İslam uygarlığında ticaretin ana ürünü: Halılar

İlk kez Arabistan, İran ve Anadolu konargöçerlerinin ürettiği halı, kum fırtınalarından korunmak için çadır ve konforlu bir zemin kaplaması olarak vazife görmüştür. Kimi zamansa mahremiyet sağlamak için duvarlara asmak amacıyla kullanılmış; battaniye, heybe ve semerin ikamesi olarak iş görmüştür. Bu hasırlar hakkında son derece net fikirleri olan 15. yüzyıl düşünürlerinden Erasmus şöyle demiştir: 'Genellikle yerlere beyaz kil serildikten sonra üzerine hasır örtülmektedir. Bu hasırlar ara sıra değiştirilmekle beraber değiştirme işleminin muntazam yapılmaması sebebiyle 20 yıl gibi uzun süreler boyunca temizlenmeden kalan alt tabaka tükürük ve balgamdan kusmuğa, köpek ve insan idrarından bira döküntüleri ve balık artıklarına kadar insanın içini kaldıran binlerce pisliği barındırmaktadır. Hava değişikliklerinde bu tabakadan çıkan buharın sağlığa çok zararlı olduğu kanaatindeyim. Ayrıca şunu da ilave etmek isterim ki, bu hasırların kullanılmaması çok daha sağlıklı olacaktır…' Bu gelişmede, Müslümanların deri ve kumaş boyası üretimine zemin hazırlayan kimya çalışmalarının da rolü vardı. Tunuslu İbn Bâdîs, 11. yüzyılda mürekkep ve renklendirici maddeler konusunda çığır açan çalışmalar yaparak bulgularını Kâtiplerin Araç-Gereçleri adlı eserinde toplamıştır. İslam uygarlığı hakkında 20 ilginç bilgi Bu şekillerin etrafı bir bütünlük hissi doğuracak şekilde arabesk ve çiçekli motiflerle bezenirdi. Halılar, devasa salonları kaplayacak muazzam boylarda olabildiği gibi minyatür boylarda da olabiliyordu. Nerede olursanız olun, temizlik konusunda endişe etmeksizin halıyı yere serip gönül rahatlığıyla oturabilirdiniz. 1509 ve 1547 yılları arasında tahtta kalan Kral VIII. Henry'nin dört yüzden fazla Müslüman halısına sahip olduğu ve 1537 yılında uşak yıldızı desenli Türk halısı üzerine kendi portresini yaptırdığı bilinir. Kralın elbisesinde ve perdelerinde de Müslüman desenleri göze çarpar. Aynı dönemde Müslüman coğrafyacı ve filozofu İdrisî, yün halıların bugün İspanya sınırları içerisinde bulunan Cincale (Chinchilla) ve Mürsiye'de üretildiğini ve dünyanın dört bir yanına ihraç edildiğini anlatır. İslam uygarlığında tarım, ticaret ve iktisat hakkında 20 ilginç bilgi 14. ve 15. yüzyıl Avrupa'sında halılar ilk olarak Hristiyan dini tablolarında kullanıldı. Daha sonra 15. yüzyılda, 'Venetian Capacio' gibi Avrupalı soylular, halılarını pencere ve balkonlara asarak sergilediler. 17. yüzyılda masaların altını ve hatta üzerini kaplayan süs halıları ortaya çıktı. Dolap ve pencere halıları da bu dönemde boy gösterdiler. '1579 yılında İran'a gönderilen M. Morgan Hubblethorne'a verilen belirli talimatlar' adlı bölümde, İranlı halı üreticilerinin İngiltere'ye getirilmesinin planlandığını öğreniyoruz. 'İran'da kaba iplikli yünden üretilmiş, mükemmel renklere sahip dünyanın en iyi halılarını bulacaksın; gittiğin şehir ve kasabalarda, halıların onarılmasını ve ipliklerinin yağmurdan, şaraptan ya da sirkeden leke tutmayacak şekilde boyanmasına kadar bütün yöntemleri öğreneceksin… Geri dönerken Türk halıcılığında usta tek bir kişi bile olsa bulmalı, bu sanatı İngiltere'ye getirmelisin; böylelikle şirketinin işleri de artacaktır.' Şah I. Abbas döneminde Avrupa'ya ticari ilişkiler kurulmasıyla birlikte, halı ihracatı ve ipek ticareti Safevi Devleti'nin başlıca gelir kaynağı haline gelmişti. Halı aynı zamanda değerli bir hediyeydi; Avrupa'ya yapılan diplomatik ziyaretlerde hediye olarak halı götürülürdü. İslam uygarlığında gelişen bilim Avrupa'ya nasıl ulaştı? Bu dönüşüm, büyük ölçekli bir cereyan oldu ve halıcılar Avrupa'dan özel siparişler almaya başladı. Tebriz, Kaşan, İsfahan ve Kirman'dan İranlı ustalar inanılmaz güzellikte desenler hazırlıyordu. Son derece iyi dokunmuş olan bu halılar, ortası madalyon şeklinde olanlarından mihrap halılarına, vazo desenlilerinden Avrupalı hükümdarların armasını taşıyan özel sipariş halılara kadar çok zengin bir çeşitlilikte dokunmaktaydılar. Avrupa'da Müslüman halılarının ilk taklitleri İngilizlerin himayesinde üretilmiştir. Kraliyet Sanat Derneği 'Türk halıcılık prensiplerine dayalı' halı üretimini çeşitli ödül ve sübvansiyonlarla teşvik etti. Dernek, 1757 ve 1759 yılları arasında en iyi Türk halısı taklitlerine 150 sterlin ödül verdi. Berberi halılarında ayak izi işaretleri ya da vakum izleri bulunmamakta, ayrıca diğer halılara kıyasla daha kalın iplikler kullanılabilmektedir. Hem pahalı yün liflerinden hem de daha ucuz naylon, olefin ya da naylon-olefin liflerinden üretilebildikleri için bu halılar her keseye hitap edebilmektedir. İslam uygarlığında eczacılık ve ilaçlar hakkında 25 ilginç bilgi Sunduğu konfor ve sıcaklık, halının popülaritesini artırmış ve halıyı en çok kullanılan zemin kaplama biçimine dönüştürmüştür. Cazibesiyle sınırlı olmayan halı aynı zamanda lüks bir eşyadır; koleksiyoncular, tekstil müzeleri ve tüccarlar tarafından talep edilmektedir. Halı bugün modern hayatın vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir.

İslam uygarlığında ticaretin ana ürünü: Halılar

HALI GÖÇEBE KÜLTÜRÜN ÜRÜNÜ OLARAK ORTAYA ÇIKTI