İşgal yıllarında İstanbul’un trafik sorunu

1900'lü yıllarda otomobilin İstanbul'da kullanılmaya başlanmasıyla trafik meselesi de gündeme geldi. Devlet eliyle Avrupa'dan ithal edilen otomobiller, başlangıçta üst düzey yöneticilerin makam arabası olarak kullanılsa da kısa zamanda maddi geliri iyi olan herkesin satın alabileceği bir statü göstergesi haline gelmiştir. Statü göstergesi haline gelen otomobil, 1. Dünya Savaşı sonunda galip devletlerin İstanbul'u işgal etmesiyle artış göstermiştir. Otomobiller yalnızca özel araç konumunda değil taksi ve dolmuş şeklinde de yerini almıştır. Böylece İstanbul da artık otomotiv sektörünün bir pazarı haline gelmiştir. Otomotiv şirketleri kendi reklamlarını yerli gazetelere vermeye çoktan başlamıştır bile. İstanbul, dar sokaklarıyla henüz yeni yeni yaygınlaşan otomobillere uygun değildi. İstanbul sokakların dar olması bu sebepten olsa gerektir ki Sultan İbrahim XVII. yüzyıl ortalarında İstanbul'da halkın araba ile dolaşmasını yasaklamıştır. Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Trafik ve Trafik Kazaları isimli çalışmasında İbrahim Yılmaz'ın ifade ettiğine göre, 'İstanbul'da devlet adamları arasında sadece sadrazam ile şeyhülislam ve kazasker gibi ilmiye mensuplarının arabaya binme hakları bulunmaktaydı. Bunların dışında diğer devlet adamları ve gayrimüslimlerden ancak izin verilenler ata binerler, diğer görevliler ve halk yaya dolaşırlardı.' Padişahlar arasında arabaya binmeyi ise yenilikçi sultan II. Mahmut adet haline getirmiştir. İstanbul'un bu yeni icat karşısında hazırlıksız yakalanmasıyla trafik de elbette kaçınılmaz olmuştur. Trafik meselesi döneminde 'geçiş ve gelip geçme' anlamında kullanılan 'mürur ve ubûr' meselesiyle karşılanmıştır. İstanbul'da artan trafik belediyeyi birtakım çözüm önerileri bulmaya sevk etmiştir. Özellikle Beyoğlu, Karaköy ve Galata çevresinde yoğunlaşan trafik meselesini çözmek adına belediye 1919 yılında şehir işgal altındayken bir talimatname yayımlamıştır. Ali Şükrü Çoruk, Osmanlı'nın Son Yılları isimli çalışmasında bu talimatnamenin işgalle birlikte şehirde sayısı epey artan ve İstanbul'u modernitenin dışında düşünen yabancılara yönelik yürütülen bir imaj çalışması veya tam tersine bu yeni sakinlerin zorlamasıyla neşredilmiş olabileceğini iddia eder. Bu talimatnamenin muhatapları otomobil sahipleridir. Şoförlerin şehir içinde uyması gereken kuralları içeren talimatname, ayrıca bir dönem gerçeği olan at arabaları, deve kervanları ve koyun sürüleri konusunda da uyarılarda bulunur. Dönemine göre oldukça sistemli hazırlanmış bir talimatname olduğunu görüyoruz. Şehir içinde 20 km hız sınırı ve arabaya park edilecek yerler belediye tarafından belirlenmiştir. Aynı zamanda eski İstanbul ve günümüzdeki İstanbul'u mukayese edebilmemiz açısından oldukça aydınlatıcı bir talimatnamedir. Ali Şükrü Çoruk, söz konusu ettiğimiz eserinde 'İstanbul Sokaklarında Murür ve Uburun Tanzimine Dair Talimatname' ismiyle döneminde yayımlanan talimatnameyi aktarır: 1.Otomobil ve sair arabalar daima yolun sağ tarafını takip etmeye mecburdur. 2. Beygir arabalarıyla ağır hareket eden arabalar ve yük beygirleri yay kaldırımların ittisalinden gidecek ve yolun ortası seri arabalara tahsis olunacaktır. 3.Birbirine karşı gelen arabalar daima sağ taraflarını takiben yollarına devam edecek ve diğer arabayı geçmek daima soldan olacaktır. 4.Dar ve kalabalık yollarda otomobil ve sair arabalar ağır seyredecekler ve sürat-ı seyr hiçbir veçhile saatte 20 kilometreyi tecavüz etmeyecektir. 5.Boş arabalar yalnız belediye tarafından tayin olunan mahallerde tevkif edebilirler. 6.Araba ve saire müşterileri almak veya indirmek için veya eshab-ı saire dolayısıyla yolun ortasında durmayıp yaya kaldırımının önünde sıralanmaya ve burada yolcu almaya veya indirmeye mecburdur. 7.Yaya kaldırımları üzerinden at, ester ve saire ve bisiklet ile gezmek ve geçmek kat'iyen memnu' (yasak)dur. 8.Yaya kaldırımları üzerinde yatmak kat'iyen memnu'dur. Bu suretle hareket edenlerden on ikiden dun olan çocukların hareketinden ebeveyni mesul tutulacaktır. 9.Ayak satıcılarının Beyoğlu Cadde-i Kebiri, Karaköy Meydanı, Voyvoda Caddesi gibi esasla umumi caddelerde tablalarını koyması kat'iyen memnu'dur. 10.İşbu talimatname ahkamına mugayir harekette bulunanlar kanun-ı ceza ve nizamat ve mukarreat-ı belediye ahkamına tevfikan tecziye edilecektir. 'Yaya kaldırımlarında yatmama' uyarısı talimatnamede yer alan ilginç maddeler arasındadır. Kaldırımların yaya dışındaki unsurlar tarafından işgal edilmesi ve taksicilerin yol ortasında müşteri alıp indirmelerinin temeli de geçmiş zamanlara dayanıyor. Görüldüğü gibi trafik meselesi, otomobilin icadından bu yana toplumumuzu meşgul eden gündemler arasında yer alır.

İşgal yıllarında İstanbul’un trafik sorunu

Yalnızca askeri değil iktisadi olarak da işgal altındaki İstanbul