İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup

Hüccet-ül-İslam İmam Gazzali, Tuğrul Bey döneminin son altı senesini, Sultan Alparslan'ın dokuz, Melikşah'ın yirmi, Berkyaruk'un on bir, Muhammed Tapar'ın ilk altı senesiyle beraber son Selçuklu hükümdarı Ahmed Sencer'in Horasan meliki olduğu dönemleri gördü. 📌 Kelam ve ahlak âlimi İmam-ı Gazzali, İran'ın Tus şehrinin Gazal kasabasında, 1058 yılında dünyaya geldi. İslam'ın delili manasına da gelen Hüccet-ül-İslam ve Zeyneddin unvanıyla anıldı. 📌 Gazzali'nin, üstün zekası ve çalışkanlığını gören hocası Cüveyni, Gazzali'ye usul-i hadis, usul-i fıkıh, kelam, mantık, İslam hukuku ve münazara alanlarında ilim öğretti. 📌Alparslan ve Sultan Melikşah'ın uzun yıllar vezirliğini yapan Nizamülmülk'ün daveti üzerine Bağdat'a gitti. 6 sene boyunca Nizamülmülk'ün yanında, Isfahan'daki Selçuklu sarayında telif ve danışmanlık yaptı. 📌Gazzali, Nizamülmülk'ün topladığı ilim meclisinde bulunan dönemin âlimlerince ilminin derinliği ve meseleleri izah etmekteki üstün kabiliyeti neticesinde iltifata değer bulundu. 📌İslam tarihinin en büyük müceddidi Gazzali, yaşadığı dönemde girdiği ilmi tartışmalarda, nazik ve nezih bir üslup kullandı; yüksek ilmi, hitabet, izah etme kabiliyeti ve zekâsıyla dikkat çekti. Nizamülmülk, parlak çalışmalarını gördüğü Gazzali'yi henüz 34 yaşındayken Nizamiye müderrisi olarak tayin etti. Gazzali'nin ünü, Sultan Melikşah devrinde yayılmaya başladı. 📌Melikşah'ın vefatından sonra şehzadeler arasında yaşanan uzun taht kavgaları, devleti yıpratmış, dağılma sürecine sokmuştu. Bu dönemde Gazzali, kendini şüphelerden korumak için Nizamiye medresesindeki görevini bırakarak Bağdat'ı terk etti. Suriye ve Filistin'de herkesten uzak bir hayat yaşadı ve hac görevini yerine getirmek için Mekke'ye gitti. 1097 yılında Horasan'a döndü. 📌1106 senesinde Ahmed Sencer'in veziri Fahrülmülk'ün ricası üzerine üç sene Nişabur'daki Nizamiye medreselerinde müderrislik yaptı. Buradaki vazifesinin ardından memleketi Tus'a dönerek kendisi için yaptırılan medresede halkı irşad etti. Gazzali'nin hayatının son on yılı Horasan meliki olan Ahmed Sencer ile bağlantılıydı. Ehl-i sünnete bağlı olan Sultan Sencer, bidatleri reddederdi. 60 sene hükümdarlık yapan Sultan, alimlere hürmet edip onları himaye ederdi. 📌Gazzali'yi kıskanan kişiler, 'el-Menhul min Talikati'l Usul' adlı eserinden yola çıkarak İmam-ı Azam'ın aleyhinde bulunduğunu söyledi ve Melik Ahmet Sencer'e şikâyet etti. 📌Bunun üzerine melik, konuya açıklık getirmesi için Gazzali ile görüşmek istediğini bildirdi. Fakat Hüccet-ül-İslam mazeret bildirerek gitmedi ve bir mektup gönderdi. İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e gönderdiği mektupta şunlar yazılıydı🔽 'Bismillahirrahmanirrahim Allah sizi hükmüyle hâkim kılsın ve bütün dünya hükümdarlarının değersiz kalacağı günden önce, size saadet sultanlığı bahşetsin. Dünya sultanlığı nihayet doğu ile batı arasında mâlik olmaktan ibaret olup, insanoğlunun ömür müddeti de en çok yüz senedir. Cennet sultanlığı ise o kadar geniştir ki, ona kıyasla bütün dünya bir toz zerreciği gibidir. Bu ebedî sultanlığa mâlik olmak, bütün cihan halkı için güç ise de doğunun sultanı için güç değil, kolaydır. Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurmuştur: 'Bir günlük adâlet icrası, altmış yıl ibadetten üstündür'. Mademki Allah diğerlerinin altmış yılda kazanabileceğini senin bir günde kazanman için eline vasıta ve sebep vermiş, bundan daha büyük devlet ve başarı olur mu? Dünyanın bulunduğu durum üzerinde tefekkür edecek olursanız, size çok değersiz görünecektir. Büyükler şöyle demişlerdir: 'Bu dünya kırılgan ve dayanıksız bir altın testi, öbür dünya da dayanıklı ve kalıcı toprak bir testi olsa, akıllı insan bu toprak testiyi seçer.' Hakikatte ise durum oldukça farklıdır. Bu dünya topraktan yapılmış bir testi, öbür dünya ise altından yapılmış bir testidir. Öncekini sonrakinden üstün tutan insan akıllılardan sayılır. Güzel bir hayat arzular ve en değerli ümitlerinizi cennete saklarsanız, hayatınızın bir günü, ibadetle geçirilen altmış yıla denk olacak ve Allah hiç tanımadığınız saadet kaynaklarını mutlaka size açacaktır. Şunu biliniz ki, şu an da elli üç yaşındayım. Ömrümün kırk yılı, kendilerinden sürekli ders aldığım âlim ve kâmil insanların yanında geçti, tâ ki insanlar beni tanımaya ve düşüncelerimdeki değişmeyi anlamaya başlayıncaya kadar. Isfahan ve Bağdat'ı dünyanın mümtaz şehirlerinden ikisi yapabilmek için her şeyi göze alan hükümdar babanızın saltanatında yirmi yıl yaşadım. Birkaç sefer, Abbasi Halifesi Muktedi-Billah'ın sarayına babanızın elçisi sıfatıyla gittim ve Selçuklu Devleti ile Abbasi Halifeleri arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için elimden gelen her şeyi yaptım. Yetmiş kitabın yazarıyım. Mekke ve Kudüs'te yıllarca bulundum, vaazlar verdim. Kudüs'te Hz. İbrahim'in (as) türbesini ziyaret ettiğim zaman, mezarında Fatiha okuyarak kendi kendime şöyle yemin ettim: 1-Hiçbir hükümdarın saray maiyetinde bulunmayacağım, hiçbir hükümetten hizmet karşılığı bir aylık veya ücret almayacağım. Çünkü bu durum halka yapılan hizmetin değerini düşürecektir. 2-Dini ihtilafları körükleyecek hiçbir münakaşaya girmeyeceğim. Hz. İbrahim (a.s.)'in türbesinde ettiğim yemine on iki yıl boyunca sadık kaldım. Şimdi ise görüşmek için sizden bir emrin çıktığını duydum. Emriniz mucibince, başkent yolu üzerindeki Meşhed'e kadar geldim. Ancak daha önce kendimi bağladığım yemini hatırlayıp, durumu yeniden gözden geçirince, yapmaya niyetlendiğim ziyaretimi iptal etmeye karar verdim. Haşmeâblarının bir yemini yerine getirme hakkına hürmet edeceklerini ümid ediyorum ki, sadece sözümü yerine getirdiğim için ıstırap çekmeyeyim. İstişare vazifesini yerine getirirsem, beni saray maiyetine katılmaya zorlamaz ve yeminimi bozma pahasına saraya katılmamı istemezsiniz. Aksi takdirde bu istediğiniz, beni lâyık gördüğünüz vazifeyi değersiz kılacaktır. Ve şimdi son sözlerimde, memleketim Tus'a dönme izni ve bahtiyarlığını bana bahşetmenizi, acizane niyaz ediyorum. Bu merhametli davranışınız için, Allah da size bu dünyada ve ahirette tükenmez ihsanlarda bulunsun; sizi Dâr-ı Bekâ'da hem peygamber hem de ünlü bir hükümdar olan muhteşem Süleyman'ın rütbesine ulaştırsın. Şu inançtayım ki; benim böyle hakkınızdaki güzel duam ile Hak Teala'nı dergâhına yüz tutmam, resmî ve faydasız olan kalp ile gelmemden daha ziyade makbuldür. Şayet bunun hilâfında bir ferman çıkarsa, fermana uymak gerektiğini bildiğim için fermana uyarım. Allah sizin değerli olan dil ve gönlünüze, kıyamette ondan utanmayacağınız ve bugün İslâm'a zaiflik ve kırıklık getirmeyeceğiniz şeyi getirsin. Haşmetmeâblarının nâciz hizmetkârı El-Gazzâlî' 📌Alimin aleyhtarları ordugahta münazara için hazırlanıp Sencer'e 'Gazzali, namuslu bir zattır ve ilmî namusu ancak bizimle açıktan açığa münazara ettiği zaman zahir olur' dedi. İslam alimi, ısrarlar sonucunda Ahmed Sencer'in ordugâhına gitti. 📌 Horasan meliki olan Sencer, İslam âlimine büyük hürmet göstererek kendi makamına oturttu. 📌 Sultan Sencer İmam Gazzali ayrılırken 'Ölünceye kadar mucibince amel etmek üzere bana nasihat et' diye ricada bulundu. İmam, 'Şimdi binip evinize gidiniz. İnşallah mucibince amel ederseniz dünya ve ahirette size menfaat verecek öğütlerimiz tarafınıza vasıl olur' diyerek ardından nasihatlerinden oluşan eserini gönderdi. İmam Gazzali'nin Sultan Sencer'e gönderdiği nasihatler şunlardı🔽 Şunu biliniz ki ey Başkan, Allah size birçok nimetler ve askeri bir güç vermiştir. Size yaraşan, bunlara karşı şükretmek ve Allah'ın dinini yaymaktır. Allah'ın nimetine şükretmeyen O'nun isimlerini yüceltmez. Bu nimetleri takdir etmediğinden dolayı kıyamet gününde rüsva olur. Her nimet ölüm anında elden çıkar, bu yüzden aklı kimselerin yanında onun bir değeri ve düşünenlerin yanında onun bir tehlikesi yoktur. Çünkü insan ne kadar da yaşasa ömrünün süresi bitince uzun yaşamanın bir faydasını görmez. Hz. Nuh bin sene yaşadı. Bu kadar yaşamasına rağmen sanki yaşamamıştı. Biliniz ki; siz yaratıksınız, sizin bir yaratanınız var. O bütün âlem ve âlemdeki olan şeylerin yaratıcısıdır, tektir, orta ve dengi yoktur. Varlığı ezeli (başlangıçsız) ve ebedi (sonsuz)dir. Ezelde ve ebette varlığı zaruridir. Varlığı -diğer varlıklar gibi- sonradan değildir. O bizatihi mevcuttur, her şey O'na muhtaçtır, fakat O'nun hiçbir şeye ihtiyaç yoktur. Başkan! Şunu biliniz ki: İnsan kalbinde marifet ve inanç yönünden olan her şey imanın esasıdır, insanın yedi organında itaat ve adalet yönünden carî olan her şey imanın dalıdır. Dal soluk olursa bu kökün za'fına delâlet eder. Böyle bir dal ağacın ölümü esnasında görülmez. Lider olan kimsenin üzerine en başta gerekli olan bu rütbe ve mevkiye lâyık olup olmadığını ve bu büyük işin sevap ve günahının da ona göre olacağını hatırından çıkarmamasıdır. Çünkü liderlik büyük bir nimettir ve bu nimet üzerine baka nimetlerden hiçbiri tercih olunamaz. Bu görevi hakkiyle deruhte eden sonsuz bir saadete kavuşur. Böyle yapmayan ve üstelik zorbalık ve zulümle emaneti kirleten en büyük bedbahtla uğrar. İnsanların Allah'a en sevgili ve O'na en yakın olanı adil yönetici, Allah'a en sevimsiz ve O'na en uzak olanı zalim yöneticidir. Şunu biliniz ki: İnsan kalbinde marifet ve inanç yönünden olan her şey imanın esasıdır. İnsanın yedi organında itikat adalet yönünden cari olan her şey imanın dalları, meyveleridir. Ey Melik! Allah'ın gerçek nimetini yerine getir. Onun nimeti: Dürüst iman ve itikat, güzel yüz, iyi ahlak ve iyi iştir. Bu dünya bir köprüdür. İnsan, burayı bir köprü olarak telâkki etmez, bütün gücünü burayı ma'mur etmekle geçirirse vaktini kaybetmiş ve gideceği yeri unutmuş olur. Böylesi akılsız bir cahildir. Akıllı insan; ancak ihtiyacını karşılamak için uğraşan, elinde bulunan mal ve mülkünü hak yolda harcayıp dünyasını dinine sebep olarak kılandır. İhtiyaçtan ziyadesini toplarsa bu öldürücü bir zehir olur. Başkan daima dürüst ve bildiklerini hayatta tatbik eden bilginleri huzurunda eksik etmeyip, onların kurtarıcı öğütlerini almalı, bilgileriyle amil olmayan alimlerden kaçmalıdır. Böyleleri başkanın yüzüne karşı övgüde bulunurlar, elinde bulunan imkânlara sevgi beslerler, bu yüzden doğru olan gerçekleri başkandan gizlerler, hileli yollarla başkanın arzusuna göre yoldaşlık yaparlar, neticede kendilerini rüsva bir duruma düşürdükten sonra başkan ve halkın da gülünç bir duruma düşürürler. Ama dürüst bilgin, başkanın elinde bulunan maddi imkânlara sevgi göstermez, öğüt ve uyarmalarında insaf ve şefkati elden bırakmaz.

İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup

SELÇUKLU DÖNEMİNDE YETİŞEN BÜYÜK ALİM