Fransız seyyah Sultan Abdülmecid ile nasıl karşılaştı?

Dünya edebiyatında Romantizm akımının en önemli temsilcilerinden biri olan Gerard de Nerval, 1808 yılında Paris'te doğdu. Çevirmenliğe duyduğu ilgi onun Heinrich Heine'nin şiirlerinin ve Goethe'nin Faust'unun Fransızcaya kazandırmasını sağladı. Üniversite yıllarında kendisi gibi İstanbul'a seyahat eden, bu gezi sonrasında seyahatname kaleme alan Theophile Gautier ve Alexandre Dumas ile arkadaş oldu. Nerval Doğu'ya seyahat etmeye, yıllar boyu sevdiği bir kadının vefatından sonra karar verdi. Kendi dönemindeki romantikler gibi ilhamı Kahire, Beyrut ve İstanbul'da aradı. Yolculuğuna 1843 yılının Aralık ayında başladı. Marsilya'dan gemiye binerek Malta ve İskenderiye üzerinden Kahire'ye gitti. Voyage en Orient isimli kitabının birinci cildinin notlarını bu şehirde tuttu. Üç ay Kahire'de kaldıktan sonra İstanbul'a geldi. İkamet için diğer Batılı seyyahların yaptığının aksine, Doğulu tüccarların konakladığı Çemberlitaş'taki Yıldız Hanı'nı seçti. Bu ön yargısız, bulunduğu şehri bütün dinamikleriyle hissetme çabası, ona gözlem malzemesi olarak zengin sahneler kazandırdı. En çok şehirdeki mezarlıklar, dervişler ve köpekleri anlattı. Avrupalı seyyahların aksine politik ön yargılardan uzak durarak birçok milletin bir arada yaşadığı bir toplumun yapısını anlamaya çalıştı. Tekkelerdeki dervişlerden meddahlara, Ramazan eğlencelerinden kahvehanelere kadar birçok şeyle yakından ilgiliydi. Temmuz ayında vardığı İstanbul'dan 28 Ekim 1843 tarihinde ayrılan Gerard de Nerval, yolculuk gözlemlerini önce tefrika halinde yayımladı. Sonra Voyage en Orient (Doğu'ya Seyahat) isimi ile 1851 yılında iki cilt halinde neşretti. Eser o kadar ilgi gördü ki, aynı yıl içinde üç baskı yaptı. Karamsarlık, çaresizlik ve onulmaz yaralara neden olan Batı'dan kaçan Nerval'e göre Doğu, ideal bir yaşam uzamında kardeşlik ve hoşgörü havası sunuyordu. 'Ne garip bir kent Konstantinopolis! İhtişam, gözyaşları ve sevinç; başka yerlerdekinden çok daha fazla keyfi davranış, ama aynı zamanda da daha fazla özgürlük var burada; dört farklı halk birbirinden çok da nefret etmeden birlikte yaşıyorlar. Türkler, Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler, aynı toprağın evlatları olan bu insanlar, bizim çeşitli taşra halklarımızın ya da farklı taraftar gruplarının beceremediği gibi değil, çok daha fazla hoşgörü gösteriyorlar' Bu adamcağızlar, Ramazan gecelerini, meddahları dinlemekle ya da Karagöz seyretmekle geçiriyorlardı sadece; her sefer, Kuran'dan on kadar ayetin okunduğu ve rekât denilen namazlarına da vakit ayırmak durumundaydılar. Her gece en iyisi camilerde, evde ya da eğer insanın evi yoksa ancak kahvehanelerde uyuyabilenlerin başına geldiği gibi sokakta, yirmi rekât namaz kılmak gerekiyordu. Demek ki, dini bütün bir Müslümanın, her gece, iki yüz âyet okuması gerekiyordu; bu da, otuz gecede, altı bin ayet yapardı. Masallar, gösteriler ve gezintiler, bu dini görevin yorgunluğunu atmaya yarıyordu ancak. 'Galata Kulesi'nin dibinde, Konstantinapolis'in bütün panoraması, Boğaz'ı ve denizleri önümde uzanıyordu. Beni çevreleyen dingin ufkun ötesinde, bu elbette Müslüman olan, ama şimdiden vatanı anımsatan Avrupa topraklarının üstünde, anılarımda yanıp sönen o uzak serabın yaratığı hayranlığı duyuyordum. Çevremi kuşatan şeyler de bu izlenime ekleniyor: Cenevizli Galata'nın surlarının gölgesindeki bir Türk mezarlığı bu. Ardından da, aynı zamanda kahvehane olan bir Ermeni berber dükkânı var.' 'Yeniden bahçelere indik. Tanrım ne kadar çok gül var burda! Ama bahçe konusunda henüz bir şey söylemedim. Binaların içleri söz konusu olduğunda, Doğuluların zevki eleştirilebilir, ama bahçelerine hiçbir şey söylenemez. Her yanda, yemiş bahçeleri, çardaklar, Rönesans'ı hatırlatacak şekilde kesilmiş porsuk ağaçları görürsünüz. Hiçbir heykel görülmez bu bahçelerde, ama çeşmeler hayranlık verici bir zevke tanıklık eder.' Kahvehaneden çıktıktan sonra, gördüklerim üzerine düşüncelere dalarak meydanda dolaştım. Duyduğum susuzluğun etkisinde içecek dükkanlarına yöneldim. Bu ülkede, garip bir ticaret dikkati çeker; ölçekle ya da bardakla su alabileceğiniz satıcıların (sakalar) ticaretidir bu. Bu olağan dışı dükkanların tezgâhlarında, az ya da çok aranan sularla doldurulmuş, kaplar ve bardaklar yer alır. İstanbul'a su ancak Bozdoğan Kemeri'nden gelir, Bizans imparatorları tarafından yaptırılmış olan su sarnıçlarında saklanır. Öyle ki, İstanbul'da bu sıvı konusunda, gerçekten ağzının tadını bilenlerden, su içicilerden oluşan bir uzman kişiler grubu vardır. Bu tür dükkânlarda, çeşitli ülkelerin ve farklı yılların suları satılır. Sultanın içtiği biricik su olduğu için Nil suyu en beğenilenidir. Bu su İskenderiye'nin vergisinin bir bölümünü oluşturur. Bereketi, bolluğu sağladığına inanıldığı için çok ünlüdür. Yeşilimsi ve acımsı olan Fırat suyu, zayıf ve dirençsiz bünyelerin gözdesidir. Çok tuzlu olan Tuna suyu, enerjik mizaçlı erkeklerin hoşuna gider. Yıllanmış sular da vardır. Mantarla kapalı ve mühürlü şişelerde satılan 1833 tarihli Nil suyu çok pahalıya satılmaktadır. Hâlâ Avrupa'nın ön yargılarının etkisindeydim ben ve ayrıntıları öğrenince şaşırmaktan alıkoyamıyorum kendimi. Köleliğin Doğu'da bir çeşit evlat edinme olduğunu anlamak için biraz yaşamış olmak yeterliydi. Bu ülkede kölenin yaşam koşulları, fellahtan ve özgür rayadan çok daha iyiydi kuşkusuz. Limana inerken benzersiz bir gezinti arabasıyla Sultan'ın geçtiğini gördüm; geniş üstlüğü bir gölgelik gibi kare şeklinde olan ve önünde altın tel saçaklı kadife bir cibinlik eteği sarkan bu iki tekerlekli arabanın okuna iki at koşulmuştu. Sultan'ın üzerinde, Tanzimat'tan beri Türklerde gördüğümüz yakaya kadar düğmeli sade bir redingot vardı ve kimliğini belirten biricik işaret, kırmızı fesi üzerinde pırlantalarla işlenmiş imparatorluk alametiydi. Solgun ve seçkin yüzünde bir hüznün izleri vardı. Kendisini selamlamak için hiç düşünmeden şapkamı çıkardım; aslında bu bir yabancı kibarlığıydı, yoksa, Balık Pazarı'nın Ermenisi gibi bir muameleye maruz kalacağım korkusu değil kuşkusuz… Törelerin cahili olduğumu belirtiyordum ben ve bundan ötürü Sultan bana dikkatle baktı. Sultan'a selam verilmezdi aslında. Kalabalıkta bir an için gözden kaybettiğim arkadaşım şöyle dedi bana: 'Sultan'ı izleyelim, bizim gibi o da Pera'ya gidiyor; ama onun, Haliç üzerindeki dubalı köprüden geçmesi gerekiyor. Bu en uzun yol, ama kayığa binmek gereksiz; üstelik şu anda deniz biraz dalgalı.' İki yanında camiler ve göz kamaştırıcı bahçeler bulunan uzun bir yoldan ağır ağır inen gezinti arabasının arkasına takıldık. Birkaç dönemeçten sonra, bu yolun bitiminde Fener'e ulaşılıyordu. Burada, seçkin Rum tüccarlar ve prensler yaşıyor. Bu mahallenin birçok evi saray gibi ve özellikle Türklerin yaşadığı İstanbul'un içinde, duvarları parlak renkli resimlerle süslü birkaç kilise, büyük camilerin gölgesine sığınmış. Yolumuza devam ederken, Sultan Abdülmecid'in hiç beklemediğim görünüşünün ve kendisini sıradan bir hükümdar gibi selamlamamdan ötürü sitem ediyormuşa benzeyen bakışındaki içe işleyen yumuşaklığın, üzerimde yarattığı izlenimden söz ediyordum arkadaşıma. Bu ince, uzun ve solgun yüz, uzun kirpikler arasından, iyi yüreklilikle yumuşamış şaşkınlık dolu anlık bir bakış yönelten bu badem gözler, bu rahat davranış, bedenin narin biçimi; evet bütün bunlar, onun hakkında iyi şeyler düşünmeye yöneltmişti beni.'

Fransız seyyah Sultan Abdülmecid ile nasıl karşılaştı?

Gerard de Nerval kimdir?