Ebü’l Fida kimdir? Ebü’l Fida'nın ilim faaliyetleri...

Ebü'l Fida Mısır'da yetişen Müslüman tarih ve coğrafya âlimidir. Selahaddin Eyyubi'nin kardeşi Şahin'in oğlu ve Eyyubilerin Hama kolunun kurucusu Takiyeddin Ömer'in soyundan gelir. İsmi, İsmail bin Ali bin Mahmud bin Ömer olup, lakabı İmamüddin'dir. Dünyanın beşerî, coğrafî ve topografik haritasını inceleyen 'Takvimu'l-Buldan' Ebü'l Fida'nın en önemli eserlerindendir. Aynı zamanda Arapça divanına sahip bir şairdir. İlimle uğraşmış ve döneminde yaşayan ilim insanlarına sahip çıkmıştır. Ebü'l-Fidâ'nın Hama'daki türbesinin 19. yüzyıl Sultan Baybars'ın Haleb'e gönderdiği orduda, bazı birliklere komuta etti. Malatya'da Moğollarla yapılan gazalarda büyük mücadele örneği gösterdi. Bu başarılarından dolayı kendisine Hama emirliği ve Malik-ül-Müeyyed ünvanı verildi. Sultan Muhammed ile birlikte hacca gitti, dönüşte el-Melikü'n-Nâsır Muhammed ona sultan unvanını ve el-Melikü'l-Müeyyed lakabını verdi, bütün saltanat alâmetlerini taşımasına müsaade etti. Sultan Muhammed onun ilmine, edep ve faziletine hayrandı. Bundan dolayı bütün emîrlerin ve devlet erkânının ona saygılı davranmalarını isterdi. Ebü'l-Fidâ unvan aldıktan sonra da tevazudan uzaklaşmadı. Bir kısmı bugün bile ayakta olan saray, cami ve medreseler yaptırdı. Hama'daki Câmiu'l-hayyât (Câmiu'd-dehşet) onun eseridir. 26 Ekim 1331 senesinde Hama'da vefat etti. Daha önce kendisi için yaptırdığı türbede defnedildi. Ebü'l-Fida birçok hocadan ders aldı. Fıkıh, tefsir, felsefe, mantık, tıp, botanik, tarih, coğrafya ve *nahiv gibi çeşitli ilim dallarında bilgi sahibi oldu. Nahiv; cümlenin oluşum özelliklerini cümleyi oluşturan kelimelerin cümle içindeki fonksiyonlarını ve kelimelerin cümle içindeki dizilişlerini konu alan bir dil bilimi dalıdır. Ebü'l-Fida, yaşadığı ve karşılaştığı vakaları yazmasıyla ünlendi. Çok erken tarihlerden itibaren devrinde meydana gelen olayları kaydetmeye başladı. Yaşadığı dönemin önemli ilim adamı olan Ebü'l Fida; fıkıh, edebiyat, şiir, gramer, aruz, tarih, coğrafya, astronomi, mantık, tıp ve bitkiler konularında geniş bilgi birikimine sahiptir. İlgilendiği konular üzerine eserler yazan Fida'nın 'el-Muhtasar fi Ahbari'l Beşer' ve 'Takvimü'l-Buldan' kaynakları önemlidir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız. Ebü'l-Fidâ'nın el-Muhtâsâr fi Tarihi'l-Beşer adlı eserinin ilk iki sayfası Tarih ilmi sahasında en çok tanınan eseri el-Muhtâsâr fi Tarihi'l-Beşer'dir. İlk peygamber ve ilk insan Âdem aleyhisselamdan başlayarak, 1328 senesine kadar olan hadiselere yer verdi. İki bölümden oluşan eserin beş kısma ayrılan birinci bölümü Hz. Âdem'den itibaren peygamberler tarihi, İslâm öncesi dönemde yaşamış çeşitli dinlere mensup kavimler, milletler ve devletlerle Arap kabilelerine dair bilgi ihtiva eder. Bu kısım Resûl-i Ekrem'in ataları ve Fil Vak'ası ile nihayete erer. Hz. Peygamber'in doğumuyla başlayan ikinci kısımda 729 yılı sonuna (Ekim 1329) kadar meydana gelen hadiseler ve bu dönemde kurulan devletler kronolojik sırayla ele alınır. Sade bir üslûpla yazılan el-Muḫtaṣâr'ın Ebü'l-Fidâ'nın bizzat katıldığı veya gördüğü olayları anlattığı kısımları Eyyûbîler ve Memlükler tarihi açısından birinci derecede kaynak durumundadır. Kısas-ı enbiyâ konusunda verdiği bilgilerde Ebü'l-Fidâ da diğer tarihçiler gibi Kitâb-ı Muḳaddes'e dayanmıştır. Eser ayrıca Hintliler, Yunanlılar, Çinliler gibi milletlerin özellikleri, ilim ve sanatları hakkında mâlûmat içermektedir. Kitapta dinî, edebî, ilmî, içtimaî ve siyasî hareketlerin yanı sıra Ebû Bekir er-Râzî, Fârâbî, İbn Sînâ, Nasîrüddîn-i Tûsî, İmam Şâfiî, Sîbeveyhi, Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Câhiz, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, İzzeddin İbnü'l-Esîr ve Fahreddin er-Râzî gibi âlim ve filozoflar hakkında da değerli bilgiler bulunmaktadır. Ebü'l-Fida'nın bir diğer mühim eseri Takvim-il-Büldan'dır. Bu eserinde coğrafyaya ilk defa tablo sistemini uygulamıştır. Coğrafya alanında yazılmış en değerli kitaplardan biri olup ilk defa 1840'ta J. T. Reinaud ve M. G. de Slane tarafından Paris'te yayımlanmıştır. Genel coğrafya kitabıdır. Mukaddimeden sonra, yeryüzünün ırmaklarını, göllerini, denizlerini ve dağlarını tanıtır. Eserinde Batlemyüs, İdrisi, İbn-i Havkal, İstahri ve Biruni'nin eserlerinden faydalanmıştır. Nispeten geniş bir mukaddime niteliğindeki birinci bölümde Ebü'l-Fidâ, İbn Havkal, İbn Hurdâzbih ve Şerîf el-İdrîsî gibi müelliflerin eserlerini incelediğini belirterek bazı eksik yönlerine dikkat çeker ve kendisinin imkânlar ölçüsünde bu eksiklikleri tamamlayan bir kitap yazmayı amaçladığını söyler. Ardından kuzey ve güney yarım küre, ekvator, yeryüzünün yedi ana bölgesi, yeryüzünün meskûn kısımları, okyanuslar, denizler, göller, nehirler ve dağlar hakkında bilgi verir. Kitabın asıl metnini oluşturan ikinci bölümde yeryüzü Arap yarımadasından başlanarak yirmi sekiz bölgeye ayrılıp incelenir. Her bölge iki bölüm halinde tanıtılır. Birinci bölümde bölgenin coğrafi konumu, sınırları, fiziki ve beşeri coğrafyası tanıtılır, bu arada alt bölgeler ve önemli şehirlerden bahsedilir. İkincisinde ise bölgenin şehirleri tablolar halinde verilir. Bu tablolarda şehirlerle ilgili bilgilerin alındığı kaynak, şehrin enlem ve boylam olarak koordinatları, yedi ana bölgeden hangisinde yer aldığı, hangi alt bölgeye dahil olduğu ve isminin doğru telaffuzu yazılır. Tablonun sonunda 'el-Evsâf ve'l-ahbârü'l-âmme' başlığı altında şehirle ilgili tarihi ve coğrafi bilgiler özetlenir. ABULFEDA, ismini Ebü'l-Fidâ'dan alan daire şeklinde bir düzlüktür. Ebü'l-Fidâ, Halife Memun'un tesis ettiği geleneklere göre eğitilip yetiştirilen son Müslüman coğrafyacı olup, aynı zamanda büyük bir tarihçidir. En tanınmış eseri Ülkeler Haritası'dır. Ay'daki kraterlere verilen Türk isimleri ⚫