Hanedana ev sahipliği yapan saraylar

Osmanlı Devleti'nin ikinci padişahı Orhan Gazi, Bursa'nın fethinin hemen ardından, kent içinde planlı bir imar faaliyeti başlattı. Bunun sebeplerinden biri, genç hükümdarın beyliğine ilişkin gelecek tasarımında, Bursa'nın özel bir yerinin olacağını düşünmesiydi. Bursa'yı Osmanlı'nın başkenti ilan etmesi ve babası Osman Gazi'yi, Hisar içinde Gümüşlü Kümbet'e defnettirmesi de, bu tasarısıyla uyumluydu. Orhan Gazi, şehrin kültür tarihi bakımından büyük bir değer olacak 'Bey Sarayı'nı inşa ettirdi. Osmanlı Devleti'nin kuruluş sürecini ve bir dünya devletine doğru ilerleyişini anlamak açısından oldukça önemli olan bu sarayın, günümüzde ise sadece bir duvarı ayakta. Bursa'daki 'Bey Sarayı'nın tüm bölümleriyle ortaya çıkarılması için çalışmalar yapılıyor. Şehrin kuzeyinde, Tunca Nehri kenarına kurulan sarayın inşasına, 1450'de İkinci Murad Han zamanında başlandı. Sultanın vefatı üzerine bir süre durdurulan sarayın inşaatını, Fatih Sultan Mehmet Han 1475'te tamamlattı. İlerleyen yıllarda saray, sürekli tamir gördü ve bünyesine yeni yapılar eklendi. 1752 yılında büyük deprem ve 1776'daki yangının ardından saray, büyük ölçüde tahrip olmaya başladı. 1827'de İkinci Mahmut zamanında sarayın bir kısmı tamir edilse de, 1876-77 Rus Savaşı sarayın yıkılmasına neden oldu. Düşmanın şehre yaklaşması nedeniyle, Bab'üs Sa'âde civarında yığılan cephanenin patlatılması ile üç gün boyunca süren patlamalar, sarayın birçok yapısını yıktı. Bunun ardından yağma başladı ve saraya ait kalıntılar, başka yapılarda kullanıldı. Saray-ı Cedid-i Âmire olarak da bilinen Edirne Sarayı'ndan günümüze az sayıda yapı ulaşabildi. İstanbul'un fethinin hemen ardından, Forum Tauri'nin bir kısmı üzerine inşa edilen Eski Saray, yazılı ve çizili belgelerden anlaşıldığı kadarıyla, yüksek duvarlarla çevrili, kareye yakın büyük bir alan üzerinde yer alıyordu. Tarihi kesin olarak bilinmese de, 1454-1457 yapıldığı tahmin ediliyor. Osmanlı'nın İstanbul'daki ilk sarayı olan Eski Saray, Beyazıt Camii'nden Süleymaniye'ye kadar uzanan geniş bir sahada, bugünkü İstanbul Üniversitesi'nin olduğu alanda bulunuyordu. Çeşitli köşk ve müştemilât yapılarıyla, hamam ve mutfak gibi servis binalarından meydana gelen bu saraydan günümüze hiçbir iz kalmadı. 16'ıncı yüzyıl ortalarına kadar İstanbul'un en önemli sarayı olan yapı, Kanûnî Sultan Süleyman'ın Harem'i Yeni Saray'a (Topkapı Sarayı) nakletmesinden sonra, ikinci plana düştü ve 18'inci yüzyıl başlarına kadar eski padişah haremlerini barındırdı. İkinci Mahmut'un, yıkılan yeniçeri kışlaları yerine Eski Saray'ı, Serasker Kapısı olarak yeni kurulan orduya terk etmesi ve burada oturan eski haremi kesin olarak Topkapı Sarayı'na taşıması, bu saray yapısının kısa sürede yok olmasına yol açtı. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethetmesinin ardından 1460 yılında yapımına başlandı. 1478 yılında tamamlanan saray, tarihi İstanbul yarımadasının ucundaki Sarayburnu'nda bulunan Doğu Roma akropolü üzerine kuruldu. Fatih Sultan Mehmet'ten itibaren, otuz birinci Osmanlı padişahı Sultan Abdülmecid'e kadar yaklaşık 4 asır boyunca imparatorluğun idare merkezi ve hanedanın ikamet yeri oldu. Padişahların diğer saraylarda yaşamaya başlamaları ardından, içinde birçok görevlinin yaşadığı Topkapı Sarayı, hiçbir zaman önemini kaybetmedi. Saray zaman zaman onarıldı. Ramazan ayı içerisinde, padişah ve ailesi tarafından ziyaret edilen Kutsal Emanetler Dairesi'nin her yıl bakımının yapılmasına ayrı bir önem verildi. Günümüzde müze olarak hizmet veren Topkapı Sarayı, üç ana avlu ve üç abidevi kapı etrafında şekillenir. Topkapı Sarayı'ndan sonraki ikamet ve idare merkezi olan Dolmabahçe Sarayı, otuz birinci Osmanlı padişahı Sultan Abdülmecid Han devrinde inşa edildi. 1843 yılında yapımına başlanan saray, çevre duvarlarının tamamlanması ile birlikte 1856'da kullanıma açıldı. Saray'ın ana yapısı, Mâbeyn-i Hümâyûn (Selâmlık), Muâyede Salonu (Tören Salonu) ve Harem-i Hümâyûn adlarını taşıyan üç bölümden oluşur. Mâbeyn-i Hümâyûn, devletin yönetim işleri; Harem-i Hümâyûn, padişah ve ailesinin özel yaşamı; bu iki bölümün arasında yer alan Muâyede Salonu ise, padişahın devlet ileri gelenleriyle bayramlaşması ve kimi önemli devlet törenleri için ayrılmıştı. Dolmabahçe Sarayı, hizmete açıldığı 1856 yılından, halifeliğin kaldırıldığı 1924'e kadar aralıklarla altı padişaha ve son Osmanlı Halifesi Abdülmecid Efendi'ye ev sahipliği yaptı. 1926-1984 yılları arasında protokol ve ziyarete kısmen açık olan saray, 1984 yılından itibaren 'müze-saray' olarak hizmet veriyor. Yıldız Sarayı, Beşiktaş ve Ortaköy arasında sahil şeridinden itibaren Beşiktaş tepesine kadarki yamaçları tamamen içine alan yaklaşık 50 hektarlık bir alanda inşa edildi. 'Kazancıoğlu Bahçesi' adıyla anılan bu koruluk, büyük bir olasılıkla Sultan I. Ahmed döneminde, padişahın 'Hasbahçe'leri arasına katıldı. III. Selim'in, annesi Mihrişah Valide Sultan için 'Yıldız' adıyla yaptırdığı bir köşkten dolayı koru, bu ad ile anılmaya başlandı. Yıldız Sarayı yapı topluluğunda birçok padişahın eseri olsa da saray, Sultan İkinci Abdülhamid devrinde sultan ile özdeşleşmiş ve devre damgasını vurmuştu. Osmanlı padişahlarının sayfiye mekânı ve yabancı devlet başkan ya da hükümdarlarının ağırlanacağı bir devlet konukevi olarak düşünülen Beylerbeyi Sarayı, Sultan Abdülaziz Han devrinde 1865'te yapıldı. Beylerbeyi Sarayı'nı inşa ettiren Sultan Abdülaziz'in denize olan tutkusu nedeniyle sarayın tavanlarındaki bazı çerçeve ve kartuşların içinde deniz ve gemi temaları işlendi. Hatta Sultan Abdülaziz, ressamlara fikir vermesi için bizzat kendisi, deniz ve gemi temalarını içeren desenler çizdi. Beylerbeyi Sarayı, bânisi Sultan Abdülaziz tarafından yazlık saray olarak kullanıldı. Müteakip yıllarda yabancı devlet hükümdar ya da başkanlarına tahsis edilerek devlet konukevi halini aldı. Sultan II. Abdülhamid tahttan indirildikten hemen sonra, Selanik'te zorunlu ikâmete tabi tutuldu, ancak yaklaşık üç yıl sonra Balkan Savaşı'nın patlak vermesi nedeni ile İstanbul'a nakledildi. II. Abdülhamid için seçilen yeni zorunlu ikametgâh, Beylerbeyi Sarayı idi. Ulu Hakan, bu sarayda yaşamının son altı yılını geçirdi ve 10 Şubat 1918'de yine bu sarayda hayata gözlerini kapadı. Fikriyat

Hanedana ev sahipliği yapan saraylar

BEY SARAYI