İbnü’l Cezzar kimdir? İbnü'l Cezzar hayatı…

İbnü'l Cezzar, bir hekim ailesinin çocuğu olarak Kayrevan'da dünyaya geldi. Bazı kaynaklar onun 898 yılında doğduğunu belirtir. Batı literatüründe adına Aburafar, Ybnezizar ve Abincali gibi farklı şekillerde geçer. İlk tıp eğitimini göz hekimi (kehhâl) olan babası İbrâhim bin Ebû Hâlid ile eserlerinde adını sıkça andığı amcası Ebû Bekir'den aldı. Daha sonra Ağlebîler döneminin önde gelen hekimlerinden İshak bin Süleyman el-İsrâîlî ve Ziyâd bin Halfûn'un talebesi oldu. Bütün ömrünü İfrîkıye'de geçiren İbnü'l Cezzâr, hastalarını evinde kabul eder, boş vakitlerini fakir ve düşkünlere ayırırdı. Yoksullardan para almaz, ayrıca onlara kendi yetiştirmesi olan Reşîḳ adlı bir eczacı vasıtasıyla hazırladığı ilâçları bedava dağıtırdı. Bu konuda Ṭıbbü'l fuḳarâʾ adlı bir de kitap kaleme almıştır. İbnü'l Cezzâr düğün, bayram ve cenaze törenlerine katılmakla birlikte genellikle münzevi yaşamayı tercih etmiş, hayatı boyunca özellikle devlet büyüklerinden uzak durmuştur. MÜSLÜMAN ALİMLERİN SAĞLIK İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI Yazları Akdeniz kıyısındaki bir tekkede inzivaya çekilirdi. Bütün kaynaklar onu gözü tok, dindar ve son derece merhametli bir hekim olarak tanıtır. İbnü'l Cezzâr'ın 80'ini geçkin bir yaşta Kayrevan'da öldüğü konusunda görüş birliği varsa da verilen tarihler birbirinden çok farklı olup 979, 1005, 1010 genellikle İbn İzârî'nin verdiği ilk tarih kabul görmektedir. İbnü'l Cezzâr, ölümünün ardından arkasında kaleme aldığı 40'tan fazla eseri, zengin bir kütüphane ve 24 bin dinar bırakmıştı. İbnü'l-Cezzâr'ın çağdaşı ve meslektaşı İbn Cülcül onun tıp ve diğer ilimlerdeki bilgisinin genişliğinden, ahlâkının mükemmelliğinden söz eder ve özellikle tıp alanındaki eserlerinin çok başarılı olduğunu vurgular. İbnü'l-Cezzâr'ın tarih alanındaki ilgisi, Fâtımî Devleti ve İslam'ın Afrika'daki macerası konularında yoğunlaşmış ve bu alanda yazdığı üç eserin özellikle ikisi, daha sonraki siyaset ve kültür tarihçilerine kaynaklık etmiştir. İbnü'l-Cezzâr'ın coğrafya ile de meşgul olduğu bilinir. İSLAM UYGARLIĞINDA TEMELLERİ ATILAN İLK HASTANELER İbnü'l Cezzar'a ait eser sayısını İbn Ebû Usaybia 27 olarak tespit etmiş, sonraki birçok biyografi yazarı da bunları aynen veya kısmen farklı şekillerde nakletmiştir. Çağdaş araştırmacılardan Hasan Hüsnî Abdülvahhâb'ın tespitine göre bu sayı 37, Muhammed Habîb el-Hîle'ye göre ise 44'tür; Fuat Sezgin ise 13 eserini tanıttıktan sonra İbn Ebû Usaybia'nın verdiği listeyi aktarır. İbnü'l Cezzar'ın kaleme aldığı eserlerin başında Kitâbü'l-İʿtimâd fi'l-Edviyeti'l-Müfrede gelir. Basit ilaçları konu alan kitap ilk defa Stephanus de Caesaraugusta tarafından Liber Fiduciae de Simplicibus Medicinis adıyla Latinceye çevrilmiştir. Daha sonra İbranice ve Grekçeye de çevrilen eseri Afrikalı Konstantin kısa ve bozuk bir tercümesini yaparak Liber de Gradibus adıyla kendisine mal etmiş ve bu kitap Batı'da, Moritz Steinschneider'in 1866 yılında bunun el-İʿtimâd'ın muhtasar bir tercümesinden ibaret olduğunu ortaya koymasına kadar böylece tanınmıştır. El-İʿtimâd'ın birçok yazma nüshası mevcutsa da bunlardan çoğu eksiktir. Fuat Sezgin, dört bölümden oluşan eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan nüshasının tıpkıbasımını yayımlamıştır. 278 ilacın Arapça, Farsça, Süryânîce ve Berberîce adlarının verildiği eser, sahasındaki ilk müstakil çalışmalardan biri olmakla birlikte müellifin basit ilâçlarla ilgili Doğu İslam dünyası kaynaklarından habersiz olduğu ve daha çok Dioskorides ile Galen'in kitaplarından faydalandığı anlaşılır. TIP TARİHİNE DAMGA VURAN 5 MÜSLÜMAN ALİM İbnü'l Cezzar'ın kaleme aldığı bir diğer önemli eser ise Zâdü'l Müsâfir ve Kūtü'l-Hâzır'dir. Yolcunun yanında bulundurup gerektiğinde başvurması için kaleme alınan eser Doğu'da ve Batı'da büyük bir üne sahiptir. İbnü'l Cezzâr'ın öğrencisi Ebû Hafs Ömer bin Berîk tarafından Endülüs'e götürülerek orada Latinceye çevrilmiştir. Ancak asıl ünlü olan tercüme Afrikalı Konstantin'e aittir ve Viaticum Peregrinantis adıyla iki defa yayımlanmıştır. Ayrıca 11. yüzyılda Grekçeye, 1124 ve 1259'da da İbraniceye çevrilmiştir. Yedi bölümden oluşan ve birçok nüshası bulunan eserin bir nüshası da İzmir'de Millî Kütüphane'dedir. Eserin Dresden nüshası, Fuat Sezgin tarafından faksimile olarak neşredilmiştir. Tahkikli neşrini ilk defa Fransız şarkiyatçısı Gustave Duget gerçekleştirmiş, daha sonra Muhammed Süveysî ve Râzî el-Câzî tarafından yeni bir neşri yapılmıştır. İbnü'l Cezzar'ın kaleme aldığı bir diğer önemli eser Kitâb Siyâsetü's-Sıbyân ve Tedbîruhüm'dür. 22 babdan oluşan eser çocuğun doğumu, bakımı, hastalıkları ve tedavi yöntemleri hakkında olup Muhammed Habîb el-Hîle tarafından yayımlanmıştır. Eserin pedagojik muhtevasına dair Ali İdrîs bir inceleme yapmıştır. İSLAM DÜNYASINDA İLK OPERATÖR DOKTOR İBNÜ'L KUFF Tıbbü'l-Fukarâʾ ve'l-Mesâkîn adlı eser, İbnü'l Cezzar'ın, yaşantılarını ve psikolojilerini yakından bildiği fakir ve düşkün kimselerin hangi yöntemle tedavi edilmeleri gerektiğini konu alan bir risâlesidir. Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi'nde bir nüshası bulunmaktadır; ayrıca çeşitli ülke kütüphanelerinde sekiz nüshası daha vardır. Eser 1984 yılında Paris'te S. Catahier tarafından neşredilmiştir. Kitâbü Ebdâli'l-ʿAkakir: Escurial Library'de bulunan eserin Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye nüshasının başlığı Bedelü'l-ʿakākīr şeklindedir. Tıbbü'l-Meşâyih ve Hıfzu Sıhhatihim: Yaşlıların tedavilerini ve sağlıklarını koruma yöntemlerini içeren bir risâledir. Kitâbü'l Havâs: İbn Ebû Usaybia'nın verdiği bilgilerden Latince ve İbraniceye çevrildiği, hükümdarlarla seçkinlerin tedavi usulleri hakkında olduğu öğrenilmektedir. Müdâvâtü'n Nisyân ve Turuku Takviyeti'z Zâkire: Melankoli hastalığına yakalanmış bir hükümdar için yazıldığı anlaşılmaktadır. Aslı ve Afrikalı Konstantin tarafından Liber de Oblivione adıyla yapılmış Latince tercümesiyle günümüze kadar gelen eser esasen unutkanlık ve hâfıza kaybının tedavisini konu alır. Kitâbü'l-Bugye (Kitâb fi'l-edviyeti'l-mürekkebe): Birleşik ilâçlar hakkındadır. Kitâb fi'l-Külâ ve'l-Kasâ: Müellif, böbrek ve böbrek taşlarını konu alan esere Kitâb Siyâsetü's Sıbyân ve Tedbîruhüm'de işaret etmektedir. Kitâbü'l-Miʿde (Kitâb fi'l-miʿde ve Emrâżihâ ve Müdâvâtihâ): Ünlü hekim Zehrâvî'nin yararlandığı anlaşılan eser Selmân Katâye tarafından 1980 yılında Bağdat'ta neşredilmiştir. İSLAM UYGARLIĞINDA TIP EĞİTİMİ İbnü'l-Cezzâr'ın siyaset ve kültür tarihiyle ilgili olarak yazdığı bazı eserlerin bugüne ulaşıp ulaşmadığı bilinmiyor. Çok sayıda tabakat ve tarih müellifinin istifade ettiği bu eserlerin, konusunda birinci elden çalışmalar olduğu anlaşılır. Bunlardan Ahbârü'd-Devle, Fâtımî hânedanı ve devleti hakkındadır. On cildi aşkın biyografik bir eser olan et-Taʿrîf bi-Sahîhi't-Târîh, başta Yâkūt, Kādî İyâz ve İbn Hallikân olmak üzere çeşitli müelliflerce istifade edilmiş bir kaynaktır. Kitâbü Megāzî İfrîkıyye Arapların Tunus'u fethiyle ilgilidir. Ebû Ubeyd el-Bekrî'nin bu eseri gördüğü bilinir. Kitâbü Tabakāti'l-Kudât ise Endülüslü vezir ve müellif Yahya bin Ahmed es-Serrâc'ın faydalandığı bir kaynaktır. İbnü'l-Cezzâr'ın Kitâbü ʿAcâʾibi'l-Büldân adlı bir eserinden İbnü'l-Baytâr ve Kitâbü Tuhfeti'l-Mülûk ve'r-Regāʾib fi'l-Ber ve'l-Bahr mine'l-ʿAcâʾib ve'l-Garâʾib adlı eserin müellifi İbn Zünbül aktarmalarda bulunmuştur.

İbnü’l Cezzar kimdir? İbnü'l Cezzar hayatı…

İBNÜ’L CEZZAR KİMDİR?