Mimar Sinan’ın az bilinen 10 eseri

Büyükçekmece'de yer alan kervansarayın banisi Sultan Süleyman'dır. Yapının inşası 1566'da tamamlanmıştır. Kervansarayın inşa edildiği 16. yüzyılda Büyükçekmece, Asya ve Avrupa ticaret yolları üzerinde stratejik öneme haiz bir geçiş noktasıydı. Savaşa ve sefere çıkan ordunun ilk menzili burası olurdu. İstanbul'un ilk büyük menzilindeki bu önemli kervansaray ve bir kültür bir gelenek etrafında şekillenen niceleri, Faruk Nafız Çamlıbel'in ''Han Duvarları'' şiiri gibi eserlere, edebiyata sanata ilham kaynağı oldu. Kervansarayla, seyyahlar, şairler, yolcuların merakla yollarının düştüğü bir mekân oldu. Sultan Süleyman, Sinan'a bu kervansaray etrafında köprü, çeşme gibi yapılarla şekillenen menzil külliyesi son seferi olan Zigetvar'a çıkmadan önce sipariş etmişti. Planlar hazırladı, projeler çizdi vakit kaybetmeden inşaat başladı ve bu esnada sultan Zigetvar'a çıkmadan önce sipariş etmişti. Mimarbaşı tez zamanda işe koyuldu. Planlar hazırladı, projeler çizdi, vakit kaybetmeden inşaat başladı ve bu esnada sultan Zigetvar'a doğru yola çıktı. Bu İstanbul'u türlü eserlerle, Süleymaniye bir külliyeyle, Kırkçeşme suyollarıyla mamur eden sultan ile onun baş mimarının son karşılaşması oldu. Sinan büyük bir köprünün inşasına eksiksiz bir dikkat ve özen gösterdi. Dikdörtgen planlı olup, ana malzemesi taş ve tuğladır. Çatısının özgün hali kurşunla kaplı olduğundan ''Kurşunlu Han'' diye de bilinir. Fındıklı'da deniz kenarında yer alan yapının banisi Molla Mehmed Vusuli Efendi'dir. Kitabesi bulunmayan caminin inşa tarihi net olarak bilinmez. Yapının yıkılan hamamı üzerindeki kitabe, Evliya Çelebi ve Ayvansarayi tarafından kayda alınıp aktarılmıştır. Caminin banisi Molla Çelebi, Anadolu kazaskerliği makamına kadar yükselen, dönemin tanınmış âlimlerindendir. Konya, Bursa, İstanbul kadılığı yaptı. Günümüze ulaşmayan sıbyan mektebi ve hamamıyla birlikte küçük bir külliye olarak tasarlanan cami, Sinan'ın altıgen şemalı camilerindedir. Yapının 11,80 metre çapındaki ana kubbesi, altıgen bir destek sisteminin üzerine yerleştirilmiştir. Yapı, banisinin statüsüne tezat bir biçimde anıtsaldır. 16. yüzyılın ikinci yarısında inşa edilen cami günümüze gelinceye kadar çeşitli badireler atlattı ve kapsamlı onarımlar geçirdi ancak özgünlüğünü büyük ölçüde korudu. Günümüzde cadde ile deniz ortasında küçük bir yeşil alanın içinde kalan caminin özgün şehir dokusuyla bağları koparılmıştır. Bir hayrat yaptırıp hep hatırlanmak isteyen I. Abdülhamid'in sadrazamı Koca Yusuf Paşa, 2886'da Molla Çelebi Camii'nin önüne bir sebil yaptırmıştır. Üsküdar Meydanı'nda yer alan külliyenin banisi Sultan Süleyman'ın kızı Mihrümah Sultan'dır. Vakfiyesinden külliyenin bir zamanlar cami, medrese, sıbyan mektebi, misafirlikhane, tabhane ve ahırlardan oluştuğu anlaşılır. Günümüzde camiden başka medrese, sıbyan mektebi ve yapılara sonradan eklenen türbe ayaktadır. 1548'te tamamlanan ve Sinan'ın erken dönem eserlerinden olan külliye, İstanbul siluetinin Üsküdar'daki en önemli parçalarından biridir. Dönemin sayfiye saraylarından birine komşudur. İskele Camii olarak anılan dört köşeli mabet, kasnağında 16 pencere bulunan sultani bir kubbeyle örtülüdür. Ana kubbe üç arım kubbeyle çevrelenir ve yapının heybetli çifte revağının geniş çatısının ardından yükselir. Beyaz mermer mirabı ve dantel gibi işlenmiş minberi çok zariftir. Günümüzde tıp merkezi olarak kullanılan medresesi 16 hücrelidir, maruz kaldığı müdahaleler neticesinde iç mekân özelliklerini yetirmiştir. Sinan'ın güzel tasarımlarından biri olan sıbyan mektebi kubbeli bir açık eyvan ve kapalı kubbeli bir dershaneden oluşur. 1968 yılından bu yana çocuk kütüphanesi olarak hizmet vermektedir. 2014 verilerine göre 8555 kitabı bulunmaktadır. Ayasofya'nın bahçesinde yer alan ve Sultan II. Selim tarafından Mimar Sinan'a yaptırılan türbenin temelleri padişahın sağlığında atılmış, fakat ölümünden sonra tamamlanmıştır. Büyük bir saltanat mezarlığı denebilecek türbede toplam 42 kabir bulunur. II. Selim'in ölümü Osmanlı tarihi açısından ilkleri barındırır. İstanbul'da vefat eden ilk padişahtır. Edirne'de yaptırdığı Selimiye Camii'ne defnedilmeyerek padişahların kendi adlarına yaptırdıkları külliyelerdeki türbelere defnedilme geleneğini bozan ilk hükümdar olur. Ayasofya'nın bahçesine inşa edilen ilk türbe ona aittir. II. Selim türbesi, Mimar Sinan'ın yaptığı en ihtişamlı mezar yapılarından olup klasik Osmanlı türbe mimarisinin Sultan Süleyman Türbesi ile birlikte iki önemli ürünlerinden birisidir. Sinan, türbe için yaptığı tasarımda Selimiye Camii'ne göndermelerde bulunur. Süslemeleri ve teknik özellikleri açısından da döneminin yüksek maliyetli yapılarından olan türbenin inşaasında özel malzemeler kullanılmış, bezemeleri işlemleri dönemin tanınmış ustalarının elinden çıkmıştır. Beyoğlu Pürtelaş Mahallesi'nde kendi adını taşıyan semtte yer alan cami, Sultan Süleyman tarafından genç yaşta ölen oğlu Şehzade Cihangir için Sinan'a yaptırılmıştır. Cami bugünkü formunu, 1889'da yıkılıp yeniden inşa edildiği II. Abdülhamid döneminde almıştır. Yapının ikinci mimarı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Haluk Sezgin'e göre ilk mimarı Sinan olan yapının ikinci mimarı Sarkis Balyan olmalıdır. Yapıya ve ardından tüm semte adını veren Şehzade Cihangir, Sultan Süleyman'ın Hürrem Sultan'dan olma oğullarının besincisidir. Cihangir sakat doğar, sırtında bir kamburla dünyaya gelir. Rivayete göre Sultan Süleyman, kamburundan ötürü oğluna dünyayı sırtında taşıyan Atlas'a atıfta bulunarak dünyayı zapt eden anlamına gelen Cihangir ismini seçer. Cihangir, Şehzade Mustafa'nın katledildiği İran seferinde babasıyla birliktedir. Cihangir, ağabeyi Mustafa'nın babası tarafından boğdurulmasına çok üzülür ve etkilenir. Bu ölüm üzerine büyük bir teessüre kapılan Cihangir hastalanır ve ölür bunun üzerine cenazesi İstanbul'a gönderilir ve Şehzade Mehmed Külliyesi'nin haziresine, atabeği Mehmed'in yanına defnedilir. Günümüzde cami, bir başka mimara ve döneme ait olsa da Sinan'ın izlerini takip eden Osmanlı'nın son devrine ait camilerin hemen hepsinde olduğu gibi, büyük ustanın Edirnekapı Mihrimah Sultan Camii'nde uyguladığı tasarımın tekrarıdır. Tophane Meydanı'nda yer alan külliyenin banisi Kaptan-ı Derya Kılı Ali Paşa'dır. Paşa 16. yüzyılın ünlü denizcilerindendir. Rivayete göre, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa, bu külliyeyi yaptırmak için III. Murad'dan bir yer rica etmiş. Padişah da ''Derya kaptanı değil mi, camiini deryada yapsın'' cevabını vermiştir. Bunun üzerine evvelce deniz olan bugünkü caminin yeri doldurularak kazanılan alana bu külliye inşa edilmiştir. Sultanla paşa arasında bu konuşma geçmiş midir bilinmez ama Ali Paşa'nın camisinin yeri seçilirken, banisinin uzun denizcilik yaşamına uygun olarak deniz kıyısındaki bu yerin uygun görüldüğünü anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi, Kılıç Ali Paşa Camii'nden ''sanki selatin camiidir'' diye bahseder. Evliya Çelebi'nin dikkati çektiği bu husus Kılıç Ali Paşa Camii'nin en önemli özelliğidir. Sinan, 1580 yılında tamamladığı bu yapıda daha küçük ölçüde olmak üzere Ayasofya'nın planını ve 16. yüzyıl Türk mimarisinin unsurlarını bir araya getirmiştir. Uzun mimarlık yaşamının son büyük eserlerinden biri olan bu camide böyle bir plan uygulamış olması, çok gelişmiş eserler verdikten sonra Ayasofya'nın planı ile üst yapısını, gerek estetik gerek statik açıdan daha kusursuz olarak değişik bir mimari anlayışıyla yorumladığını belirtir. Caminin içine ışık kıble duvarından ve yanlardaki revaklardan süzülür. Böylelikle nispeten loş kalan merkezi mekân Ayasofya'daki gibi gizemli görünür. Sekizgen biçimli taş yapının giriş revağı dışarı çıkma yapmaz, derince bir nişin içinde yer alır. Bunların klasik dönem için, istisnai bir planlama benzeri pek rastlanmayan değişik bir uygulama olduğu söylenebilir. Kılıç Ali Paşa Camii, bu saydığımız nedenlerden ötürü basit bir taklit değil, Ayasofya mimarisinin yorumlanıp geliştirilmiş çağdaş bir benzeridir. Kılıç Ali Paşa, cömertliği nedeniyle emrindeki bütün adamların sevip, saydığı paşa sultana yalnız kaptan paşa olarak değil, aynı zamanda inşaat nazırı olarak da hizmet vermiştir. Ayasofya'nın batı tarafında yer alan iki minare, Sultan II. Selim tarafından Mimar Sinan'a sipariş edilmiş; ancak yapılar onun ölümünden sonra Sultan III. Murad'ın saltanatının ilk yıllarında tamamlanmıştı. Mimar Sinan'ın tasarımı olan bu minareler, Ayasofya'ya Osmanlı döneminde yapılan eklemelerin en önemlisidir. Sultan II. Selim, minarelerin yanı sıra mimarbaşı Sinan'dan yıkılma tehlikesi gösteren Ayasofya'yı esaslı biçimde onarmasını da ister. Başmimar, yapının çevresini saran çirkin binaları, gecekonduları, harabeleri kaldırır, avluyu temizler, geniş bir meydan açar. Selanikî, bu çalışmalar sırasında yıkılan bina ve harabelerde yuvaları olan farelerin, gelinciklerin, sansar ve yarasaların bir ordu gibi İstanbul'un mahallelerine dağıldığını ve İstanbul halkına ciddi sıkıntılar yaşattığını anlatır. Mimar Sinan, minarelerin yapımı sırasında Ayasofya'yı güçlendirme çalışmalarını yürütür, payandalarla desteklediği yapının ömrünü uzatacak uygulamalar gerçekleştirir. Mimarbaşı, yaşlı yapının zamana karşı dimdik duruşuna büyük destek sağlar. Bu güçlendirme çalışmaları Ayasofya'nın pek çok yıkıcı depreme rağmen ayakta durmasında önemli pay sahibidir. Sinan, 'Ayasofya olmasaydı, Sinan'ın etkileyici kubbeleri olmazdı' diyenlere yaptığı bu çalışmalarla cevap verir gibidir: 'Mimar Sinan olmasaydı, Ayasofya da belki günümüze ulaşamazdı.' Bizans ve Osmanlı sanatına ilişkin çalışmaları ile tanınan sanat tarihçisi Semavi Eyice, Fatih zamanında yapılan minarenin ahşap olduğuna dikkat çeker. Bab-ı Hümâyun tarafındaki bu ahşap minarenin yerine yapılan yeni minarenin de bir Mimar Sinan eseri olduğunu ve Sultan II. Selim döneminde yenilendiğini söyler. Ayasofya minareleri, mimarbaşının yapıya yönelik yaklaşımın kalıplaşmış tasarımlardan ne kadar uzak olduğunu gösterir. Bu minareler, her yapıyı bânisine, işlevine, taşıdığı ruha, bulunduğu yere ve ihtiyaca uygun şekildebiçimlendiren usta mimarın, farklı yaklaşımlarının başarılı sonuçlarından biridir. İstinat duvarlarıyla güçlendirdiği yapıya biçim çeşitliliği de sağlayan Sinan, kubbeyi taşıyan payelerle yan duvarlar arasındaki boşlukları kemerlerle besleyerek kubbeyi de iyice sağlamlaştırmıştır. Süleymaniye ve Selimiye camilerine ince yapılı, narin ve uzun minareler yapan mimarbaşının Ayasofya'da nispeten çok yüksek olmayan iki tıknaz minare yapması işlevselliklerinin ötesinde Sinan'ın mimari dehasıyla da ilgilidir ve kubbe-minare orantısına verdiği önemi gösterir. Perspektif görünümde Ayasofya'nın yarattığı güçlü etkiyi bütünleyen bu eş minareler olmuştur ve yapıya farklı bir mimari ahenk getirmiştir. Kemerburgaz'ın 4 kilometre güneybatısında yer alan kemer 1554-1564 yılları arasında tamamlanan Kırkçeşme Su Tesisleri'nin bir parçasıdır. Mağlova Kemeri, 55 kilometrelik suyolunun en önemli yapısı, hattın üzerindeki beş anıtsal kemerin mimari açıdan en estetik olanıdır. Muallak Kemer adıyla da bilinen yapı Alibey Deresi vadisi üzerine inşa edilmiştir. İsale hattının doğu ve kuzey kolları Baş Havuz'da birleştikten sonra su Kırkçeşme Tesisleri'nin ana galerisi olan Mağlova Kemeri'nin üzerinden geçer. Evliya Çelebi ''Muallak'' kemer dediği yapının birinci katının tünel gibi olduğunu ve içinde atlı bir adamın mızrağıyla gitmesinin mümkün olduğunu yazar. Kemerde toplam 33 göz bulunur. Pek çok ince mühendislik hesabıyla birleştirilen mimari tasarımdaki sağlam ve zarif bir şaheserin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Mağlavo Kemeri, 20 Eylül 1563'te yağan şiddetli yağmurun yol açtığı sel felaketi nedeniyle yıkılır. Eyyubi'ye göre yıkıntıları görmeye giden Sultan Süleyman olayı tevekkülle karşılasa da üzülür ve kemerlerin yeniden yapılmasını buyurur. Sultan Süleyman'ın da boğulma tehlikesi geçirdiği sel ve neden olduğu yıkımlara Selaniki de tarihinde yer verir. Selaniki bu büyük felakette yeni yapılan kemerlerin gözlerinin sürüklenen çalı çırpıyla kapandığını ve bu yüzden arkasında biriken suların yapıların temellerine zarar verdiğini aktarır. Kırkçeşme Tesisleri üzerine yaptığı ayrıntılı çalışmalarla tanınan Kazım Çeçen, ''Mimar Sinan, yüzlerce eserini yapmayıp yalnızca Mağlova Kemeri'ni yapmış olsaydı yine döneminin en büyük mühendisi ve mimarı olurdu.'' der. Özgünlüğünü koruyan yapı 16. yüzyıldan bugüne tam 446 yıldır kesintisiz olarak hizmet vermektedir. Büyükçekmece ilçesi, Yakuplu beldesinde yer alan yapı Sinan'ın İstanbul'da inşa ettiği az sayıda köprüden biridir. Köprü ne yazık ki günümüzde E-5 Karayolu Kumcular kavşağında hapsolmuştur. Kapıağası Köprüsü olarak da bilinen yapı Büyükçekmece ve Küçükçekmece gölleri arasındaki Haramidere üzerine inşa edildi. 69 metre uzunluğundaki, üç büyük, iki küçük gözlü taş köprünün kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, yapımından bugüne geçen sürenin beş yüzyıla yaklaştığını söylemek hatalı olmaz. Köprü duvarları küfedeki taşından muntazam sıralar halinde yapıldı. Köprünün giriş ve çıkışında dört köşe yuvarlak başlıklı ikişer baba taşı bulunur. Yapı uzun ömrü boyunca geçirdiği çeşitli onarımlar neticesinde 16. yüzyıl karakteristiğini ve özgünlüğünü yitirdi. Osmanlı döneminde Avrupa'ya giden yollar üzerinde uzun yıllar önemli bir role sahip olan köprü zaman içinde bu özelliğini kaybetmiş, ancak tarih boyunca hiçbir zaman günümüzdeki kadar işlevsizleştirilmemişti. Eski İstanbul-Edirne kervan yolunun da önemli noktalarından biri olan yapı, bugün bir karayolu kavşağının ortasındaki yeşil alanın içinde kaldı. Üzerinden ihtişamlı orduların, uzak diyarlardan gelen seyyahların, kervanların geçtiği köprünün bu hali en hafif ifadesiyle insanın canını yakar. Bir kavşak dekoru haline gelen bu Mimar Sinan yapısı köprünün değil yanına gidip üzerinden geçmek, yapıyı belirli bir noktada durup izlemek bile imkânsızdır. Büyükçekmece ile Mimarsinan beldesini birbirine bağlayan köprünün bânisi Sultan Süleyman'dır. Bu köprü Sinan'ın imzasını attığı bilinen tek anıt ve mimarbaşı ile Sultan Süleyman'ı bir araya getiren son eserdir. Sinan, Büyükçekmece Gölü ile Marmara Denizi arasındaki geçit üzerinde yer alan köprünün yapımına sultan Süleyman Zigetvar seferine çıkmadan hemen önce başlar ve sultanın bu köprüyü yaptırmaya nasıl karar verdiğini Tezkiretü'l Bünyan'da Sâî Çelebi'nin aktarımıyla şöyle anlatır: 'Bir sabah yine o kara ve denizlerin sultanı, ünü dünyayı saran, bütün yaratıkların Süleymanı, sultan oğlu sultan, Sultan Süleyman Han, İstanbul şehrinin çevresinde gezintiye çıkarken yolları Büyükçekmece'ye düşmüştü. Geçitten gemiler ile geçmekte olan halkın çektiği eziyet ve sıkıntıya şahit oldu. Eskiden burada bulunan köprünün denizin dalgaları ile harap olduğunu ve yıkıldığını bildiği için yine aynı yerde bir yüce köprü yapılmasına niyetlenerek, Müslümanlara karşı olan şefkat duygularını dile getirmek amacını güttü.' Sultan Süleyman'ın köprünün yapılmasını emrettiği bu yerde evvela Bizans İmparatorluğu devrinde köprü yapıldığı, Osmanlı'nın ilk yıllarında da bu köprünün varlığını sürdürdüğü bilinir. Ancak uzun yıllar istifade edilen köprü gün gelir yıkılır. Sultan mimarbaşına bu işi verirken ondan öncelikli beklentisi köprünün neden yıkıldığını bulması ve daha dayanıklı bir yapı için araştırma yapmasıdır. Sinan, cevabı geciktirmeden verir: 'Padişahım bu köprünün yıkılmasının sebebi şudur: Hazineden para sarfında tasarrufa özen göstermişler; köprüyü denizden uzağa çekerek, kenardaki yatağa oturtmuşlar. Bu yüzden temeli dayanamayarak yıkılmıştır. Kısacası denizin kenarı hem sığ ve hem de sağlam olduğu için, köprüyü deniz tarafına kondurmak daha iyidir.' Sultan, Sinan'ın cevabından memnun olur, emr-i hümayunda bulunur ve köprünün yapımına böylece başlanır. Başmimar haklı, seçtiği yer de isabetlidir. İki üç adam boyundaki kazıkları şahmerdan ile köprünün temeline çaktıran mimarbaşı, arşın taşlarını bunların üzerine sağlam demirlerle kenetler ve aralarına kurşun akıtarak tek parça haline getirtir. Köprünün yapımında yüzlerce neccar, senkraş çalıştırır, gölün sularını büyük tulumbalarla çektirir. Köprünün yapımı sürerken Zigetvar'a doğru ordusunun başında yola çıkan Sultan Süleyman, köprünün hızlı ilerleyişi karşısında memnun olur, Sinan'a 'Aferin' der ve yoluna devam eder. Bu, arkasında başta Süleymaniye Külliyesi olmak üzere sayısız eser bırakan Sultan Süleyman ve onun başmimarı Sinan'ın son karşılaşması olur. Sultan vakfettiği köprünün tamamlandığını göremez. Köprü ve etrafındaki eserler oğlu II. Selim döneminde, 1567 yılında tamamlanır. Dönemin ünlü şairlerinden Hüdâyî, köprünün bitirilmesine şöyle tarih düşer: 'Tamam etti Süleyman köprüsünü Sultan Selim.' 635 metre uzunluğunda, 7,17 metre genişliğindeki köprü dört ayrı bölümden oluşur. Birleşim noktalarına sulardan etkilenmemesi için sel yaranlar inşa edilmiştir. Çevresinde geniş rıhtımlar bulunan iniş-çıkışlı köprünün, Büyükçekmece yönündeki ilk iki bölümü yedişer, üçüncüsü beş, dördüncüsü de dokuz gözlüdür. Bu 28 gözün, kemer yükseklikleri birbirine eşit değildir. Orta gözlerin kemerleri en fazla yüksekliğe sahiptir, bunların iki yanındakiler de köprünün iniş-çıkış hattına uyarak kademeli olarak alçalırlar. Köprünün en ilginç detayı taş kolonlar üzerine oturtulmuş kitâbeli balkonlarıdır. Bu balkonlar dinlenme ve sohbet yeri olarak yapılmıştır. Balkonlardan dördüncüsünün üzerinde yakın sayılabilecek bir zamana kadar Sinan'ın imzasını taşıyan bir kitâbe bulunuyordu. Büyükçekmece Köprüsü 'Amel-i Yusuf bin Abdullah' şeklindeki bu imzayı taşıyan günümüze ulaşabilmiş tek anıttı. Kitâbe 1960'lı yıllarda yerinden söküldü; akıbeti maalesef bilinmiyor. Semavi Eyice'nin aktarımına göre Sinan'ın imzasının olduğu yerde bir hazine olduğuna inanan iki kişi imzayı parçalamıştır. Köprü 1970 yılında tamir edilirken, bu kitabenin bir benzeri hazırlanmış ve yerine konmuştur. Köprünün tarihi köşkünde de, 2,36 x 0,83 metre ölçüsünde, köprünün II. Selim zamanında tamamlandığını belirten kitâbe bulunmaktadır. Ayasofya Meydanı'nda bulunan ham Sultan Süleyman'ın nikâhlı zevcesi Haseki Hürrem Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. 1556 senesinde inşa edilen yapı İstanbul'daki en büyük, en görkemli çift hamamlardan biridir. Ayasofya'nın tam karşısında yer alan yapı Ayasofya Hamamı olarak da anılır. Sinan'ın tasarladığı hamamların en önemli ve başarılı örneklerindendir. Sinan, hamamda uyguladığı planla yapının kadın ve erkeklere ait bölümlerini bir eksen üzerine yerleştirmiş, iki bölümün kapılarını 75 metre uzunluğundaki hamamın iki karşıt ucuna koymuş, erkeklerle kadınların birbirlerine hemen hiç rastlanmadan içeri girebilecekleri bir yapı tasarlamıştır. Her iki uçta iki ayrı kubbenin örttüğü giriş ve soyunma bölünme, üç kubbeli soğukluk kısmı ve yıldız biçimli sıcaklık arka arkaya dizilmiştir. Erkekler kısmının giriş, diğer hamamlarda görülmeyen bir biçimde, bir revakla süslenmiş ve yapıya adeta cami girişi havası verilmiştir. Sultan Süleyman'ın hasekisi Hürrem Sultan, siyasi hırslar, saray entrikaları ve iktidar kavgalarından doğam olumsuz imajını yaptırdığı çok sayıda vakıf eseri ile düzeltmeyi hedeflemişti. Cömert vakıflarla desteklenen eşi görülmemiş sayıda hayır hizmeti onu halka yaklaştırıyordu. Bu hamam da Osmanlı'da Hanım sultanların hamam yaptırma geleneğini sürdüren Hürrem Sultan'ın hayrat ve hasenatının dikkat çeken örneklerinden biridir. Osmanlı gündelik hayatında büyük yer tutan hamamlar özellikle kadınların günlük sosyal yaşantısının ve eğlencelerinin önemli bir parçasıdır. Hamam, yıkanma ihtiyacını karşılamasının yanı sıra sefa aracı ya da gelin hamamı, loğusa hamamı, bebeğin kırk hamamı gibi özel etkinliklerin de mekânıdır. Bu nedenle hanım sultanların özellikle kadınların hayatında büyük yer tutan hamamlar yaptırması önem taşımış ve bu hizmet onları halkla yakınlaştırmıştır. Bu olay İstanbul'daki tarihi eser kaybı nedenleri arasında depremler ve yangınlar kadar bilinçsiz imar hareketlerinin de sayılması gerektiğini gösteren olayların yalnızca bir tanesidir. Tabiri caizse resmi yıkımlar, kentin sözde modernleştirilmesini amaçlayan hareketler, kentsel dönüşüm projeleri, tarihi eserlerin devlet eliyle yok edilmesine yol açar ve 19. yüzyılın başından bu yana, en fazla tarihi eser yöneticiler ve devlet kurumları eliyle yıkılır. Sinan'ın camilerini, hamamlarını, mescitlerini de kapsayan pek çok tarihi eser bu imar hareketiyle ortadan kaldırılır. Haseki Hürrem Hamamı bugün yerindeyse bunu Said Paşa'nın ve Eski Eserler Cemiyeti'nin itirazına borçlu olduğumuzu söyleyebiliriz. Özgün halini büyük ölçüde koruyan Haseki Hürrem Hamamı, günümüze çeşitli badireler atlatarak ulaşır. Bu badirelerden biri de II. Meşrutiyet dönemi şehremini, yani belediye başkanı Cemil Topuzlu Paşa'nın imar planıdır. Haseki Hürrem Hamamı, eskiden tipik bir İstanbul mahallesinin tam ortasında yer alırdı. Çok sayıda ahşa sivil mimari örneği yapıyla dolu olan bu mahalle Cemil Topuzlu Paşa'nın felaketin ardından paşanın yangına sevindiği, hatta yangını onun çıkardığı ya da bilerek söndürmediği dedikoduları çıkar. Çünkü paşa, bir süredir burada Paris'teki ''Place de la Concorde'' misali bir meydan yapmak niyetinde olduğunu ve bunun için bir proje hazırlattığını dile getirmektedir. Anılarının ilgili bölümünden şu paraftan dikkat çeker; '' O esnada orta yerdeki hamamı yıkma için çok uğraştı.'' Uzun yıllar harap halde kalan Haseki Hürrem Hamamı restore edilerek 1980'li yıllarda İstanbul Festivali'nin resmi sergileme alanlarından biri olarak açılmıştır. 1988 ve 2008 yılları arasında 20 yıl süreyle Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı kilim ve halı satış mağazası olarak hizmet vermiştir. 2010 yılında başlayan restorasyonun neticesinde asli fonksiyonunu yeniden kazanan yapı hâlihazırda hamam olarak kullanılmaktadır.

Mimar Sinan’ın az bilinen 10 eseri

SULTAN SÜLEYMAN KERVANSARAYI