Kanuni’nin süt kardeşi Yahya Efendi ve Külliyesi

📌 Osmanlı coğrafyasında zamanla bir toplanma ve ibadet yeri olarak tekke kültürü gelişir. Gelişen tekke kültürünün son sınıfı tarikat mensubunun evi veya içinde yaşadığı konağı vakfetmesiyle meydana gelen tekkelerdir. 📌 Şeyh Yahya Efendi Tekkesi, geçirdiği değişimler göz önünde bulundurulduğunda ve sınıflandırma esas alındığında, 'şeyhin yaşadığı evin tekkeye dönüştürüldüğü' gruba girer. Osmanlı'da spor tekkeleri neden kuruldu? 📌 1495 yılında Trabzon'da doğan Yahya Efendi, Beşiktaşî Yahyâ Efendi, müderris, Molla Şeyhzade olarak da tanınır. 📌 Babası Ömer Efendi'nin Trabzon'da kadılık yaptığı dönemde II. Bayezid'in oğlu Şehzade Selim Trabzon sancak beyi idi. Bu dönemde Ömer Efendi ile şehzade arasında bir dostluk vardı. 📌 Yahyâ Efendi'nin doğumundan birkaç gün sonra Şehzade Selim'in oğlu Süleyman'ın dünyaya gelmesi, iki aileyi birbirine daha da yakınlaştırır. Şehzade Süleyman'ın annesinin sütü yetmeyince Afîfe Hatun'un şehzadeyi de emzirdiği ve Yahyâ Efendi ile Kanûnî Sultan Süleyman'ın sütkardeşi oldukları bilinir. Tarihi kaynakların izinde Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatı 📌 Yahyâ Efendi, Yavuz Sultan Selim'in tahta çıkışının ardından Şehzade Süleyman'ın yanında ailesiyle birlikte İstanbul'a gider. İstanbul'da tahsilini Zenbilli Ali Efendi'nin yanında tamamlar. 📌 Şeyh Yahya Efendi ,1555 yılına kadar müderrislik yapar. 1555'ten sonra şu an külliyenin bulunduğu araziyi kendi imkanları ile satın alır, vefatına kadar burada kurmuş olduğu tekke ile ilgilenir. Mimar Sinan İstanbul'un su sorununu nasıl çözdü? 📌 Şeyh Yahya Efendi'nin şiire ilgisi küçük yaşlarda, Sultan Süleyman ile birlikte büyüdüğü zamanlarda başlar. 📌 Sultan Süleyman 'Muhibbȋ' mahlası ile Yahyâ Efendi ise 'Müderris' mahlası ile şiirler kaleme alırlar. 📌 Yahyâ Efendi'nin sûfî bir şâir olması hasebiyle Dîvânı'nda yer alan beyitlerinin çoğu tasavvufi içeriktir. Hakîkati aktarabilmenin en kuvvetli iksiri kelâm olduğu için diğer sûfî şâirler gibi Yahyâ Efendi de şiiri önemli bir araç olarak görür. Divan şairlerinden en güzel beyitler 📌 Yahyâ Efendi Dîvânı'ndaki şiirlerin intizamı; onun kelimeler üzerindeki hâkimiyetinden, beyitler arasında sağladığı anlam düzeninden ve söz sanatlarını yoğun bir şekilde kullanma becerisinden anlaşılır. 📌 Sûfî şâirlere manevî açıdan emanet olan şiirler 'kalpten kalbe yol vardır' hakîkati ile insanlığa aktarılır. Onların mânâ yüklü sözleriyle amaçları kendilerinden sonrakileri yetiştirmek ve bu geleneğin devamlılığını sağlamaktır. Edebiyatımızın kendine has bahçesi 'divan şiiri'ndeki 17 mefhum 📌 Şeyh Yahya Efendi Külliyesi, Şeyh Yahya Efendi tarafından 1538'lerde kurulur. Şeyh Yahya Efendi Külliyesi: ➡ Mescit-tevhidhane (tekkelerde ayin yapılan yer) ➡ Türbe ➡ Medrese ➡ Hamam ➡ Kütüphane ➡ Meşrutahane (görevlinin ikametine tahsis edilen taşınmaz) ➡ Matbah-ı şerif (yemek pişirilen bölüm) ➡ Hazire (mezarlık) ve çeşmelerden oluşur. Lakin külliyenin içindeki hamam ve medrese yapıları günümüze ulaşamamıştır. Yahya Efendi Haziresi'ndeki Redif Askerler 📌 Şeyh Yahya Efendi Külliyesi Çırağan Caddesi'nden setler halinde yükselen bir alan üzerine kuruludur. 📌 Şeyh Yahya Efendi Külliyesi'nde cümle kapısına bitişik kütüphane yapısı, cümle kapısından girdikten sonra giriş taşlığı ve kapıcı başı odası, bunu takip eden iki yandan hazirelerle çevrili yolun hemen bitiminde Yahya Efendi Efendi Türbe-Tevhidhane-Kütüphane yapısı ve buna bitişik Güzelce Ali Paşa Türbesi, devamında yer alan meşrutahane yapıları ile bir aşevi kalıntısı ve tüm bunlardan ayrı olarak konumlanmış Şehzadeler Türbesi yer alır. 📌 Ayrıca külliyede biri Yahya Efendi Sokağında, diğeri tevhidhanenin hemen yanında yer alan iki adet çeşme bulunur. 1990 tarihli vaziyet planında yanmış olarak gösterilen meşrutahanenin yerinde günümüzde iki katlı bir yapı yer alır. Meşrutahane İstanbul Vakıflar 1.Bölge Müdürlüğü tarafından 2009 senesinde başlatılan 'Yahya Efendi Cami ve Müştemilatları' restorasyon çalışmasında yapıyı belgeleyen fotoğraflarla yerinde yapılan tespitlere dayanılarak inşa edilir. Eşsiz bir mimari malzeme: Kerpiç 📌 Türbenin tasarımı Mimar Sinan'a aittir. 📌 Yahya Efendi Türbesi kare planlı olup, basık kemerli giriş kapısının iki yanında, batı ve güney duvarlarında tepe pencereli pencere grupları vardır. Türbenin camiye bakan güney duvarında, geniş basık kemerli demir parmaklıklı bir açıklık yer almaktadır. Türbenin aslında pandantifli bir kubbe ile örtülü olabileceği, 1873 onarımında özgün üst yapının iptal edilerek bugünkü basık kubbenin inşa edilmiş olabileceği düşünülüyor. 📌 Günümüzde cami olarak kullanılan tekke bölümü de dikdörtgen plana sahiptir, doğuda hünkar mahfili, batıda ise kadınlar mahfili yer alır. İslam şehrinde 'çıkmaz sokak' ne ifade eder? 📌 Camide bulunan tüm pencereler dikdörtgen biçiminde olup pervazlarla çerçevelidir. Caminin ortası bağdadi sıvalı, ahşap basık bir kubbe ile örtülü ve dört yönlü kırma ahşap çatı içinde gizlidir. 📌 Duvarlardan kubbeye geçiş baklavalı, prizmatik kagir mimari yapıya benzetilerek, üçgen ve beşgenlere ayrılmış, araları çıtalarla kapalı, böylece ahşaptan bir geçiş bölgesi oluşturulur. 📌 Tasavvufi yapıların birçoğunda görüldüğü gibi ilk tekke yapısının Yahya Efendi'nin evi olduğu bilinir. Planını Peygamber Efendimizin çizdiği mescid 'Kuba' 📌 İstanbul'un fethinden önce şu an Şeyh Yahya Efendi Külliyesi'nin bulunduğu tepede bir kilise bulunmaktaydı. İstanbul'un fethedilmesinin ardından kilise ve çevresi sahiplerine bırakılır. 📌 Şeyh Yahya Efendi, kilisenin bulunduğu tepeyi çok beğenir. Kanuni Sultan Süleyman'a burayı satın almak için talepte bulunur. Bunun üzerine, arsa sahipleri ile anlaşılır ve burada oturanlar Karadeniz boğazındaki Mavramanos denilen yere nakledilerek yerleştirilir. 📌 Şeyh Yahya Efendi buraya dervişleri ile birlikte kullanmak üzere türbesi olan büyük bir oda yaptırır. Sonra da burada bir mescit ve yanında gelen ve gidenler için bir mesken inşa edilir. Külliye arazisinin bir kısmı bağ, bir kısmı da kabristana dönüştürülür. İslam mimarisinin Avrupa'daki izleri 📌 Şeyh Yahya Efendi 1570 yılında öldükten sonra ilk müdahale Sultan II. Selim tarafından yapılır. II. Selim, Yahya Efendi'nin kabri üzerine kagir kubbeli bir türbe yaptırır, bununla birlikte tekkeyi genişleterek yeniden inşa ettirir. 📌 Sultan Abdülmecit, etrafı semahane olan camiye sonradan minber ekletir. 📌 Sultan II. Osman'ın sadrazamı İstanköylü Güzelce Ali Paşa 1621'de vefat ettiğinde buraya defnedilir ve kabri üzerine kagir kubbeli bir türbe inşa edilir. 📌 Kaptan-ı Derya ve Veziriazam Cezayirli Gazi Hasan Paşa 1777'de Güzelce Ali Paşa Türbesi'nin karşısına bir çeşme yaptırır. İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler 📌 Külliye 1812'de Sultan II. Mahmut tarafından tamir edilir ve tekkeye yeni derviş hücreleri eklenir. 📌 Ayrıca yapı, Sultan Abdülmecid döneminde de çeşitli onarımlar geçirir. 📌 1873'te Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından da ciddi bir onarım yaptırılır. Bu büyük onarım sonrasında yapı bugünkü şeklini alır. 📌 Yahya Efendi Türbesi ve Güzelce Ali Paşa şerifesi, Şehzade ve Kadınlar Türbesi ll. Abdülhamit tarafından yaptırılır. Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi 📌 Pertevniyal Valide Sultan tarafından 1873 yılında yapılan çalışmalarla son haline ulaşan Yahya Efendi Külliyesi, 1925'te tekkelerin kapatılması ile birlikte cami olarak kullanılmaya başlar ve tekke yapısı, günümüzde de cami işlevini devam ettirir. 📌 Külliyede görülen hasarlar doğrultusunda 2011 yılında restorasyon başlatılır ve restorasyon Haziran 2013 tarihinde tamamlanır. 📌 Külliye içerisinde gerçekleştirilen çalışmalarla cami, imam ve müezzin odaları ile Yahya Efendi Türbesi, Güzelce Ali Paşa Türbesi, II. Abdülhamit tarafından yaptırılan Şehzade ve Kadınlar Türbesi yeniden restore edilir.

Kanuni’nin süt kardeşi Yahya Efendi ve Külliyesi

Tekke kültürü