Mehmet Emin Buğra'nın Doğu Türkistan mücadelesi

UYGUR KAHRAMANI: MEHMET EMİN BUĞRA ◾ Uygur Türkleri yüzyıllardır Çin tarafından soykırıma uğruyor. Hem fiziki hem rûhi anlamda yürütülen asimilasyon faaliyetleriyle sindirilmeye, korkutulmaya ve özlerini inkar etmeye zorlanıyorlar. ◾ Doğu Türkistan topraklarında yaşamlarını sürdürmeye çalışan Uygurlar arasında davalarını savunmak ve alenen işlenen bu katliama dur demek isteyen nice yiğitler çıkmış. Bu kahramanlardan biri de Uygurların siyasetçi yazarı Mehmet Emin Buğra'dır. Yüzyıllardır devam eden Çin zulmü MEHMET EMİN BUĞRA KİMDİR? ◾ Doğu Türkistan davası deyince akla 'Üç Efendiler' gelir. Bunlar Dr. Mesut Sabri Baykozi, İsa Yusuf Alptekin ve son olarak Mehmet Emin Buğra'dır. ◾ Uygurların özgürlük meşalelerinden biri olan Buğra, 1901 senesinde Doğu Türkistan'ın Hoten şehrinde dünyaya gelir. Daha küçük yaşlardayken Çin zulmü ile yakından tanışır. Dr. Mesut Sabri Baykozi kimdir? Dr. Mesud Sabri Baykozi, 1887 yılında İli vilayetine bağlı Gulca İlçesinin Arvuz köyünde dünyaya gelir. Baykozi, Uygurlar için önemli olan 'Üç Efendiler'den biridir. İsa Yusuf Alptekin kimdir? İsa Yusuf Alptekin, Uygur siyasetçisi ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin genel sekreteridir.1901 yılında Türkistan'ın Kaşgar vilayetine bağlı Yenihisar kasabasında dünyaya gelir. Öğrenimini Doğu Türkistan'da tamamlar ve yine Doğu Türkistan ile yapılan çalışmaların önemli bir ismi olur. DAHA KÜÇÜK YAŞLARDA ÇİN ZULMÜ İLE TANIŞTI ◾ Mehmet Emin Buğra yaşadığı o günleri, şu cümleleri ile anlatır, 'sağımı solumu fark ettiğim günden itibaren Çinli memurların Şarkî Türkistan halkına yapmakta olduğu zulüm ve kibirleri ve vatandaşlarının bu durum karşısındaki çaresizliği ve her haktan mahrûmiyetinden çok müteessirdim. Bu dertten çok geceler hayal ve vesveselerle uykusuz sabahlıyordum. Fakat yaşım küçük, bilgim yok, tecrübesiz, maddî ve mânevî yönden güçsüz olduğum için bu dertlerimi hiç kimseye söyleyemiyordum.' ◾ Dindar bir ailede doğup büyüyen Buğra, ilk tahsilini dokuz yaşında tamamlar. Fakat daha küçük yaşlarda anne ve babasını kaybeder, bunun acısıyla hayata tutunmaya çalışır. Cami ve türbeleriyle Doğu Türkistan DAYISI HAYATININ ŞEKİLLENMESİNDE BÜYÜK ETKİ ETTİ ◾ Tek yakını olan dayısı Buğra'yı himayesi altına alır ve onun tüm sorumluluğunu üstlenir. Dayısı, Hoten şehrinin önde gelen tabiplerinden biridir. Dayısı ona destek sağlar ve gerekli ilmi eğitimleri alır. ◾ Dayısının evinde gerçekleşen sohbet ortamlarından fazlaca etkilenir bu da onun hayatının ilk kırılma noktası olur. Bunların ardından dayısının yardımlarıyla bölgenin ileri gelen alimlerinden dersler alır. HALK TARAFINDAN 'HAZRETİM' ÜNVANI VERİLDİ ◾ Buğra, tahsilini dayısının yanında tamamlar. Zamanla öğrendiği ilimleri insanlara aktarmak ister. Böylece yaşadığı bölgedeki medreselerde müderrislik yapmaya başlar. ◾ Öğretici kimliği ile sevilen bir isim haline gelir ve Uygur Türklerinde nüfuzlu ve saygın din adamlarına verilen 'Hazretim' ünvanı ona yakıştırılır, bu şekilde anılmaya başlanır. Uygurların 'insanlık dışı toplama kamplarına' alınma gerekçeleri MÜCADELELER İLE GEÇEN BİR ÖMÜR ◾ O, artık Uygur Türklerinin öncü simalarından biridir. Bu noktada ilk hedefi milletini uyanışa çağırmak ve Çin zulmüne halkıyla birlikte yekvücut 'dur!' diyebilmektir. İşte, İsmail Gaspıralı'nın başlattığı Ceditçilik hareketi onun için hayatının ikinci dönüm noktası olur. ◾ Mehmet Emin Buğra, öğrencilerini teşkilatlandırıp siyasi mücadele hayatına ilk adımını atar. 1931 senesinde iki kişiyle başlayan direniş hareketi, 1932'de üç yüz kişiye çıkar. Öncelikleri üye sayısını artırmak ve gerekli teçhizatlar ile direniş faaliyetlerini geliştirebilecekleri parayı toparlayabilmektir. Ceditçilik ne demek? 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu'nda özellikle Türk kökenli Müslüman halklar arasında ortaya çıkan sosyal-siyasi ve entelektüel bir hareketin adıdır. ŞARKÎ TÜRKİSTAN İSLAM CUMHURİYETİ'Nİ KURMASI ◾ Mehmet Emin Buğra, uluslararası sahada da Doğu Türkistan meselesini daima duyurma gayretindedir. O dönemler Sabit Damolla ile yakın olan Buğra, Damolla'nın 1932 senesindeki Türkiye ve Hindistan gezisinin dönüşünü bekler. ◾ Damolla seyahatinden, Şarkî Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasında büyük katkılar sağlayacak bilgilerle döner. Böylece 1933 yılında Şarkî Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuş olur. Sabit Damolla kimdir? Sabit Damolla Abdülbeki, I. Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin başbakanı ve Doğu Türkistan bağımsızlık hareketinin Uygur lideridir. Uygurların dünyaya armağan ettiği 12 makam LİDERLİĞİ VE DİRENİŞİ ◾ Uygur Türklerinin özgürlük yolunda verdikleri mücadelelerin bir sonucu olarak ortaya çıkan Şarkî Türkistan Cumhuriyeti'nin önüne Sovyet Rusya ve Çin birtakım engeller çıkarmaya çalışır. Yapılan saboteler sonucu devlet kurma çabaları başarısız olur. ◾ Mehmet Emin Buğra, vatanını savunmaya devam ettirmek ve güç toplamak için yola çıkar ve Hindistan'a gider. Fakat Hindistan'da İngilizler Buğra'nın faaliyetine engel olur. Yaşanan olay ardından Kabil'e gitmeye karar verir ve burada tam yedi sene kalır. Bu süre zarfında çokça araştırma yapma imkanı yakalar. ◾ Kabil'de Arapça, Farsça ve Türkçe eserler okur ve önemli diplomat, yazar ve siyasetçiler ile bir araya gelir. Okuma ve araştırmaları sonucu 'Şarkî Türkistan Tarihi' adlı eserini kaleme alır. Kabil neresi? Kabil, Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehridir. Hindukuş Dağları içinde Kabil Nehri boyunca uzanan dar bir vadi üzerine kurulurdur. BÖLGEDE YAŞANAN İNSAN HAKLARI İHLALLERİ ◾ Aynı zamanda burada, Türkiye'nin Kabil Büyükelçisi Memduh Şevket Esendal ile yakın ilişkiler kurar. Buğra'nın fikirlerinin şekillenmesinde Esendal'ın etkisi büyüktür. Hatta Büyükelçi'nin yardımlarıyla 10 Uygur öğrenci, Türkiye'ye eğitim almaları için gönderilir. ◾ O sıralar Orta Doğu seyahatinde olan İsa Yusuf Alptekin, Kabil'e uğrar ve Mehmet Emin Buğra ile yolları kesişir. Mücadelelerine Çin'de devam etme kararıl alırlar. Üç Efendiler Hareketi'ni; Dr. Mesut Sabri Baykozi, İsa Yusuf Alptekin ve son olarak Mehmet Emin Buğra başlatır. ◾ Büyük çabalar sonucu 12 Kasım 1944 yılında Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulur. Mehmet Emin, özlemini duyduğu vatan topraklarına ayak basar ve böylece hasreti son bulmuş olur. Memduh Şevket Esendal kimdir? Mustafa Memduh Şevket Esendal, Türk yazar, diplomat ve siyasetçidir. Türk edebiyatının tanınmış öykü yazarı olan Esendal, edebiyatçılığının yanı sıra Tahran, Bakü ve Kabil'de büyükelçilik, TBMM'de dört dönem milletvekilliği yapmış bir isimdir. DOĞU TÜRKİSTAN TARİNİ AYDINLATTI ◾ Üç Efendiler Hareketi'ndeki isimler; devletin kurulmasıyla birlikte İlmi, kültürel ve siyasal manada pek çok başarıya imza atarlar. Fakat Çin, başta küçümsediği bu topluluğu bir tehlike olarak görmeye başladığında önlerini keser, faaliyetlerini sonlandırır. Buğra ve dava arkadaşları 1951 yılının Aralık ayında Türkiye'ye sığınırlar. Burada çalışmalarına ve mücadelelerine devam ederler. ◾ Mehmet Emin Buğra, milleti için durmadan bıkmadan çalışmış, bunlara Türkiye'de yenilerini eklemiştir. Altmış dört senelik hayatına pek çok eser, araştırma, dergi ve gazete sığdırmış; Doğu Türkistan tarihinin aydınlatılmasını sağlamıştır.