İbn Haldun düşüncesinde ihtiyaçlar ve boş zaman

📌Kuzey Afrika'da 14'üncü yüzyılda dünyaya gelen İbn Haldun, ilk defa kendisinin temellendirdiği 'umran ilmi' ve bu ilmin temel kitabı olarak yazdığı el-İber'in girişi olarak düşündüğü şaheseri Mukaddime ile modern dönemlerde gelişecek birçok disiplinin ilk örneğini ortaya çıkardı. 📌İbn Haldun, 'Beşerî umran ilmi' adını verdiği yeni ve özgün bir ilim dalı kurduğunu, kendisinden önce bu alanda hiç kimsenin araştırma yapmadığını ve bu ilmi kurarken kimseden faydalanmadığını belirtir. İbn Haldun, güttüğü amaç ve buna ulaşmak için izlediği yöntem hakkında da sağlıklı bilgiler verir. (x) İbn Haldun kimdir? İbn Haldun'un hayatı… 📌İbn Haldun'a haklı bir şöhret kazandıran, İslam ve hatta dünya düşünce tarihinin en özgün eserlerinden biri olan Mukaddime'ye bu adı, İbn Haldun vermemiştir. Bu ilk cilt zamanla Mukaddime diye anılır olmuştur. İbn Haldun'un Mukaddime'de söz konusu ettiği tarih ve toplumla ilgili görüşlerinin oluşum biçimini ve niteliğini anlamaya yardımcı olması bakımından önem taşır. 📌Bu sebeple insanoğlu, başkalarının ürettiği mal ve hizmetleri satın almak, buna mukabil başkalarının ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri üretmek böylece yaşamını idame etmek mecburiyetindeydi. İbn Haldun, eserlerinde iktisatla, geçim ve kazanç yollarıyla ilgili konulara diğerlerinden önce yer veriyor ve bunun sebebini, zorunlu olanın kemal için gerekli olandan daha önce geldiği fikriyle açıklıyordu. (x) İbn Haldun'un Mukaddime eserine göre devletlerin bekası 📌Ayrıca ona göre, etrafına serilen bu nimetlerden faydalanabilmesi için gerekli güç, kuvvet, akıl gibi imkânları insanoğluna bahşeden Allah, çiftçilik ve diğer temel zanaatlarla ilgili ana bilgi ve hünerleri de peygamberleri vasıtasıyla öğretmişti. Böylece iktisadî faaliyet, bir yönüyle mukaddes ve mübarek bir nitelik kazanıyordu. Peki, ona göre hayatı idame ettirmek için gerekli olan 'ihtiyaç' kavramı neydi? 📌İbn Haldun, toplumsal yaşamın gerekliliğini üç temel sebep ile açıklar: Beslenme ihtiyacı, güvenlik ihtiyacı ve 'üns' olarak adlandırdığı dostluk ihtiyacı. İnsanlar, bu ihtiyaçlarını ancak toplumsal hayat yoluyla karşılayabilirler. Bu nedenle toplum halinde yaşamaya mecburdurlar ve medeniyet, bu üç ihtiyaca cevap verdiği için zorunlu bir yapıdır. (x) İbn Haldun 'insanı açlık değil, tokluk öldürür' sözüyle ne kastediyor? 📌İbn Haldun, ilkel kültürden medeni kültüre geçişte ise beş farklı isteğin insanları motive ettiğini ifade eder. Ona göre insanların doğuştan gelen ihtiyaçları vardır. İnsan ruhunun arzuları, açlık ve susuzluk gibi basit arzulardan karmaşık arzulara kadar uzanabilir. İbn Haldun'un ihtiyaçları sınıflandırmasının, günümüzde Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi olarak bildiğimiz sınıflandırmanın temelini oluşturduğu açıktır. 📌İbn Haldun, dördüncü sırada galip gelme ve servet elde etme arzusunu, beşinci sırada ise boş zamana yönelik eğlenme, dinlenme ve gülme; zevk ve haz veren şeyleri duyma, tatma, dokunma koklama ve görme arzusu; merak, öğrenme ve bilgi elde etme arzusu olarak üç arzuya değinmiştir. (x) İktisadın temellerini Adam Smith'ten önce İbn Haldun attı 📌Boş zaman ya da zorunlulukların olmadığı zaman dilimi, bir anlamda eğlencenin zamanı olarak ifade edilir. Boş zaman, sadece modern zamanlara ait bir olgu değildir. Doğrudan boş zaman tanımlamasını yapmasa da Aristo, bu konudaki öncü düşünürlerdendir. İnsanların, iyi bir yaşam, sağlık ve mutluluğa ulaşmak için bir arayış içinde olduğunu ifade etmiştir. 📌İbn Haldun boş zamanın değerleri tükettiğine ilişkin bir inanışın üzerinde dursa da boş zaman anlayışına karşıt bir duruş sergilemez. Bireylerin boş zamana ilişkin isteklerin olduğunu, bu durumun toplumsal hayatın kaderi olduğunu düşünür. (x) İbn Haldun'a göre ideal eğitim 📚 📌Köyden kente göçlerle birlikte, toprağa olan bağımlılık azalmış; sanayinin gelişmesi, kadının iş yaşamında varlık göstermesi gibi gelişmelerle toplumsal yaşam, büyük bir dönüşüme uğramıştır. İbn Haldun'un beşinci arzu olarak dikkat çektiği boş zaman kavramı için aktiviteler geliştirilmiş; insanların boş zamanlarında yapmayı isteyecekleri şeyler, günümüzde bir endüstri halini almıştır.

İbn Haldun düşüncesinde ihtiyaçlar ve boş zaman

İBN HALDUN KİMDİR?