İslam tarihinde su yönetimi

Suyun önemi ayet ve hadislerde sıklıkla vurgulanmış, yaşamın devamlılığı için suların korunması gerektiği, temizliğin en önemli unsuru olduğu gibi konulara yer verilmiştir. İslam tarihinin başlangıcından bu yana Müslüman coğrafyalarda suyun korunması, kirletilmemesi ve aktarılması konusunda pek çok çalışma yapılmıştır. Bu ayetlerin çoğunda su, bilinen anlamı ile yer almıştır. Kur'an'da çeşitli vesilelerle suyun yağmur¹, nehir², pınar³ ve deniz⁴ gibi çeşitli kaynak ve görünümlerinden yaygın biçimde söz edilir. ¹ : Nûr 43; Rûm 48; Lokmân 34; Şûrâ 28 Gökten rızık, rızık sebebi ve temizlik aracı olarak Allah'ın temiz ve bereketli su indirdiği, böylece insanlara ve hayvanlara temiz ve tatlı sular içirdiği belirtilir. Rabbimizin su ile yeryüzünü ölümden sonra diriltip insanlar ve hayvanlar için her türlü yeşil bitki, ekin ve meyveyi çıkardığı belirtilerek suyun yeryüzündeki varlıkların hayatı açısından önemine dikkat çekilir. Suyun belirli bir tat ve ölçüde yeryüzüne indirilmesinde ilâhî kudretin rolü ve susuz bırakılması halinde insanın çaresizlik içine düşeceği vurgulanır. Bu nedenle bu nimete şükredilmesi ve üzerinde ibretle düşünülmesi istenir. Kur'an-ı Kerim'de suyun abdest ve gusül için gereken temel temizlik aracı olduğuna değinilerek onun yağmur halinde inen şeklinin tertemiz ve tatlı, deniz ve göllerin bir kısmının tatlı-lezzetli, bir kısmının ise tuzlu-acı olduğu belirtilir. Hadislerin bazılarında suyun insanlar arasında ortak bir miras olduğu bildirilir. Bu nedenle, onun ortak kullanımı ve hukukî tasarruflarına dair düzenleyici ölçüler getirilmiştir. Aynı şekilde suyun israf edilmemesi ve kirletilmemesi öğütlenmiş; su kaynaklarının kirletilmesi lânete sebep olacak davranışlar arasında sayılmıştır. İslam uygarlığında suyun kaldırılmasını sağlayan keşifler Suyun kirlenmesinin geçici bir durum olduğuna işaret etmiş, bu konuda suyun özelliğine ve insanların ihtiyacına uygun pratik ve kolaylaştırıcı bazı ölçüler koymuştur. Bu bağlamda Resûl-i Ekrem'in deniz suyu, bazı kuyu ve göl suları, insanın ve bazı hayvanların artığı olan su ve kendisiyle temizlik yapılan suyun kullanılmasının hükmüyle ilgili açıklama ve uygulamaları aktarılmıştır. Bu nedenle su, İslam dini için en önemli araçlardan biridir. Fıkıh terimi olarak 'taharet' hem bedende, elbisede ve çevrede bulunan, necaset olarak adlandırılan kirlerden hem de abdest ve gusül gibi hükmî kirlilik halinden temizlenmeyi kapsar. Maddi ve manevi her türlü temizliğin esası, bu nedenle suya dayanır. İslam uygarlığının altın çağını yaşadığı 7-13. yüzyıl arasında suyun yönetimi ile ilgili yapılan çalışmalar bu anlamda oldukça önemlidir. Bu dönemde mühendislik alanında kaydedilen ilerlemeler kısmen matematikteki gelişmelerden kaynaklanıyordu; bu sayede sulama makineleri yapımında önemli bir yere sahip olan subilimi ve makine bilgisi sürekli olarak gelişti. İslam uygarlığında barajlara dair 15 ilginç bilgi Su kaynaklarının bulunmasında kullanılan yöntemleri geliştirdi ve yeraltı su kanalları kazmak için talimatlar kaleme aldı. Bu yeraltı kanalları ya da tünelleri, buharlaşmaya bağlı su kaybını önlemek için kazılırdı. Özellikle Ortadoğu coğrafyasının kuru ikliminde kanat inşaatı önemli bir ihtiyaç halini aldı. Daha sonra İspanya, Kurtuba'ya da getirilen kanatlar sayesinde kentlerde ev içinde su kullanımı mümkün hale geldi. Tıkanma ve çökme gibi sorunların önüne geçmek amacıyla bu tasarım benimsenmiş, bu sayede kilometrelerce uzayıp giden çölde ve yaban arazide suyun kesintiye uğramaksızın akması sağlanmıştı. Kayalık alanlarda kanatlar yüzey suyu halini alıyor, arazinin değişmesiyle birlikte yeniden kayboluyordu. Mekke Su Yolu'nda iki kadın sultan Buradaki çiftçiler, vardiyalı olarak tahsis edilen su miktarını kontrol edebilmek amacıyla klepsydra adı verilen su saatleri kullanıyordu. Şiraz'ın kuzeydoğusunda kıymetli bir meta olan su, hala yeraltı kanallarından beslenen kuyulardan temin edilir. Mimar Sinan'ın inşa ettiği su tesisleri Bunda dönemin kurumları da çok önemli bir rol oynuyordu. Irak'ta barajlar gibi büyük su yapıları devlete bırakılırken, küçük çaplı su yükseltme makineleri gibi daha küçük altyapıyı yerel nüfus kendisi üstleniyordu. 14'üncü yüzyılın başında Mısır'da yaşayan tarihçilerden Nuveyri ve Makrîzî, Nil Nehri'nde baraj ve suyolu bakımının önemini vurgulamıştı. Irak'taki gibi, büyük yapılarla sultan ilgilenirken, daha küçük olanların bakımı halk tarafından yapılıyordu. Memluklerde görevi Mısır'ın her ilindeki barajları denetlemek olan Kâşifü'l Cüsûr adında bir görevli dahi bulunuyordu. Su kanunlarıyla ilgili tüm ihtilaf ve ihlallere, kadısı çiftçiler tarafından seçilen mahkemeler bakıyordu. 'Su Divanı' adı verilen bu mahkemenin duruşmaları perşembe günleri şehrin ana camisinin giriş kapısında yapılırdı. Bu divan bin yıl sonra bugün, Valencia'daki katedralin kapısında halen bulunur. İbnü'l Avvam, bu tekniğin su tasarrufu sağladığını, ayrıca bazı bitki türlerinin aşırı sulanmasını önlediğini anlatır. İbnü'l Avvam suyla doldurup üzerine belirli büyüklükte delikler açtığı kapları ağaçların dibine gömüyordu. Bu teknik bugün dünya genelinde kullanılıyor. Su kaynağı vadide bile olsa, su yükseltme makinesi ve pompa gibi karmaşık düzenekler kullanılarak bu alanda yeni bir dönem başlattılar. Birçok Müslüman teknisyen, yapılan iş miktarının hayvan ve su gücü kullanılarak artırılabileceğini kavramıştı. İslam dünyasının bu büyük yenilikçi ve mühendislerinin başında El Cezeri ve Takiyüddin gelir. Teknik çizim alanında usta olan El Cezeri, büyük miktarlar suyu tamamen kendi başına yukarı kaldırabilen bir makine icat ederken, krank milini ilk kez kullandı. Dönme hareketini doğrusal harekete aktaran krank mili, tarihte yapılan en önemli keşiflerden biri olarak kabul edildi. El Cezeri beş tane su kaldırma makinesi tasarlamıştı. Onun icatları, suyun kaynağından çıkıp evdeki musluklara kadar ulaşabilmesinde öncü rol üstlenmiştir. ------------------------------------------------------------------------------ ** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo

İslam tarihinde su yönetimi

SU, HAYATIN VAZGEÇİLMEZ ÖĞESİDİR