Emeviler kimlerdir? Emevi dönemi fetihleri ve sonuçları...

Hulefâ-yi Râşidîn döneminden sonra Suriye'nin merkezi Dımaşk'ta kurulan İslam tarihinin bu ilk hanedan-devleti, adını kurucusu Muaviye bin Ebû Süfyân'ın mensup olduğu Benî Ümeyye (Ümeyyeoğulları, Emevîler) kabilesinden alır. Muaviye ve ondan sonraki iki halife, bu kabilenin Süfyânî kolundan, diğer 11 halife ise aynı ailenin Mervânî kolundandır. Emevî ileri gelenleri İslam'a katılma hususunda geç kalmış olmakla birlikte idarî konularda tecrübeli oldukları için erken tarihlerden itibaren çeşitli mevkilere getirildiler. Peygamberimiz tarafından görevlendirilen Emevî gençleri arasında kâtiplik vazifesi verilen Ebû Süfyân'ın oğlu Muâviye de bulunuyordu. Hicretten 15 yıl önce doğan ve ailesinin diğer fertleriyle birlikte Mekke'nin fethedildiği gün Müslüman olan Muaviye, Hz. Ebû Bekir zamanında (632-634) Suriye üzerine gönderilen dört ordudan birinin başına getirilen ağabeyi Yezîd'in ordusunda ona yardımcı olarak görevlendirilmişti. Bu görevi sırasında Ürdün sahil şehirlerinin fethinde büyük başarı sağladı. 17 (638) yılında Ürdün ve civarına idareci olarak tayin edildi. Bir yıl sonra Yezîd'in vebadan ölümü üzerine Hz. Ömer tarafından onun yerine Dımaşk valiliğine getirildi. Hz. Osman zamanında 24 (645) yılında Suriye umumi valisi oldu. Hz. Osman'ın şehid edilmesine kadar (35/656) Suriye valiliğini yürüttü. Muâviye, Hz. Osman hakkında ilgisiz kaldığını ve suç ortağı olduğu isyancıları ordusunda barındırdığını ileri sürerek Hz. Osman'ın yerine Medine'de halife seçilen Hz. Ali'ye biat etmedi. İlk Müslümanlar kimlerdi? İslam'ı kabul eden ilk on Müslüman Hatta yeni halifeye isyan etmekle kalmadı, Hz. Osman'ın yakın akrabası olarak hukuken onun kanını dava etme hakkına sahip olduğunu söyledi ve bunu gerçekleştirmek şartıyla Şam halkından biat aldı. Daha sonra Mekke'de Hz. Âişe, Talha ve Zübeyr üçlüsü etrafında, haksız yere öldürülen halifenin kanını dava etmek için toplanan gruplarla, katillerin cezalandırılması hususunda acele edilmemesi gerektiği görüşünde olan Hz. Ali arasındaki mücadelenin sonucunu beklemeyi tercih etti. Cemel Vak'ası'nda galip gelen Hz. Ali'nin kendisini tekrar itaate davet etmesi karşısında ona Hz. Osman'ın katillerini kendisine teslim etmesini ve halifeliği bırakarak şûra tarafından yeni bir halife seçilmesi işini sağlamasını teklif etti. Onun bu tavrı iki tarafı Sıffîn'de karşı karşıya getirdi. Aralıklarla üç ay süren savaşın son gününde çarpışmaların Hz. Ali lehine sona ermek üzere olduğunu gören Muâviye, Amr b. Âs'ın teklifiyle mızrakların ucuna Kur'an sayfaları taktırarak savaşın durdurulmasını ve işin hakemlere havale edilmesini sağladı. Böylece ordusunu kesin mağlubiyetten kurtardığı gibi işin hakemlere havale edilmesini temin ederek Hz. Ali'nin ordusunun parçalanmasına ve sayıları 12 bini bulan Hâricîler'in ortaya çıkmasına zemin hazırladı. Hakem Vak'ası'nın meseleyi çözmek yerine daha karmaşık hale getirmesi de sadece onun işine yaradı. Mısır başta olmak üzere halifeye bağlı bazı önemli yerleşim merkezlerini hâkimiyeti altına alan Muâviye, Hz. Ali'nin 40 (661) yılında bir Hâricî tarafından şehid edilmesinden sonra Suriye halkından 'emîrü'l-mü'minîn' unvanıyla biat aldı. Hz. Ali'nin yerine halife seçilen Hz. Hasan'ın Irak ordusuna güvenememesi ve diğer bazı sebeplerle mücadeleden vazgeçerek kendisine biat etmesiyle 41 yılı Rebîülevvel ayının sonlarında (Temmuz 661) İslam dünyasının tamamını hâkimiyeti altına aldı; böylece yaklaşık 90 yıl Müslümanları idare edecek olan Emevî Devleti'ni kurmuş oldu. Hz. Ali kimdir? Hz. Ali ne zaman, nasıl öldü? 'Halîfetullah' (Allah'ın halifesi) unvanını kullanan Muâviye'nin hilâfet makamına geçmesiyle İslâm tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Halkın yönetiminde Kur'an ve sünnetin uygulanmasını sağlayan, Hz. Peygamber'in vekili sıfatıyla iş gören ve devletin menfaatleriyle şahsî ve ailevî menfaatlerini birbirinden ayıran ideal râşid halifelerin yerini dini ikinci plana atan, kuvvete dayanarak devleti hilâfet-saltanat karışımı mutlak-teokratik-irsî bir monarşi ile idare eden halifeler aldı. Muâviye ülkede siyasî istikrarı sağladıktan sonra uzun süreden beri durmuş olan fetihleri yeniden başlattı. Bu fetihler üç ayrı cepheye yöneliyordu. Suriye orduları Bizans hâkimiyetindeki Anadolu ve Ermenistan, Irak orduları Horasan, Mâverâünnehir ve Sind, Mısır orduları da Kuzey Afrika topraklarında savaştılar. Anadolu'ya yapılan seferler yaz ve kış aylarında olmak üzere yılda iki defa düzenleniyordu. Bu seferlerin ana hedefi Bizans'ın başşehri İstanbul'du. Kara ve deniz yoluyla gelen İslam kuvvetleri 49 (669) yılında ilk İstanbul kuşatmasını gerçekleştirdiler; daha sonra Kapıdağ yarımadasını ele geçirerek İstanbul'a yapılacak seferler için emniyetli bir üs haline getirdiler. Kış mevsimlerini burada geçirip baharda sefere çıkan kuvvetler, birinci muhasaradan 4 yıl sonra başlattıkları İstanbul'a karşı akınlarını 7 yıl süreyle devam ettirdiler. Bu arada Rodos'u ve diğer bazı adaları da fethetmişlerdi. Bu adalarda ve Kapıdağ yarımadasında mevcut kuvvetler Muâviye'nin ölümünden sonra Boğaziçi ve Ege sularından çekildiler. İstanbul Fatih'ten önce kaç kez kuşatıldı? Horasan ve Sind bölgesinde ise iç karışıklıklardan faydalanarak isyan eden bazı merkezler itaat altına alındıktan sonra yeni fetihler gerçekleştirildi. Sicistan'daki şehirleri alan birlikler Kabil'e kadar ulaşıp bu şehri de fethettiler. Hindistan'ın bir bölümünü vergiye bağladılar. Horasan'ın bir kısmı, Tohâristan ve Kuhistan zaptedildi. Ceyhun'u geçen kuvvetler Buhara ve Semerkant'ı ele geçirdiler. Ukbe b. Nâfi' tarafından gerçekleştirilen fetihler sayesinde İfrîkıye'de ve Afrika içlerinde önemli başarılar sağlandı. Ukbe, müstahkem bir askerî garnizon kurmak gayesiyle Kayrevan şehrini inşa ettirdi. Başarılı yönetimiyle Berberîler'in İslam'a girmesini hızlandırdı. Bu sayede bölgede İslam hâkimiyeti güçlenmiş oldu. Muaviye'nin ardından, veliahtlığa tayin ettiği Yezid başa geçti ve biat alarak 70 yıl iktidarda kaldı. Müslümanların kalbinde derin bir yara açan Kerbela hadisesi bu dönemde yaşandı. Devlet işlerinden ziyade eğlence âlemleriyle meşgul olan Yezîd, Hz. Hüseyin'in öldürülmesi ve mukaddes şehirlerin talan edilmesi, Kâbe'nin mancınıkla taşlanması gibi icraatları yüzünden Müslümanların hafızasında İslam tarihinin en kötü isimlerinden biri olarak yer etmiştir. Yezid'in ardından oğlu II. Muaviye, onun ardından ise Mervan bin Hakem başa geçti. Emevîler döneminde yoğun askerî faaliyetlerin olduğu bölgelerden biri Mâverâünnehir bölgesidir. Ceyhun nehrinin kuzey ve doğusunda kalan bu bölgeye 'nehrin öte tarafındaki yer' anlamında bu isim verilmiştir. Geniş bir coğrafyayı kapsayan bu bölgede Buhara, Semerkant, Uşrusana, Taşkent, Fergana, Nesef, Tirmiz, Hârizm ve Fârâb gibi şehirler bulunmaktadır. Burasının fethi de büyük ölçüde Emevîler tarafından gerçekleştirilmiştir. Tarihe yön veren medeniyet: Endülüs Bugün Pakistan sınırları içinde halan Sind bölgesinin fethi Emevîler döneminde başlatıldı. Râşid Halifeler döneminde bölgeye yönelik seferlerden sonuç elde edilemedi. Sind bölgesinde Haccâc'ın Irak valiliği döneminde buraya gönderdiği yeğeni Muhammed bin Kâsım tarafından fetihler başlatıldı (92/711). Muhammed, kısa sürede burada önemli başarılar elde ederek, ciddi bir Müslüman nüfusu buraya yerleştirdi. Emevîler döneminde önemli başarılar elde edilen yerlerden biri de batıdaki İfrikıyye bölgesidir. İfrikıyye, Mağrib'in doğusunda kalan Tunus ve civarı için kullanılan bir bölge ismidir. Hz. Osman döneminde önemli başarılar elde edilen bölgenin fethi Emevîler tarafından tamamlanmıştır. Bölgede önemli başarılara imza atan Ukbe b. Nâfi (ö. 62/682), Kayravan şehrini inşa ederek burasını Müslümanlar için önemli bir merkez haline getirdi (50/670). Daha sonra Atlas okyanusuna kadar olan bölge Müslümanlar tarafından fethedildi. Kuzey Afrika, Endülüs'ün fethini gerçekleştiren orduların merkezi olarak sonraki yıllarda önemli bir merkez oldu. Velîd dönemindeki önemli fetih faaliyetlerinden biri, Endülüs'ün fethidir. Endülüs'ün daha önce Hz. Osman döneminde fethedildiğine dair bazı rivayetler varsa da bu rivayetler doğru değildir. Endülüs'ün fethine ilk teşebbüs eden İfrikıyye valisi Musa b. Nusayr'dır (ö. 98/717). Kendisi de mevaliden olan Musa, mevlası olan Târık b. Ziyâd'ı, Endülüs'e göndererek fethi gerçekleştirmiştir (92/711). 7 bin kişiden oluşan ordunun başında Endülüs'e giden Tarık, bugün kendi adıyla anılan Cebel-i Târık boğazından geçerek fethi gerçekleştirmiştir. İslam Endülüs'te 8 asır yaşamış; daha sonra Müslümanlar büyük bir zulüm ve soykırıma maruz kalarak buradan atılmışlardır. Derlenmiştir. TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul Üniversitesi İslam Tarihi notları.

Emeviler kimlerdir? Emevi dönemi fetihleri ve sonuçları...

EMEVİLER KİMLERDİR?