İstanbul'un ilk yükseköğretim kurumu; Sahn-ı Seman medreseleri

İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet, burayı bilim, kültür ve sanat merkezi yapmak için çeşitli faaliyetlerde bulundu. Bu faaliyetlerden biri Sahn-ı Seman medreselerini kurmaktı. Fatih döneminde İstanbul'da kurulan üç medreseden biri olan Sahn-ı Seman, 'yüksek ihtisas' medreselerinden biriydi. Döneminde eğitim sisteminin zirvesinde yer alan Sahn-ı Seman, önemli müderrislerle ev sahipliği yaptı. Toplam on dokuz odası bulunan medresede her odada bir öğrenci kalırdı. Osmanlı'daki medreseler Medresenin on dokuz odasından ikisi muîdlere, ikisi hizmetlilere, kalan odalar ise talebeye ayrıldı. Oda sayısının toplamı zamanla 152'ye ulaştı. Sadece talebeye ayrılan oda sayısı 120'ydi. İstanbul'un ilk yükseköğretim kurumu olan Sahn-ı Seman, Fatih Külliyesi içindeki en yüksek düzeyli medreseydi. Medrese sekiz bölümden oluşurdu. Sahn-ı Seman Medresesi, şekil bakımından günümüzdeki camileri andırırdı. Fatih'in İstanbul'u 'ilim yuvası' haline getirdiği 3 medrese Fatih Sultan Mehmet, medresenin ilmi çalışmalarının yanında, öğrencilerinin çalışmalarını da izlerdi. Talebelerin adlarını, durumlarını, aldıkları görevleri yazdığı bir defteri olduğu söylenir. Öyle ki bazen talebelerin sınav heyetlerinde başkanlık ederdi. Fatih, hangi amaç için sınavdan geçti? Fatih Sultan Mehmet'in sanat ve bilim adamlarına gösterdiği ihtimam ve Sultan'ın teşvikleriyle, İstanbul'un bilim merkezi haline gelmesi, dönemin önemli âlimlerinin şehre gelmesini sağladı. Bunlardan biri matematik ve astronomi âlimi Ali Kuşçu'ydu. İlk olarak Uzun Hasan'ın elçisi olarak İstanbul'a gelen Ali Kuşçu'nun bilgi birikimine hayran olan Fatih Sultan Mehmet, onun İstanbul'da kalmasını rica etti. Fatih'in ricasını kabul eden Ali Kuşçu, elçilik görevinin bitmesinden sonra İstanbul'a doğru tekrar yola çıktı. Matematik ve astronomi geleneğinin temsilcisi: Ali Kuşçu Ali Kuşçu, yol boyunca büyük törenlerle, armağanlarla karşılaştı. İstanbul'da kendisini karşılayanlar arasında İstanbul kadısı Hocazâde de vardı. Fatih Sultan Mehmet, huzuruna kabul ettiğinde Ali Kuşçu'ya Hocazâde'yi nasıl bulduğunu sormuş, o da 'Acem'de Rum'da benzeri yok' deyince Fatih de 'Arap'ta da benzeri yoktur.' demiştir. Ayasofya Medresesi'ne müderris olarak tayin edilen Ali Kuşçu, aynı zamanda Sahn-ı Seman medreselerin programını düzenlediği söylenir. Ali Kuşçu tarafından düzenlenen programlar, 19. asra kadar kullanıldı. Buradaki medreselerde alanında uzman âlimler müderris olarak görevlendirilir, müderrislerin yardımcıları olan muidlerin de okutulacak dersleri teferruatlı olarak anlayabilecek düzeyde olmasına dikkat edilirdi. Medreseler hakkında ne biliyoruz? Sahn-ı Seman medreselerinde okutulacak programları Ali Kuşçu, Molla Hüsrev ve Fatih Sultan Mehmet'in birlikte belirlediği söylenir. Medresede akli ve nakli ilimler okutulurdu. Matematik, doğa bilimleri, kelâm, fıkıh ve fıkıh usulü, felsefe, geometri (hendese), aritmetik (hesap) ve astronomi ilimleri tahsil edilirdi. Edebiyat, tarih ve coğrafyaya ait eserler ise talebelerin özel ilgilerine ya da konunun daha iyi anlaşılması amacıyla okutulurdu. Osmanlı'nın ilk müderrisi Sahn-ı Semân medreselerinde aritmetik ilminde Ali Kuşçu'nun Fatih Sultan Mehmed'e takdim ettiği Risale-i Muhammediyye adlı eseri, astronomi derslerinde de Ali Kuşçu'nun 'Risale-i Fethiye'si okutulurdu. Ayrıca kelâmda 'Şerhu'l-mevâkıf ve Şerhu'l-makâsıd', fıkıhta 'Hidâye', fıkıhta 'Sadrüşşeria'nın Tavzîh'i', 'Telvîh ile 'Îcî'nin Şerhu'l-Muhtasar', tefsirde Zemahşerî'nin 'Keşşâf'ı ile Beyzâvî'nin 'Envâru't-tenzîl'i, hadis ilminde 'Sahîh-i Buhârî' okutulurdu. Sahn-ı Seman medreselerindeki bazı müderrisler: Molla Hüsrev, Molla Lutfi, Fenârîzâde Muhyiddin Mehmed Şah, Şeyhülislâm Zenbilli Ali Efendi, Şeyhülislâm İbn Kemal Paşa, Kınalızâde Ali Efendi, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi, Şair Nedim, Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi. Burada görev yapan müderrislerin, medrese içerisinde bir odası ve 50 akçe gündeliği vardı. En yüksek ücret müderrislere verilirdi. Ali Kuşçu'nun günlük 200 akçe ile Ayasofya Medresesi'ne müderris olarak tayin edilmesi, müderrisliğe maddi ve manevi olarak verilen değeri gösterir. Müderrislerin yardımcılığını yapan muidlerin de medrese içerisinde bir odası ve 5 akçe geliri bulunurdu. Talebelerin bazı ihtiyaçlarını karşılaması için gündelik iki akçenin yanında ekmek ve çorba verilirdi. Sahn-ı Seman medreselerindeki talebelerinin ne kadar öğrenim göreceği kesin değildi. Talebelerin bir sonraki derse veya kitaba geçebilmesi için verilen bilgilerin hocalar tarafından yeterli bulunması gerekirdi.

İstanbul'un ilk yükseköğretim kurumu; Sahn-ı Seman medreseleri

ŞEHRİ İHYA EDEN MEDRESE; SAHN-I SEMAN