Dünya tarihine yön vermiş demiryollları

Hicaz bölgesine demiryolu yapılmasına dair ilk fikirler on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında ortaya atıldı. Alman asıllı Amerikalı mühendis Zimpel 1864'te, Kızıldeniz ile Şam'ı birleştirecek bir demiryolu hattı inşası için Osmanlı Devleti'ne teklifte bulundu. II. Abdülhamid kesin kararını vererek 2 Mayıs 1900 tarihinde yayımladığı bir irade ile inşaata başlanmasını emretti ve inşaat 1 Eylül 1900 tarihinde yapılan resmî bir törenden sonra başladı. İlk aşamada Şam'dan Mekke'ye ulaşması planlanan demiryolu hattının ileride Akabe ve Cidde'ye bağlanması, hatta Yemen'e kadar uzatılması düşünülmüştü. Hicaz demiryolunun yapılmasındaki sebeplerin başında askeri, siyasi ve dini amaçlar gelmekteydi. Her şeyden önce demiryolu bölgeye asker sevkini hızlandıracağından muhtemel ayaklanmalara ve dışarıdan vuku bulacak saldırılara karşı savunma rolü üstlenecekti. Şüphesiz Osmanlı Devleti'nin askeri etkinliğinin artması siyasi otoritenin de bölgede güçlenmesine yardım edecekti. Yalnız savaş ve isyan durumlarında değil normal zamanlarda da Hicaz ile Yemen'e asker ve mühimmat sevkiyatı demiryoluyla yapılacak, böylece Süveyş Kanalı'na duyulan ihtiyaç ortadan kalkacaktı. Ancak kamuoyuna yapılan açıklamalarda projenin askeri ve siyasi yönünden ziyade dini amacı ön plana çıkarılıyordu. Hicaz hattı, büyük zahmet ve meşakkatlerle yapılabilen hac yolculuğunu kolaylaştırarak, büyük bir dini hizmete vesile olacaktı; çünkü Suriye'den Medine'ye yaklaşık kırk, Mekke'ye elli gün süren uzun ve bedevilerin saldırıları sebebiyle tehlikeli olan yolculuk dört beş güne inecekti. Üstelik demiryolu, hacıların gidiş geliş masraflarını öncekiyle kıyaslanamayacak derecede azaltacak ve bu durum yakın gelecekte hacıların sayısını da arttıracaktı. Proje aynı zamanda II. Abdülhamid'in İslam âlemindeki itibar ve nüfuzunu da kuvvetlendirecek, Müslümanların ortak bir eser ve amaç etrafında dayanışmasını sağlayacaktı. Bunların yanı sıra demiryolunun işletmeye açılmasıyla birlikte ticari faaliyetlerin gelişeceği, ekonomik canlılıkla birlikte şehirleşmenin de hızlanacağı tahmin ediliyordu. Hicaz demiryolunun tahmini maliyeti 4 milyon lira olarak hesaplanmıştı. 1901 yılı devlet bütçesindeki harcamaların %18'ini aşan bu miktar o dönem Osmanlı maliyesi için çok büyük bir meblağdı ve projenin finansmanı konusu önemli bir problem teşkil ediyordu. Dış borç ve Doksanüç Harbi tazminat ödemelerinin sürdüğü ve memur maaşlarının maliyeyi her yıl sıkıntıya soktuğu bir dönemde maliyeti böylesine yüksek bir projenin gerçekleştirilmesi için finansman meselesinin Müslümanlardan toplanacak bağışlarla çözümlenmesine, inşaatın başlangıcında ortaya çıkacak acil para ihtiyacını karşılamak üzere de Ziraat Bankası'ndan kredi alınmasına karar verildi. Osmanlı topraklarını bir ağ gibi saran yardım komisyonlarının fahri üyeleri birer 'bağış çağrıcısı' olarak çalıştı. Yurt dışındaki Osmanlı temsilcilikleriyle İslam ülkelerindeki resmi-sivil birçok kişi bağış kampanyasına destek verdi ve ilk bağış 50 bin lira ile II. Abdülhamid'den geldi. Onu diğer devlet adamları ve bürokratlar takip etti; bu arada çok sayıda memur kendi arzusuyla birer maaşını bağışladı. Fas emiri, İran şahı ve Buhara emiri gibi Müslüman devlet idarecilerinden de yardımlar geldi. Bu geniş katılım, Hicaz demiryolu projesinin bütün dünya Müslümanlarınca benimsendiğinin bir işaretiydi. Bağışta bulunanları ödüllendirmek için İzzet Paşa'nın tavsiyesiyle nikel, gümüş ve altından Hicaz demiryolu madalyaları ihdas edildi ve bu madalyalar halkı bağış yapmaya yönlendirmede önemli bir rol oynadı. Resmi nitelikteki yardımların ardından halkın bağışları geldi. Binlerce Osmanlı vatandaşından başka diğer Müslümanlardan da yardımlar geliyordu. Başta Hindistan, Mısır, Rusya ve Fas Müslümanları olmak üzere Endonezya'dan, Singapur'dan, Güney Afrika'dan, Avrupa'daki bazı İslam cemiyetlerinden, Tunus, Cezayir, hatta Amerika'dan bağışta bulunuldu. 15 Eylül 1830'da Liverpool ve Manchester demiryolunun açılmasıyla buharlı tren seferleri başladı. Buharlı tren icat edilmeden önce, çoğu tren hayvan gücüyle çalışıyordu ve kısa mesafede kömür gibi yükleri taşımak için kullanılıyordu. Liverpool ve Manchester'ı birbirine bağlayan 50 kilometrelik demiryolu, demiryolu açık tasarım yarışmasının galibi George Stephenson tarafından tasarlanan buharlı lokomotiflerle yolcu ve yük taşımacılığı yapan ilk seferini gerçekleştirdi. Saatte 45 km yol alabilen Liverpool-Manchester demiryolları trenleri, ilk yılda 5 yüz binden fazla yolcu taşıdı ve yatırımcılara bol kazanç sağladı. Liverpool limanından Manchester fabrikalarına pamuk taşıyan demiryolu, İngiltere'nin Sanayi Devrimi'nin gelişimine yol açtı. Erie Kanalı'nın inşaatından sonra New York'ta yaşanan ticari patlamayla rekabet edebilmek için rakip liman olan Baltimore limanının liderleri, şehri Batı Virginia, Wheeling'deki Ohio Nehri ile bağlantılı 600 kilometrelik bir demiryolu hattı yapmayı önerdi. 1827 yılında Baltimore & Ohio Demiryolu, hem yolcuları hem de yük taşımacılığı yapmak için bir ilke imza atan ilk Amerikalı şirket oldu. Aynı zamanda hem yük hem de yolcu taşımak için buharlı lokomotifleri kullanan ilk Amerikan demiryolu şirketiydi. Panama Demiryolu,1855 yılında tamamlandığında demiryolu hattı Atlantik ve Pasifik okyanuslarını ilk kez birbirine bağladı. 80 kilometrelik demiryolu, Amerika Birleşik Devletleri'nin Doğu ve Batı kıyılarında deniz yoluyla seyahat eden yolcular için Panama Kanalı'nın geçilmesini kolaylaştırdı. Buharlı gemi şirketlerinin yanı sıra, ABD posta gemilerine de yük nakleden Panama Demiryolları, 1914 yılında Panama Kanalı açılıncaya kadar en yoğun kullanılan yüklü demiryolu hattıydı ve bu hat neredeyse kanal ile aynı rotayı izledi. 21 Nisan 1865'te Abraham Lincoln'ün tabutunu taşıyan tren Washington'dan ayrıldıktan sonra memleketi Springfield, Illinois'deki başkanın mezarına ulaşmadan önce, hemen hemen iki hafta boyunca yüz seksen şehir ve yedi devlet dolaştı. 13 günlük yolculuk süresince Lincoln'ün vücudunu korumasıyla, yeni doğmakta olan cenaze mumyalama işleminin yaygınlaşmasına yardım etti. George Pullman, yeni ve lüks yataklı vagonlarını Chicago'dan Springfield'a 'Lincoln Special'da seyahat eden yolcuların konforu için ödünç verdi. Lincoln'ün cenazesinden sonra Pullman'ın ceviz ağacından yapılmış siyah iç mekân eşyaları, avizeler ve mermer lavabolar içeren, geceyi yolda geçirecek yolcular için daha rahat olan yataklı vagonları sipariş edilmeye başladı. Tren, 10 Ocak 1863'te Metropolitan Underground Demiryolu'nun açılmasıyla birlikte Londra sokaklarının altında faaliyete geçtiğinde, demiryolu çağı yeni bir seviyeye ulaştı. Dünyanın ilk metrosu, şehrin finans bölgesi ile Paddington İstasyonunu birbirine bağlayan 6 kilometre uzunluğundaki hat üzerinde işletildi ve buharlı lokomotifler tarafından çekilen gaz lambalarıyla aydınlatılmış tahta arabalara 30 binden fazla yolcunun bindiği tren tarihe geçti. London Underground, toplu taşımanın etkinliğini kanıtladı ve İngiliz sermayesinin önünü açtı, şehirde oluşan atlı araba trafiğini hafifletti. Amerika Birleşik Devletleri, bir balyoz ilk kıtalararası demiryolunun tamamlanması için 10 Mayıs 1869'da Utah'da Promontory zemin töreninde altın bir darbe vurunca gerçekten birleşti. İnşaatı yedi yıldan fazla süren California'nın doğusundaki Central Pacific demiryolları binası ve Nebraska'nın batısındaki Union Pacific demiryolları binası ile kıtalararası demiryolu, aylar süren 5 bin kilometrelik yolu bir haftaya indirdi. Kıtalararası demiryolu, Birleşik Devletler'in hızla batıya doğru ilerlemesine katkıda bulunarak Vahşi Batı'nın yükselişini engelledi ve bu topraklarda yaşayan yerli Amerikan kabileleriyle savaşmasına neden oldu. Aynı zamanda Batı'daki bol kaynakları çıkarıp Doğu'daki pazarlara taşımayı ekonomik olarak mümkün kıldı. 10 bin kilometrelik tehlikeli bir hattan giden Trans-Sibirya Demiryolu 1916'da tamamlandığında, inşa edilmiş en uzun ve en pahalı demiryoluydu. Trans-Sibirya Demiryolu, Moskova'dan Vladivostok'a kadar aylar süren yolu sekiz güne indirerek dünyanın en büyük ülkesinde devlet kontrolüne imkan sağladı. Projeye çok fazla para gerekmesi, 1917'de Rus Devrimi'ne katkıda bulunan Rus ordusunun Birinci Dünya Savaşı sırasında ekonomik açıdan yetersiz ve silahsız kalmasına neden oldu. Komünistler demiryolunu Rus Devrimini takip eden iç savaş sırasında iktidarın güçlendirilmesi ve İkinci Dünya Savaşı sırasında yeni askerleri savaş meydanına götürmek için kullandı. Demiryolu doğuya doğru göç yarattı, kömür, kereste ve başka hammaddelerin Sibirya'dan Rusya'nın büyük şehirlerine taşınmasına da imkân sağladı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Alman Ulusal Demiryolları, Yahudileri ve öteki Holocaust (soykırım) kurbanlarını Nazi gettolarından altı bin kişinin sistematik bir şekilde öldürüldüğü Treblinka ve Auschwitz toplama kamplarına zorla götürülmesinde kullanıldı. Sürgüne uğramış Yahudi halkı, daha toplama kamplarına gelmeden önce sıkıştırıldıkları trenlerde açlıktan ve susuzluktan hayatını kaybetti. Naziler demiryollarını kullanmaya başlamadan önce soykırım bu kadar korkunç ölçekte gerçekleşmiyordu. Soykırımın mimarı Heinrich Himmler Ocak 1943'te Nazi ulaşım bakanına yazdığı mektupta, 'Eğer işleri hızlandırmamı istiyorsanız, daha fazla trene ihtiyacım var' diyordu. Tokyo ve Osaka arasındaki hızlı demiryolu hattının tamamlanmasıyla seyahat süresinin yarıya inmesi, tren seyahatlerinde yeni bir dönem başlattı. Tokyo'daki 1964 Yaz Olimpiyatları'ndan hemen önce açılan Shinkansen (Japoncada 'yeni hat' demek) saatte 2 yüz kilometre hıza ulaşabiliyordu. Öncü mermi tren, Japonya'nın savaş sonrası yeniden yapılanması sırasında sanayi gücü sembolü oldu ve ilk üç yılda 100 milyon yolcu taşıyarak yüksek hızlı demiryolunun ticari bir başarı olabileceğini gösterdi. Tōkaidō Shinkansen için özel üretilen düz geçişlerin ve keskin eğimlerin olmadığı parçalar, gelecekte dünyanın her yerinde yüksek hızlı demiryolu projeleri için örnek oldu. İngiliz Kanalı altındaki demiryolu tüneli 1994 yılında açıldığında, Büyük Britanya Buz Devri'nden bu yana ilk kez Avrupa ana karasına bağlandı. 16 milyar dolara mal olan, Folkestone, İngiltere ve Coquelles, Fransa arasındaki 50 kilometrelik tünel, Londra-Paris arasını feribota ihtiyaç duymadan iki buçuk saatte geçme imkânı sağladı. 'Chunnel' adındaki dünyanın en uzun denizaltı tüneli, Amerikan İnşaat Mühendisler Birliği tarafından modern dünyanın yedi harikasından biri seçildi. (Derlenmiştir.)

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Dünya tarihine yön vermiş demiryollları

Hicaz Demiryolu