Feshane-i Amire'nin asrı aşan tarihi

Osmanlı topraklarında 'Vakay-ı Hayriye' olarak adlandırılan, Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması olayıyla birlikte 17 Haziran 1826 tarihinde 'Asakir-i Mansure-i Muhammediye' isimli yeni bir ocak kuruldu. Bu ocağın askerlerinin üniforma başlığı olarak Tunus modeli fes giymesine karar verildi. Ancak fes ithali devlete ciddi bir ekonomik yük olarak geri döndü. Bu ekonomik yükün altından kalkmak için fesin Osmanlı topraklarında üretilmesine karar verildi. İlk yıllarda Feshane Kadırga'da, günümüzde 'Cinci Meydanı' olarak anılan o zamanki ismi ile 'Cündi Meydanı'nda kuruldu ve küçük çapta üretim yapmaya başladı. Ancak üretim oldukça yetersiz kaldı ve fes ithali devam etti. Bunun üzerine fabrikanın daha büyük ölçekli üretime geçmesine karar verilerek tesis, 1839 yılında Sultan Abdülmecid'in fermanı ile Sultan III. Selim'in kız kardeşi Hatice Sultan için yaptırdığı Eyüp'teki Defterdar Sarayı'na nakloldu. Sarayın bir sanayi tesisi olarak inşa edilmesinden sonra fes üretimine başlandı. Fabrika ilk yıllarda yalnızca fes üretimi gerçekleştirdi. Feslerin her birinin farklı isimleri vardı: 'Darbeyoğlu, Hamidiye, Aziziye, tam zuhaf, yarım zuhaf' gibi isimlerle alınılırdı. Feslere püskül eklenmesi ise II. Mahmud zamanında gerçekleşti. 'Mahmudi Kalıp' denilen bu fesler yüksekçeydi ve mavi ipek püsküllerle süslenirdi. Daha sonra bu püskül çeşitli biçimlere getirilerek farklı süsleme biçimleri ortaya çıktı. Başlangıçta bordo renkli olan feslerin rengi de sonraları çeşitlendi ve narçiçeğinden koyu güvez rengine kadar kırmızının çeşitli tonları kullanıldı. Tesis ilk yıllarında teknolojiden yoksun bir biçimde üretim yaptı. Örneğin 'dinkleme' yani yıkama için katırla dönen dolaplar kullanıldı. Bu iş için imalathanede 40 kadar katır beslenirdi. Tesisin en önemli hammaddesini teşkil eden yün bir süre İspanya'dan temin edildi. Fakat bunun çok külfetli olması sebebiyle hammadde olarak Trakya yününe ağırlık verildi. Fabrikanın, ilerleyen yıllarda sadece fes üretiminden çıkıp farklı dokuma işlerine de yönelmesiyle tesis 1843-1851 yılları arasında Belçika'dan getirilen modern teçhizatla donatıldı ve getirilen çelik kolonların monte edilmesiyle birlikte çelik yapının dünyadaki ilk örneklerinden biri oldu. Feshane ilk yıllarındaki askeri üretim amacının çok ötesine geçmiş bir şekilde üretimine devam etti. Kumaş ve fes satışları için Vezneciler, Çarşıiçi, Tophane ve Beşiktaş gibi semtlerde kiralanan dükkânlarda Feshane ürünleri satışa çıkarılırdı. Bu yıllarda fes giyimi Osmanlı gençleri için bir ayrıcalıktı. Feshane ürünleri yurtiçinde satılan Fransız yapımı feslerle rekabet ederdi. Feshane 1865 yılında makine dairesi hariç bütün teçhizatının yandığı büyük bir yangın geçirdi. Ancak 1868 yılında yeniden ve daha modern makinelerle donatılarak üretime tekrar başladı. 1878 yılında Osmanlı'nın en önemli dokuma merkezlerinden biri olan İslimye Çuha Fabrikası'nı içinde barındıran Bulgaristan toprakları yitirilince Feshane üretimde daha önemli bir yer teşkil etti. Daha bilinçli bir üretimin gerçekleşmesi için Feshane içinde 1895 yılında bir 'Dokuma Mektebi' açıldı. Bu mektepte eğitim gören öğrenciler hem teorik hem de pratik eğitim alma imkânına kavuştu. Feshane, 1925 yılında Şapka Kanunu çıkıncaya kadar fes üretimine devam etti. 1933 yılına kadar çeşitli dokuma işlerini sürdüren fabrika, aynı yıl Sümerbank'a devredildi. 1986 yılında ise fabrikanın külfetli olması sebebiyle işçilere tazminatları ödenerek işten çıkartıldı. Makine ve teçhizat ise Bakırköy Pamuklu Dokuma Sanayii'ne taşındı. Ürünleriyle çeşitli uluslararası sergilerde defalarca altın madalya alan Feshane'nin üretim binası ise büyük dokuma salonu haricinde yıkıldı. Günümüzde büyük dokuma binası çeşitli kültürel faaliyetler için kullanılıyor.

Feshane-i Amire'nin asrı aşan tarihi

OSMANLI’DA FES NE ZAMAN KULLANILMAYA BAŞLADI?