İstanbul'un fethinin az bilinen iki büyük alimi

Sivas, Tokat bölgesinden Türkmen bir sülaleye mensup olan ve asıl adı Mehmed olan Hüsrev'in doğum tarihi bilinememektedir. Hakkında en eski ve güvenilir bilgileri veren Taşköprizade'nin bildirdiğine göre küçük yaşta babasını kaybetmiş ve eniştesinin himayesinde eğitimine devam etmiştir. Küçük yaşlarda Bursa'ya geldiği ve burada devrin meşhur hocalarından icazet aldığı bilinmektedir. Daha sonra Edirne'de de bazı hocalardan ders almıştır. İcazetinin ardından ilk olarak Edirne'de Şah Melek Medresesi müderrisliğine daha sonra aynı şehirdeki Çelebi Medresesi'ne tayin edilmiştir. II. Murad'ın ikinci defa tahta çıkmasının ardından Edirne kadısı olmuştur ki bu başkent kadısı olarak devletin en üst düzey memuriyetlerinden biridir. Akşemseddin gibi o da II. Mehmed'e İstanbul'u fethe hazırladığı sırada büyük destek vermiştir. Fethin ardından kısa süreli olarak hangi göreve getirildiği tam olarak bilinmese de kendisine tahsisatlar bağlandığı yorumu yapılmaktadır. İstanbul'dan Bursa'ya gitmiştir. Bu ayrılığın ilginç bir sebebe dayandığı belirtilir. Buna göre bir düğün merasiminde Molla Gürani'ye padişahın sağında, kendisine ise solunda yer ayrılmıştır. Molla Hüsrev bu durumu kendi ilim seviyesi için bir itibarsızlaştırma olarak yorumlamıştır. Bursa'da bir arsa satın alarak medrese inşa ettirmiş, alt seviyeden başlayarak burasını üst düzey bir medrese haline getirmiştir. Fatih'in onu yeniden daveti üzerine İstanbul'a gelerek vefatına kadar kalmıştır. Ancak kısa süre sonra Galata ve Üsküdar kadılığında bulunmuştur. Bunun yanında Molla Hüsrev ilmiyenin en itibarlı payelerinden olan Ayasofya müderrisliğinde de bulunmuştur. Rahat tavırlarından anlaşılacağı üzere Molla Hüsrev, maddi imkânları iyi olan biridir. Bu sebeple, anlatıldığına göre makama, mevkie ve şöhrete itibar etmemiştir. Bu durum onun halk arasında sevilen biri olmasını da sağlamıştır. Kadılık görevini kerhen kabul ettiği ve bunun kendisi için bir imtihan olduğunu belirtmiştir. Memuriyeti, İslam hukukunun pratiklerini görmek bakımından bir fırsat olduğunu belirmiştir. Molla Hüsrev, önemini bugüne kadar koruyan eserler kaleme almıştır. Molla Hüsrev'in Osmanlı klasik dönemi medrese ve ilmiye teşkilatı üzerinde kalıcı izler bıraktığı söylenebilir. Büyük bir fıkıh ve hukuk bilgini olan Molla Hüsrev'in telif ettiği eserler medreselerde uzun süre okutulmuş, eserlerine yüzlerce şehr yazdırmıştır. İstanbul'un fethinde askeri ve maddi unsurlar ne kadar önemliyse, ilmi ve manevi hususlar da o kadar önemlidir. Fatih'in dev bir ordusu yanında dev bir danışman ve hoca ordusu da vardı. Akşemseddin ve Molla Hüsrev'in yanında diğer bir büyük isim de Molla Gürani'dir. Kaynaklar Molla Gürani'nin 1410 yılı dolaylarında Irak'ın kuzey bölgesinde dünyaya geldiğini belirtmekle birlikte farklı bilgiler ve görüşler ileri sürenler de vardır. İlim tedrisinin ilk kısmına Bağdat'ta başladıktan sonra Hasankeyf'te Arapça eğitimine devam etmiştir. Ardından o dönemin önemli ilim merkezlerinden başta Şam'a daha sonra da Kudüs ve Kahire'ye geçmiştir. Burada zamanın meşhur âlimleriyle görüşme ve onlardan icazet alma imkânına kavuşmuştur. Kahire'de Memluk sultanıyla tanışma şansına erişerek, bir medreseye müderris atanmıştır. Ancak yakın çevresiyle yaşadığı anlaşmazlık yüzünden muhakeme edilmiş ve Şam'a sürgün edilmiştir. Sultan II. Murad dönemi âlimlerinden Molla Yegan ile tanışıp Anadolu'ya ve oradan da Edirne'ye geçmiş, ardından Bursa'da Yıldırım Medresesi müderrisliğine atanmıştır. 1443'ten sonra Manisa'ya Şehzadegan olarak gitmiştir. II. Mehmed'in hocası olmasından dolayı talebesi ikinci defa tahta geçtiğinde vezaret teklif edildiyse de o büyük bir hocalık örneği göstererek, 'bu hak, öncelikle senin yakın çevrende ve hizmetinde bulunanlar içindir.'' Bunun üzerine 1451'de Kazaskerlik makamına getirilmiştir. İstanbul'un fethi sırasında Fatih'in ve ordusunun yakınında yer almış ve onu her bakımdan teşvik ederek, ona yardımcı olmuş, fethin manevi sultanlarından biri sayılmıştır. Kazaskerlik görevi sırasındaki şahsi uygulamaları nedeniyle Bursa kadılığına tayin edilmiş, 1455'te de padişaha yakın birinin teklifini şeriata aykırı bulup reddettiğini için bu görevden de alınmıştır. Bunun üzerine hacca gitmiş, Kahire'ye yolunu düşürmüş ve Fatih'in yeniden daveti üzerine 1458'de İstanbul'a davet ederek Bursa Kadısı olmuştur. Uzun süre burada kalan Molla Gürani, 1480'de ilmiyenin en yüksek makamı olan İstanbul Kadılığı'na getirilmiştir. Fatih Sultan Mehmed'in çok saygı duyup ilgi gösterdiği, görüş ve önerilerine itibar ettiği büyük âlimlerden olan Molla Gürani yakın çevresi tarafından sevilen, itibar gösterilen, hilm sahibi, vakur bir şahsiyet olarak tanınmıştır. İstanbul'da 1488'de vefat eden Molla Gürani'nin kabri Aksaray'da kendi yaptırdığı caminin haziresindedir. Molla Gürani'nin dine ve millete en büyük hizmeti elbette Fatih'e şehzadeliğinden itibaren hocalık etmiş olmasıdır.