İstanbul'un hafızasında yer edinen beş önemli olay

İstanbul'un siluetinin en güzel unsurlarından biri, Osmanlı ihtişamını sergileyen eşsiz bir mabet olan Süleymaniye Cami'nin inşaatına, 18 Haziran 1550'de Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin temele ilk taşı koymasıyla başlanmıştır. Bilindiği gibi bu muhteşem cami ve külliye, büyük deha Mimar Sinan'ın eseridir ve Kanuni Sultan Süleyman adına yaptırılmıştır. Mimar Sinan, caminin temelini attıktan sonra temelin oturması için bir yıl beklemiş ve sonra inşaata başlamış, ayrıca zeminin caminin ağırlığını taşıyabilmesi için Haliç'e kadar yirmişer metre aralıklarla büyük bentler yaptırmıştır. Yedi yıl devam eden inşaatın bitmeyecek gibi görünmesi bir ara Kanuni'yi endişelendirmişse de, cami 7 Haziran 1557 tarihinde ibadete hazır hale getirilmiştir. O gün, tüm Osmanlı devlet ricali ve sayısız İstanbullu caminin açılış merasimini izlemek için toplanmış, şehir yine tarihi günlerinden birini yaşamıştır. Kubbe ve minareleri yükseldikçe, İstanbul'un Müslüman ahalisi hem gurur hem de mutluluk ve heyecanla caminin açılacağı günü bekler olmuştu. O gün toplanan kalabalığın önünde Mimar Sinan, caminin anahtarlarını Kanuni'ye uzatmış, açılışı yapmasını istirham etmişti. Fakat Sultan Süleyman anahtarı tekrar büyük dehaya uzatarak, bina ettiği camiyi süslerken gözlerini feda eden Hattat Karahisari'ye bahşedilmesini isteyince, bu muhteşem cami Hatta Karahisari tarafından dualarla ibadete açılmıştır. Anlatıldığına göre, Süleymaniye Cami'nde temsillerin önemli bir yeri vardır. Örneğin, dört minare, Kanuni'nin İstanbul'un fethinden sonraki dördüncü padişah oluşunu, minarelerdeki toplam on şerefe de onun Osmanlı'nın onuncu hükümdarı oluşunu temsil etmektedir. Orijinal adı Sergi-i Umumi-i Osmani olan İstanbul'un ilk fuarının açılması, ilk olarak Sultan Abdülaziz tarafından düşünülmüş, bu fikri hayata geçiren kişi ise Prens Fazıl Mustafa Paşa olmuştur. 1862 yılında, bu iş için kurulan komisyon tarafından ilk önce bir nizamname hazırlanmış, padişahın onaylamasıyla birlikte de fuar hazırlıkları gazeteler yoluyla halka duyurulmuştur. Bu serginin amacı, başkent ahalisinin Avrupa'dan ithal edilen her türlü eşyayı almaya alışmasından sonra zamanla yerli ürünlerin unutulmaya başlanmasından kaynaklanan sıkıntıların sona erdirilmesi düşüncesidir. Yani halka yeniden yerli ürünleri hatırlatıp bunları satın almaları sağlanarak, yerli üreticilerin durumlarının düzeltilmesi hedeflenmiştir. Sergi-i Umumi-î Osmanî için inşa edilen geçici fuar binası. Böylece Osmanlı ekonomisine Avrupa'yı karşı bir rekabet gücü kazandırmak amaçlanmıştır. Bunun yanında, ülkede üretilen malların kalite, çeşit ve fiyatlarını görmek, üreticilerin sorunlarını tespit etmek ve başarılı olanları ödüllendirmek de serginin hedefleri arasındaydı. Bu nedenle de sözü edilen komisyon tarafından verilen ilanlarla, yerli üretici için bir imtihan ve kendini ispat ortamı yaratılmaya çalışılmıştı. 1862'nin sonlarında Sultanahmet ve Ayasofya camileri arasında meydanda yapımına başlanan sergi binası tamamlandıktan ve yurdun her köşesinden gelen eşyaların düzenlenmesinden sonra, sergi 27 Şubat 1863'te Sultan Abdülaziz tarafından açıldı. Padişah, Cuma namazını Ayasofya'da kıldıktan sonra sergi binasına geldi. Yanında başta sadrazam olmak üzere birçok nazır ve ileri gelen devlet görevlileri vardı. Sultan Abdülaziz sergiden o kadar memnun kaldı ki aynı gün içinde iki defa sergi yerine geldi ve çevresindekilere buradan satın aldığı çeşitli hediyeler verdi. Akşam namazının yaklaştığı zamana kadar burada kalan padişahın ayrılmasından sonra da sergi halkın ziyaretine açıldı. Çeşitli kaynaklarda 3.500 metrekarelik bir alana sahip olduğu belirtilen sergi binasının bir tarafında Abdülaziz için özel bir daire yapılmış, ayrıca sergiyi gezecekler için de çeşitli ihtiyaçlarını karşılayacakları kafeterya benzeri mekanlar hazırlanmıştı. Sultanahmet Cami'nin yapımına 1609 yılında başlanmış ve yedi yılda tamamlanarak 2 Haziran 1616'da ibadete açılmıştır. Mimar Sedefkar Mehmed Ağa'ya inşa ettirilen bu muhteşem eserin içi, mavi beyaz özel üretilmiş çinilerle bezenmiştir. Çinilerdeki mavi hâkimiyetinden dolayı Batılılar tarafından Mavi Camii olarak bilinen Sultanahmet Camii, memleketimizin altı minareli ilk camidir. Bir söylentiye göre, camiyi yaptıran I. Ahmed minarelerin altından olmasını istemiş; ne var ki bunun maliyeti çok yüksek olacağından Sedefkar Mehmed Ağa yanlış duyduğunu bahane ederek camiyi altın değil altı minareli olarak inşa ettirmiştir. Geçmişte yalnız Müslümanlar için bir gurur ve huzur makamı olarak ibadete ve seyre koşulan bu ihtişamlı ve güzel eser, günümüzde İstanbul'un en fazla yabancı ziyaretçi çeken yapılarından biri durumundadır. Bu, mükemmel mimarisi yanında, içinde 21 binden fazla muhteşem İznik çinisi kullanılmasından da ileri gelmektedir. 2 Haziran 1616 günü, İstanbul için yine önemli bir gündür. O gün, tıpkı Süleymaniye'nin açılışında olduğu gibi bir kalabalıkla, devlet ricali ve İstanbullular Sultanahmet Meydanı'nı doldurarak bu tarihi günü birlikte yaşamıştır. İstanbul tarihinin en büyük yangınlarından biri olan Cibali yangını, 2 Eylül 1633'te bir kalafatçı dükkanında başlayarak etrafa yayılmış ve üç gün boyunca devam ederek şehrin önemli bir kısmını mahvetmiştir. Bir gemi kalafatlanırken yakılan ateş, şiddetli poyraz nedeniyle önce civardaki kayıkhaneleri tutuşturmuş, sonrasında evden eve, sokaktan sokağa, mahalleden mahalleye atlayarak Küçükmustafapaşa Çarşısı, Zeyrek, Unkapanı, Atpazarı, Aşıkpaşa, Fatih, Küçükkaraman ve Büyükkaraman semtlerini, yani İstanbul'un önemli bir kısmını harabeye çevirmiştir. Başka bir ifadeyle Suriçi İstanbul'unun yüzde yirmisini ortadan kaldırmıştır. Binden fazla evin yandığı bu büyük afetin bir başka yönü daha vardır. Dönemin padişahı IV. Murad'ın, o yıllarda İstanbul'da asayişsizlik nedeniyle yaşanan kargaşa dönemini bu yangını kılıf ederek koyduğu şiddetli yasaklarla sona erdirdiği söylenir. Yangının ne şekilde başladığı iyi bilindiği halde, padişah yangına tiryakilerin sebep olduğu gerekçesiyle tütünü yasaklamış, şehrin asayişini bozan ve öteden beri işsiz güçsüz serserilerin barınağı haline gelen kahvehane ve meyhaneleri kapattırmıştır. Evlerinden olan insanlar kahvehanelere sığındığından bu tip mekanlarda önemli miktarda kalabalıklar oluşturmuş ve padişah buralarda bir fitne doğar diye bu tip mekanlara müsaade etmeyerek devrin şartlarına göre gayet makul bir yol izlemiştir. Çok kısa bir süre önceye kadar, elde kesin bilgiler bulunmamasına rağmen İstanbul'da ilk yerleşimle ilgili yaygın düşünce, şehrin bir Megara kolonisi olarak kurulduğu şeklindeydi. Efsanelere göre, M.Ö. 658'de Trak kökenli komutanları Bizans önderliğinde yola çıkan Megaralılar, daha önceleri kurulmuş olan Kalkhedon'un (Kadıköy) karşı kıyısında, bugünkü Sarayburnu'nun olduğu yerde bir kent kurmuştu. Yine efsaneye göre, Delfi Tapınağı'ndaki kahinin öğüdüne uyarak burayı seçmiş olan Megaralılar, komutanlarının adından hareketle, kente ''Bizantion'' adını vermişlerdi. Buna göre, bugün Topkapı Sarayı ve Ayasofya'nın kapladığı alanda kurulan şehir, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde gelişmiş ve zamanla yaklaşık olarak bugünkü Fatih ilçesinin bulunduğu alana yayılmıştır. Ne var ki bu bilgiler şehrin ilk kuruluşuyla ilgili olmamalıdır. İlber Ortaylı, Bizans adının 16.yüzyılda Alman J. Wolf'un uydurduğu bir isim olduğunu ve bu tarihten önce böyle bir ifadenin hiçbir literatürde yer almadığını söyleyerek, bu adlandırmanın arkasında siyasi bir amaç yattığını belirtmektedir. Bunun yanında, son yıllarda Marmaray Projesi çerçevesinde Yenikapı'da yapılan kazılarla ortaya çıkarılan kalıntılardan, şehrin geçmişinin 8.500 yıl önceye, Cilalı Taş Devri'ne kadar uzandığı tespit edilmiştir. Böylece şehrin Yunan kolonicileri tarafından kurulduğuna dair efsanevi bilgilerin gerçeği yansıtmadığı kesinlikle anlaşılmıştır. Yenikapı'da şimdiye kadar ulaşılan yaklaşık 25 bin buluntu, halen kayda alınarak incelenmektedir. Bunların tam olarak etüt edilmesinden sonra, İstanbul'un ilk kuruluşuyla ilgili tam ve daha sağlıklı bilgilere ulaşılmış olacaktır. Kaynak: İstanbbul'un 100 önemli olayı, Kültür A.ş

İstanbul'un hafızasında yer edinen beş önemli olay

SÜLEYMANİYE CAMİ’NİN İBADETE AÇILIŞI (7 Haziran 1557)