dalalete sürükleyecek şekilde çeviriyorlardı. Haramı helal kabul ediyorlardı. ➡ Nizamülmülk, halkı İslam kaidelerini yıkıp teröre sevk eden bu düşünce hareketinden korumak için ülkenin her tarafında medrese açmaya karar verdi. Böylece gerçek fikirlerle toplumun zihni, Bâtıni propagandalarına karşı korunacaktı. ➡ Eh-i sünnet akidelerini güçlendiren bu medreselerin bir amacı daha vardı ki o da erdemli yöneticiler, kadılar ve memurlar yetiştirmekti. Bu medreseler sayesinde İsmâilî düşüncenin önüne geçilip Bâtıni iddialar çürütüldü. 📌 13. yüzyılda yaşamış olan İslam âlimi Zekeriya Kazvini'ye göre Sultan Alparslan, Nizâmülmülk ile Nişabur'da caminin kapısında, elbiseleri perişan gençleri görünce bunun sebebini sordu. Vezir de ona 'Bunlar, insanların en şereflileri olup dünya zevki bulunmayan ilim taliplileridir.' cevabını verdi. Bunun üzerine Sultan bir yurt inşasını ve kendilerine maaş verilmesini emretti. Sultanın bu emri Nizamiye medreselerinin açılmasında etkili olduğu düşünülür. 📌 İlk medrese, Sultan Alparslan'ın döneminde Nişabur'da açıldı. Sonrasında Nişabur, Rey, Bağdat, Herat, Belh, Merv gibi pek çok şehirde bu eğitim kurumları faaliyet vermeye başladı. ➡ Nizamiye medreseleri, İslam âleminde otorite sayılan isimlerin yetişmesini sağladı. Bâtıni düşüncenin yayılmasına engel olmasının yanı sıra Endülüs'e kadar pek çok İslam ülkesini etkiledi ve eğitim politikalarına model oldu. 🔍 NİZAMÜLMÜLK BATINİLERLE NASIL MÜCADELE ETTİ? 📌 Nizamiye medreselerinden önce ilim talep eden kişiler, uzun yolculuklarla ders almak istedikleri hocaları bulmak zorundaydı. Bu eğitim kurumu, İslam âleminin önemli isimlerini bir çatı altında toplayarak ilme ulaşmayı kolaylaştırdı. ➡ Medreseye tahsis edilen vakıflarından elde edilen gelirle müderrislerin maaşları verilirdi. Aynı zamanda, öğrencilerin yeme, içme, barınma, elbise, ders kitabı, kâğıt, kalem, mürekkep gibi bütün ihtiyaçları karşılanıyordu. Her öğrenciye ayda bir koyun ve belirli miktarda tahıl verilirdi. ➡ Talebelerin gerekli olan diğer ihtiyaçlarını ise devlet karşılıyordu. Bostan ve Gülistan eseriyle ünlenen Sadi Şirazi, Nizamiye medreselerinde tahsil gördü. 📌 Talebeler, bulundukları medreseden başka bir bölgedeki medreseye geçiş yapıp eğitimine devam edebiliyordu. ➡Nizamiye medreselerinde müderris ve talebelere sağlanan imkân, eğitimin bir yerde toplanması nedeniyle dünyanın ilk üniversitesi kabul edilir. ➡Daha önce inşa edilen medreseler bulunsa da bunlar özel kuruluşlardı. Nizamiye medreseleri devlet himayesinde eğitim veren birer kamu müessesesiydi. 🔍 İSLAM'DA EĞİTİM HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKEN 10 BİLGİ Bağdat Nizamiye Medresesi kütüphanesinin 6000 kitabı olduğu rivayet edilir. 📌 Nizamiye medreselerinde fıkıh, tefsir, hadis, kelam, lügat, nahiv, edebiyat, hilaf, münazara, nazar, cedel, tilavet, usul, aritmetik, ferâiz mantık dersleri görülüyordu. Bağdat Nizamiyesi'nde 6.000 öğrencinin ders gördüğü söylenirdi. 📌 Ders saatleri niteliğine, mevsime ve müderrisin ilmî mertebesine göre değişirdi. Hocalar, derslerini öğrencilerin bulunduğu yerden daha yüksek bir kürsüde verirlerdi. Hafta boyunca öğleden önce başlar, ikindi ve yatsı namazlarından sonra da devam ederdi. 📌 Medreseye 20 yaşını doldurmuş öğrenciler girer ve 4 yıl boyunca eğitim görürdü. 📌 Salerno, Paris ve Oxford gibi Batı'da kurulan üniversitelerin Nizamiye medreselerinden etkilendiği öne sürülür. ➡ Nizamiye medreselerinin ilk müderrisi, İbn Sabbağ'dı. Fıkıh ve usul alanında dersler veriyordu. Göreve başladığında öğrencilere 3 bin 250 gram ekmek verilmesini sağladı. ➡Bağdat Nizamiyesi'nin ilk müderrisi Ebu İshak eş-Şirazi, Ebu Tayyib et-Taberi'nin ders halkasında okudu ve onun muidi oldu. Nizamiye medreseleri açılınca burada müderris oldu. Fıkıh ve usul alanında dersler verdi. ➡ Cüveyni, İslam aleminin önemli alimlerinden biriydi. Eş'arî kelâm ve Şâfiî fıkhı konusunda dersler veriyordu. Nişabur Nizamiyesi'nin başına getirilen Cüveyni'nin 400 civarında talebesi vardı. Kendisine ilimdeki derinliği nedeniyle 'ebul-meali', Mekke ve Medine'de ders ve fetva vermesinden dolayı 'imamul-haremeyn' lakapları verildi. ➡Gazzali, Nizamiye medreselerinde müderrislik yapmak için İsfahan'dan Bağdat'a gitti. Nizâmülmülk'ün 'Zeynüddin Şerefü'l - Eimme' lakabını verdiği ünlü alim, Bağdat Nizamiye medreselerinde baş müderrislik yaptı. Ders halkasında 300'den fazla talebesi vardı. Medresede verdiği sohbetlere birçok insan katılıyordu. Öyle ki bir sohbetine 3 bin kişinin katıldığı söylenir. ➡Yusuf Hemedani, Nizamiye medreselerinde vaazlar verdi. Bu vaazlara devrin önemli âlimleri de icabet ederdi. Yusuf Hemedani, Hoca Ahmed Yesevî, Abdülhâlik-ı Gucdüvâni ve şair Senai gibi meşhur isimleri yetiştirmiş bir alimdi. 🔍 ŞİRAZİ MEDRESENİN AÇILIŞINA NEDEN KATILMADI? ➡Ebu'I Hasan el-Müfessir ile Ebu Said el-Hayri, Nişabur Nizamiyesi'nde sırayla hadis dersini okuturdu. ➡Büyük fıkıh ve kelâm âlimi Abdülkerim Şehristânî, hac dönüşü uğradığı Bağdat'ta, Nizamiye medresesinde üç yıl ders verdi. ➡Bu medreselerde ders veren önemli isimlerden biri de Radiyuddin Ebu'l-Hayr el-Kazvini idi. O, vaaz, tefsir ve usulde önemli âlimlerden biriydi. ➡Ebu Zekeriyya et-Tikriti, tefsir, hadis, hilaf, lügat, münazara, tilavet ilimlerinde önde gelen bir şahsiyetti. ➡ Mahmud ez-Zencani hadis ilminde ve hat sanatında önemli isimlerdendi. ➡ Usul, tefsir, mantık ilimlerinde söz sahibi bir âlim olan Şemsuddin Ebu'I-Meali el-Eyki, bu medreselerde ders verdi. ➡İbn Fadlan el-Bağdadi, mezhep, hilaf, usul, mantık ve münazara sahasının önemli isimlerindendi. ➡Ebu'I-Kasım el-Huzeli, kıraat müderrisiydi. İslam âlemini doğudan batıya doğru dolaşarak 365 hocadan ders gördü. Nizamiye medreselerinde talebeler onun ilminden nasiplendi. ➡Bağdat Nizamiye müderrisi İbnu't-Tilmiz Bağdadi, Arapça, Farsça, Türkçe, Habeşce, Rumca, Ermenice ve Zencice dillerini bilirdi. ➡ İbnu't-Tilmiz'in yanı sıra Hibetullah Bağdadi gibi Arapça, Farsça, Yunanca ve Süryani dillerini bilen müderrisler de bulunurdu. 🔍 İMAM GAZZALİ'NİN SULTAN AHMED SENCER'E YAZDIĞI TARİHİ MEKTUP 📌 Nizamiye medreselerinde, tarihte ilk defa 'niyabet' adıyla vekâleten müderrislik yapan görevliler bulunurdu. 📌 Alanında otorite isimler, Nizamiye medreselerine davet edilerek bir müddet ders vermeleri ve bilgilerinden istifade edilmesi istenirdi. Bu durum günümüzde misafir öğretim üyeliğine denk gelir. Modern tarihte ilk uygulayıcısı ise bu eğitim kurumlarıdır. ➡ Bu isimlere örnek olarak, pek çok kez vaaz veren Ömer b. Ahmed el Hatıbi, Eşari kelamında önce gelen isimlerden Atık b. Abdullah el-Bekri, önemli hadis alimi Ebu Bekir es-Semani gösterilir. ➡ Ayrıca Horasan'ın önemli âlimlerinden el-Kuşeyrî, hacca giderken Bağdat'a uğradı ve buradaki Nizamiye Medresesi'nde Eş'arîlik üzerine ders verdi. Ayrıca fıkıh ve usûl müderrisleri arasında şu isimler yer alırdı:

Modern eğitimin öncüsü Nizamiye medreselerinde ders veren alimler

HALİFELİĞİN KORUYUCUSU SELÇUKLU