Eski Türklerde engellilere yönelik uygulamalar

3 ARALIK DÜNYA ENGELLİLER GÜNÜ 🔸 Dünya, insanoğlu için oldukça sürprizler ile dolu bir yerdir. Bırakın bir saat sonra ne olacağını tahmin etmeyi, bir dakika sonranızı dahi hesap edemezsiniz. 🔸 İşte, hal böyleyken pek çok hastalıklar ve engeller hiç beklemediğimiz anda karşımıza çıkabilir. Tam bu noktada 'engellilere değil engellere' dikkat çekmek adına 3 Aralık, Dünya Engelliler Günü olarak kutlanmaktadır. ↪ Unutulmamalıdır ki 'her birey özeldir.' Engelliler için yazılmış 25 kitap NASIL KUTLANMAYA BAŞLANDI? 🔸 1992 senesinde Birleşmiş Milletler tarafından 3 Aralık, 'uluslarası farkındalık' adı altında Dünya Engelliler Günü olarak kabul edilir. 🔸 Böylesine özel bir günde, dünyanın her noktasında özel programlar düzenlenmekte ve her yıl değişik bir temayla 'engellerin aslında bir engel olmadığı' vurgulanmaktadır. 🔸 Engelli bireyler, Türk tarihi boyunca kanunlarla koruma altında tutulur. Birleşmiş Milletler Birleşmiş Milletler kısaltılmış ismiyle BM, 24 Ekim 1945 yılında kurulmuştur. Amacı; dünya barışını, güvenliğini korumak ve uluslararasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir iş birliği oluşturmaktır. ESKİ TÜRKLERDE ENGELLİLERE NASIL DAVRANILIRDI? 🔸 Günümüzdeki kadar olmasa da Eski Türk toplumlarında, engelli bireyleri koruma altına alan kanunlar ve töreler mevcuttur. 🔸 Bugünkü açılımıyla engelli; 'doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, ruhsal, duygusal, zihinsel ve sosyal yeteneklerini farklı derecelerde kaybetmesi sebebiyle toplumsal hayata uyum sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karşılama güçlükleri bulunan ve rehabilitasyon, korunma, danışmanlık, bakım ve destek hizmetlerine gereksinim duyan bireylerdir.' Eski Türklerde 'oguş' geleneği ÇOK ESKİLERE UZANMAKTA 🔸 Tarihi boyunca özel gereksinimli insanlara yönelik çeşitli uygulamalar ve çalışmalar vardır. Bu faaliyetler, Türk toplumlarında adalet ve insanlık gözetilerek uygulanır. 🔸 Çünkü ilk Türk devletlerinde, her bireyin hakları töreyle güvence altına alınmış olup engelli vatandaşların hakları da bu kanuna girer. Türk tarihini aydınlatan Köktürk Hakanlığı dönemindeki kaynaklar, engelliler hakkındaki faaliyetlere ışık tutar. Köktürk Hakanlığı / Kağanlığı Göktürk veya Köktürk Devleti olarak tanınan Türkler, Orta Asya'daki göçebe bir topluluktur. Bu dönem, Türk tarihine ait yazılı ilk kaynak olan Orhun Abideleri'ne sahip olması bakımından önem arz etmektedir. KUTADGU BİLİG'TE NASIL İŞLENMİŞ? 🔸 Kutadgu Bilig, 11. yüzyılda Karahanlılar döneminde Yusuf Has Hacib'in kaleme aldığı bir eserdir. 'Mutluluk veren bilgi' manasına gelen yapıt, Türk Edebiyatı'nın ilk siyasetnamesi olma özelliğini taşımaktadır. 🔸 Ülke yönetiminden, öğütlere, nasihatlerden Türk diline dair her bilgiyi içinde barındıran Kutadgu Bilig isimli kaynakta, engellilere verilen bazı isimlere de yer verilmiştir. 🔸 Örneğin; görme engelli kişiler 'karağu', işitme engelli kişiler 'tungu', konuşma engelliler 'ağın', bedensel engelli kimseler 'aksak', zihinsel engelliler için 'tilve' isimleri kullanılmıştır. Yusuf Has Hacib kimdir? 11. yüzyılda, Karahanlı döneminde yaşamış olan Yusuf Has Hacib, Balasagun'da dünyaya gelmiş Türk aydınlarındandır. Kutadgu Bilig adlı eseriyle Türk tarihine ışık tutan isimlerden olmuştur. Kutadgu Bilig'de yeme-içme geleneği DÎVÂN-I LÜGÂTİ'T-TÜRK'TE NASIL İŞLENMİŞ? 🔸 Dîvân-ı Lügâti't-Türk, 11. yüzyılda, Kaşgarlı Mahmud'un 'Araplara Türk dilini öğretmek ve Türkçenin de ne kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için' kaleme aldığı bir eserdir. Türkçenin ilk sözlüğü, ansiklopedisi, seçkisi, halk edebiyatı ve folklor kitabıdır. Bu yapıtta, engelli kimseler için bazı adlandırmalar bulunur. 🔸 Örneğin; zihinsel engelli kimselere 'telwe', görme engellilere 'karağu ve tüklüğ', işitme engelli bireylere 'tungu ve öz', bedensel engelli 'axsak', konuşma engellilere 'ağan' isimleri verilmiştir. Kaşgarlı Mahmud kimdir? Tam adıyla Mahmud bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî, Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmış Türk tarihinin önemli simalarındandır. 11. yüzyıl leksikografı olarak kabul edilen Kaşgarlı Mahmud, Doğu Türkistan topraklarında bulunan Opal kasabasında yetişmiştir. CODEX CUMANİCUS'TA NASIL İŞLENMİŞ? 🔸 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başına tekabül eden zaman diliminde, Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Kıpçak Türkleri tarafından kaleme alınan iki bölümlük bir eserdir. 🔸 'Kumanlara ait bilgiler metni' manasına gelen yapıt, Kıpçak Türkçesine ait dil ve folklor özellikleri bünyesinde barındırması bakımından önem arz teşkil eder. Bu eserde de engelli bireyler için bazı isimlendirmeler yapılmıştır. 🔸 İşitme engelli bireylere 'kulaksız', görme engelli kimselere 'kör, közsiz veya tövlük', konuşma engellilere 'tilsiz', zihinsel engelli bireylere 'teli', bedensel engeli bulunanlara ise 'aksah' adları verilmiştir. *Codex Cumanicus'un yazarı anonim ENGELLİLERE ÖZEL KANUNLAR 🔸 Bilindiği üzere Türklere dair bilinen malumatlar genelde Çin kaynaklarıdır. Yine Türk toplumunda, engelliler hakkındaki bilgiler, Çin kaynaklarında yer alır. 🔸 Kaynaklarda, Pei Shih'in 'Kuzey Tarihi' adlı yapıtında 99. bölümünde, Köktürkler döneminde bir kimsenin kolunu veyahut bacağını kırarak bedensel engelli kalmasına neden olan kimse, ceza olarak engelli bıraktığı kişiye atlarını vermek durumundaydı. Bundan kasıt, engelli kalan kişinin geri kalan yaşımını idame ettirirken karşılaşabileceği güçlükleri bir WANG YEN-TE'NİN UYGUR SEYAHATNAMESİ 🔸 Bir bireyin gözünü yaralayarak kör olmasına neden olmanın ağır şartları bulunmaktaydı. Bu suçu işleyen kişi âma bıraktığı kişiyle kızını veya bir yakınını evlendirirdi. Maksat tamamiyle o kişinin geriye kalan hayatını bir rehber eşliğinde daha rahat idame ettirebilmesini sağlamaktı. 🔸 Köktürklerden sonra Türkistan coğrafyasında hakimiyet Uygur Kağanlığı'na geçer. Bu dönemde Çin elçisi olan Wang Yen- Te Uygur Hanlığı'na gönderilir. Wang Yen - Te, 'Uygur Hakanlığı'nın engellilere bilhassa yardım yaptığını' aktarır. Wang Yen- Te kimdir? 10. yüzyılda yaşamış olan Wang Yen-Te bir Çin elçisidir. Yaşadığı yüzyılda Kao- ch'ang Uygurlarına yapmış olduğu seyahat Türk tarihinin gizli kalmış meselerini gün yüzüne çıkarmıştır. Çin elçisinin deneyimleri ve aktarımları günümüzde 'Çin Elçisi Wang Yen-Te'nin Uygur Seyahatnamesi' isimli kitapta toplanmıştır. ÇİN ELÇİSİ WANG YEN-TE'NİN UYGUR SEYAHATNAMESİ'Nİ SATIN ALMAK İÇİN TIKLAYINIZ İBN FADLAN'IN BOLGAR ŞEHRİNE SEYAHATİ 🔸 Abbasi Halifesi Muktedir döneminde İtil Bulgarları İslam'ı kabul eder. Bunun üzerine Abbasi himayesinde bulunan İbn Fadlân elçilik heyetiyle birlikte Bulgarların yaşadığı Karadeniz'in kuzeyindeki 'Bolgar' şehrine gider. Engelliler hususunda şahit olduklarını şu cümleleriyle aktarır: 'Oğuz subaşısı Etrak Tarhan yani adında bir kumandanı vardı. Tarhan, kumandanlar arasında en akıllı olan ve en ileri gelen kişiydi. Bu kişi, hem kör, hem topal, hem de çolak biriydi.' Fadlân'ın verdiği bilgilere göre Eski Türklerde, engelli olmak iyi yerlere gelmeye ve başarılara imza atmaya bir 'engel' teşkil etmiyordu. İbn Fadlân kimdir? 10. yüzyılda Abbasi döneminde yaşayan İbni Fadlan, katip, seyyah ve bilgin bir kismedir. Muktedir kimdir? Muktedir veya Câʿfer el-Muktedir Billah, on sekizinci Abbasî halifesidir. 908-929 ile 929-932 seneleri arasında iki kez halifelik makamında bulunmuştur. Oğuzların göç ve fetihlerine ışık tutan seyyah: İbn Fadlan