İstanbul'un ilk tramvay şirketi: Dersaadet Tramvay Anonim Şirketi

Sanayi devrimiyle birlikte şehirlerdeki nüfus artışı ve dolayısıyla bariz bir şekilde hissedilen şehir içi ulaşım ihtiyacı zaman içinde teknolojik gelişmelerle paralel olan çözümleri beraberinde getirmiştir. Dersaadet Tramvay Anonim Şirketi 19. yüzyıl İstanbul'unda şehrin yolcu trafiğini ferahlatmak için kurulmuş bir şirkettir. Batı ülke başkentlerinde tramvay kullanılmasına paralel bir şekilde, aynı uygulamanın İstanbul'da da gerçekleştirilmesi için Osmanlı Devleti'ne çeşitli müracaatlar olur. Nihayet 1869 yazında tramvay işletme imtiyazı Rum işadamı Karanapas'a verilir. Karanapas imtiyazı aldıktan sonra yerli ve yabancı birçok kişiden müteşekkil olan 'Dersaadet Tramvay Şirketi'ni 30 Ağustos 869'da resmen kurar. Buna göre bu şirket İstanbul'da muayyen mevkilerde demiryolu üzerinde atlı arabalarla yolcu taşıyacak ve imtiyaz süresi de 40 yıl olacaktır. Şirket ilk iş olarak Azapkapı-Ortaköy, Eminönü, Aksaray, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı arasında 4 hat açmaya karar verir. Güzergâh boyunca arnavut kaldırımları sökülerek yerlerine düz kesme taşlar döşenir ve demir yolu da bu taşların üzerine monte edilir. Bu işlemler ve sipariş edilen tramvaylar da geldikten sonra tramvay artık ilk seferini yapmaya hazırdır. 1872 sonbaharında meraklı gözler, bir tramvaya koşulmuş atların rayların üzerinde düzenli sesler çıkararak gidişini izlemektedir. Şirket ilk iş olarak Azapkapı-Ortaköy, Eminönü, Aksaray, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı arasında 4 hat açmaya karar verir. Güzergâh boyunca arnavut kaldırımları sökülerek yerlerine düz kesme taşlar döşenir ve demir yolu da bu taşların üzerine monte edilir. Bu işlemler ve sipariş edilen tramvaylar da geldikten sonra tramvay artık ilk seferini yapmaya hazırdır. 1872 sonbaharında meraklı gözler, bir tramvaya koşulmuş atların rayların üzerinde düzenli sesler çıkararak gidişini izlemektedir. İkinci bir sorun da tramvayın güvenlik sorunudur. Bu sebeple tramvay için bir korna sistemi hazırlanır. Buna göre vardacı olarak anılan kişi elinde borazanla tramvayın geçeceği kritik güzergâhlarda 'Varda, vardaa' diye bağıracaktır. Atlı tramvaylar seneler boyunca farklı güzergâhlarda İstanbul halkına hizmet vermeye devam eder. 1912 Balkan Savaşı'nda ordunun ihtiyacı gerekçe gösterilerek, Dersaadet Tramvay Şirketi'nin bütün atları devlet tarafından satın alınır. Ancak bu gelişme iyi sonuçlara zemin hazırlar. 1914 yılından itibaren tramvayların elektrikle işletilmesine karar verilir. İlk elektrikli tramvay Silahtarağa Elektrik Fabrikası'ndan sağlanan elektrikle ve kesilen kurbanlar eşliğinde 1917 kışında Galata Köprüsü'nden geçer. Birinci Dünya Savaşı sonrası İstanbul'un işgali, tramvay şirketini de olumsuz etkiler. Her şeye rağmen işletmeciliğini sürdüren şirket zaman içerisinde adını 'İstanbul Tramvay Şirketi' olarak değiştirir. Anadolu ve Avrupa yakasında değişik güzergâhlarda hizmet vermeye devam eder. Şirket, 1933 yılında Cumhuriyet'in 10. yılı sebebiyle 320 tramvay ve 4 otobüsünü aynı anda çalıştırarak yüzde yüz çalışma kapasitesiyle dünya literatürüne geçer. 1939 yılında tramvay işletmeciliği İETT'ye devredilir. Ne var ki güzel günler fazla sürmez ve İstanbul'da yaygınlaşan yoğun imar hareketleri tramvay güzergâhlarını da etkiler. İstanbul'da yavaş yavaş fire veren güzergâhlar, 1961 yılında tamamen yok olur. 12 Ağustos 1961'de İstanbul yakası tramvayları üzerlerinde 'Elveda Sevgili Yolcularım' yazılı pankartlarıyla çiçeklerle bezenmiş şekilde son yolculuklarını yapar. Sirkeci'den arabalı vapurlarla yeni görev yerlerine giden tramvaylar, 1966 yılına kadar da Anadolu yakasında hizmet verir. Ancak Anadolu yakasındaki tramvaylar da 1966 yılında hizmetten kaldırılır. İstanbul artık tramvaysızdır. Ne var ki 2000'lli yıllara doğru İstanbul'un trafik sorunu otobüslerle çözülemez hale gelince tekrar tramvay dönemine geçilmesine karar verilir. 1989 yılında İBB iştiraki ile kurulan İstanbul Ulaşım A.Ş 1922 yılında tramvayın ilk etabını açar. Yıllarca İstanbul halkına hizmet veren nostaljik tramvaylar ise yıllarca garajda bekledikten sonra yenilenerek Kadıköy-Moda ve Taksim-Tünel arası hizmet vermeye başlar.