İstanbul'un eski Vakıf Hanları

Pervititch Haritaları'nda 1. Vakıf Han Eminönü Sultanhamam'da yer alan han, Şeyhülislam Hayri Efendi ve Vakıf Han caddelerinin kesiştiği köşede bulunmaktadır. Mimar Kemaleddin Bey tarafından 1911 yılında tasarlanmış; 1918'de de boş, harap, yıkık vakıf arsalarının değerlendirilmesi için aynı mimar tarafından inşa edilmiştir. İki caddenin kesiştiği noktada, yapı yüzeyi yuvarlatılmış olup; köşenin önemi vurgulanmıştır. Ayrıca buradan zemin kattaki ticari mekâna üç kemerli bir kapı açılmıştır. Bu zemin kat; günümüzde banka şubesi olarak kullanılmaktadır. Üst katlarda ise her biri onardan 50 adet büro odası bulunmaktadır. 1. Vakıf Han'ın genel görünümü Yapının planı, girişin bulunduğu köşe haricinde karedir. Özenli bir işçilikle düzenlenmiş olan hanın cepheleri ikinci ve beşinci kat düzeylerinde geçen sürekli taş kuşaklarla üçe bölünmüş, her bölüm kendi içinde bir bütün olarak ele alınmıştır. Yapının her katında ayrı pencere düzenleri dikkat çekmektedir. Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi'nin en belirgin özelliklerden olan lacivert ve turkuvaz çiniler üst kat pencere kemerlerinin köşelerine yerleştirilmiştir. Avlusuz hanların sayılı örneklerinden biri olan yapı, üst kattaki odalardan dolayı ''Büro Hanı'' olarak da adlandırılmaktadır. Günümüzde işlevsel özelliğini koruyan han; tarihi yarımadanın geleneksel mimarisine uyum sağlayarak Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi'nin ilk çağdaş hanı olarak dikkat çekmektedir. 2. Vakıf Han'dan bir detay... İstanbul'un en yoğun iş merkezlerinden biri olan Sultanhamam Saka Çeşmesi Sokağı'nda bulunan han; 1912 – 1914 yılları arasında Mimar Kemaleddin tarafından inşa edilmiştir. Hanın bulunduğu bölge; eskiden sandık imalatçılarının bulunduğu bir yer olması nedeniyle ''Sandıkçılar'' olarak anılır. Sokak ise han yıktırılmadan önce, arsada bulunan Saka Çeşmesi ve buna bağlı olarak su deposunun adını yaşatmak amacıyla ''Saka Çeşmesi Sokağı'' adını almıştır. Bodrum hariç beş katlı olan yapının üstü kiremit kaplı, kırma ahşap çatıyla örtülmüştür. Yapının zemin katında asma katla beraber yedi adet dükkân; üst katlarında sekiz adet bürodan toplan 24 adet kiralık büro bulunur. Ön cephedeki girişin amacıyla, üstüne gelen bürolar dışarıya taşırılmıştır fakat hanın konumu nedeniyle ofis ve dükkânların çoğu yandaki çıkmaza açılmaktadır. Birinci ve üçüncü kat döşemeleri düzeyinden geçen sürekli taş kuşaklarla cephe üçe ayrılmış ve her cephe kendi içinde bir bütün olarak düzenlenmiştir. Yapının dışardan görülen duvarları düzgün kesme taşla kaplanmış; diğer duvarları ise moloz taşla örülmüştür. Pervititch Haritaları'nda 2. Vakıf Han Girişin üzerinde sivri kemer kullanılmıştır. En üst katta ikiz pencereler yer alır. Kemer köşeleri turkuvaz ve lacivert renkli çinilerle süslenmiş; üstlerine Türk üçgeni motifli silmeler yapılmıştır. Günümüzde İstanbul'un gelişen sanayisinde önemli bir yere sahip olan ve bulunduğu bölgeye de asansör, kalorifer sistemi, volta döşeme ile katkı sağlayan İkinci Vakıf Han özgünlüğünü korumaktadır. Beyoğlu Kuloğlu Mahallesi'nde Ağahamamı Sokak ile Turnacıbaşı Sokağı'nın kesiştiği köşede yer alan han, 1911 – 1913 yılları arasında eğimli bir arsa üzerinde, Evkaf baş mimarı Kemaleddin Bey tarafından inşa edilmiştir. Yapının yerinde önceleri III. Mustafa'nın çamasırcıbaşısı Kuloğlu Mustafa Bey'in 1602'de inşa ettirdiği Kuloğlu Camii ile Hacı Feryat Ağa'nın camiye bitişik olarak yaptırdığı bir sıbyan mektebi yer almaktaydı. Fakat 19. Yüzyılın sonlarında azınlıkların ve yabancıların muhiti haline gelen Beyoğlu'nda harap düşerek önemini yitiren Kuloğlu Camii'nin yerine Evkaf Nezaretince gelir getirecek bir bina yapılmasına karar verilmişti. Kuloğlu Camii ise 1913'te Bostancı'da Kuloğlu Mustafa'nın arsası üzerinde yeniden inşa edilmiştir. Üçüncü Vakıf Hanı altı katlı dokuz daireli bir apartman biçiminde tasarlanmış, üzeri ahşap kırma çatıyla örtülmüştür. Turnacıbaşı Sokağı'ndan girilen yapının zemin katının ön bölümünde ikisi Kuloğlu Sokağı'na açılan dört adet dükkân, bodrum özelliğindeki arka bölümde ise dairelere ait kömür depoları yer almaktadır. Binada; yarım daire planlı ana merdivenden başka; mutfaklardan ulaşılan alt kattaki depolarla ilişkili ikinci bir servis merdiveni bulunmaktadır. Arsanın yamukluğu nedeniyle Turnacıbaşı Sokağı yönündeki dairelerin odaları farklı düzenlenmiş; iki sokağın kesiştiği köşeye rastlayan odaların köşelerinden tıpkı girişin üzerinde olduğu gibi kapalı cumbalar yapılmıştır. Ön cephenin üçüncü kat pencereleriyle, Kuloğlu Sokağı'na bakan yan cephenin köşe odalarının pencereleri sepetkulpu kemerlerle geçirilirken; diğer tüm pencereler kare veya düşey dikdörtgen açıklıklar biçiminde bırakılmıştır. Kemerlerin üst orta kısımlarında ay yıldız, çevrelerinde defne dalı bulunan alçı tepelikler yerleştirilmiş; cumba ve balkonları taşıyan konsolların dış yüzeyleri defne dallarıyla bezenmiştir. Yapıda Beyoğlu'nun sosyal çevresine uyma düşüncesiyle Türk toplumunun yaşam biçimine yabancı, dışa dönük yaşantının gereği olarak apartman daireleri ve çatı katına yerleştirilmiş çamaşırlık ve çamaşır kurutma terası bulunur. Kemaleddin Bey'in ilk kez bu binada denediği çok katlı apartman yapısıyla dikkat çeken plan sonradan geliştirilmiş, Laleli'deki Tayyare Apartmanı'nda ve Ankara'daki vakıf hanlarında karşımıza çıkmıştır. Mimar Kemaleddin Bey'in başyapıtı olan Dördüncü Vakıf Han; Bahçekapı'da Mimar Kemaleddin ve Hamidiye caddelerinin kesiştiği köşede bulunmaktadır. Yapımına 1912'de başlanan ancak tamamlanamamış olan yapı, savaş sırasında Fransız askerlerince ''Caserne Victor'' adıyla karargâh olarak kullanılmış, bu nedenle han,1926 yılında tamamlanabilmiştir. Bodrumla birlikte yedi kat olan yapı, çelik iskelet sisteminde ele alınmıştır. Ön ve yan yüzleri kesme taş, bölme duvarları ve arka yüz tuğla örülüdür. Zemin katta ikişer katlı 24, diğer katlarda ise 37'şerden 148 kiralık büro bulunmaktadır. Simetrik olarak zemin kata yerleştirilen iki giriş, ''U'' biçimli bir pasajın iki ucuna açılırken Pervititch Haritaları'nda 4. Vakıf Han Hanın arka cephesi yalın olarak bırakılmasına karşın ön cephe görkemli bir biçimde düzenlenmiştir. Her cephe dilimin ara kat pencereleri sepetkulplu kemerlerle; ikinci, üçüncü ve dördüncü kat pencereleriyle sivri kemerler kullanılmıştır. Boyutları, özenli tasarım ve işçiliğiyle dikkat çeken ön cephe, Birinci Ulusal Mimarlık üslubuna uygun olarak bezenmiştir. Günümüzde işlevsel özelliğini koruyan Dördüncü Vakıf Han; Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore ettirilerek turizme kazandırılmıştır ve beş yıldızlı otel olarak hizmet vermektedir. Pervititch Haritaları'nda 5. Vakıf Han 1911 yılının mimarlık ilkelerine göre tasarlanmış olan 5. Vakıf Han; Şehzadebaşı'ndan Vefa'ya inen Dede Efendi Caddesi üzerindeki Vefa Lisesi bahçesinde bulunur. Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi'nin önemli isimlerinden Mimar Kemaleddin Bey tarafından tasarlanmıştır. 5. Vakıf Han zaman içinde değişikliklere uğramıştır. Yapı, ilk planlandığında zemin katta yer alan büyük toplantı salonu üçe; burada bir kantin ve iki yatakhane oluşturulmuştu. Arka bahçeden ayrı bir servis girişi bulunan zemin katta büyük bir yemek salonuyla mutfak, çamaşırlık ve ısıtma merkezi bulunmaktaydı. Hanın Dede Efendi Caddesi'nde bakan ön yüzü kesme taşla, diğer duvarları tuğlayla örülmüştür. Kiremit kaplı, ahşap, kırma bir çatıyla örtülen yapı, sonradan betonarme çatıyla örtülmüştür. Binanın tüm cepheleri, diğer vakıf hanlarında olduğu gibi simetrik bir biçimde düzenlenmiştir. Cephelerin ön ve yan yüzleri, zemin ve birinci kat döşemeleri düzeyinden geçen sürekli taş kuşaklarla, üç yatay kuşağa bölünmüştür. Fakat arka yüzeyde böyle bir düzenleme görülmemektedir. Ön cephede birinci ve ikinci kat pencereleri girintili düşey panolar halinde düzenlenmiştir. Cephenin bezenmesi için çıkmalar ve köşe sütunçeleri altında taş konsollar, kemer köşelerinde dairesel taş çıkıntılar bırakılarak hazırlık yapılmış fakat inşaatın tamamlanamaması sebebiyle bunların yontulması gerçekleştirilememiştir. 5. Vakıf Hanı günümüzde Vefa Lisesi binası olarak kullanılmaktadır.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

İstanbul'un eski Vakıf Hanları

VAKIF HAN – 1