Dünya sanatına damgasını vuran iki eser ve Osmanlı izleri

Moliere'in Kibarlık Budalası adlı eserinin Fransa'ya giden bir Osmanlı ağası nedeniyle yazıldığını biliyor muydunuz? 14. Louis, Osmanlı İmparatorluğu'nun büyüklüğü ve kudreti karşısında tezatlı duygular içindeydi ve hayranlık duyduğu bu imparatorluğu, aynı zamanda kıskandığı için ikiyüzlü bir siyaset uyguluyordu. 14. Louis'nin Girit cephesine gönderdiği kuvvetler 1668'de ağır bir hezimete uğrayınca öfkelenip İstanbul'daki daimi elçisini geri çağırmış, yerine sadece bir maslahatgüzar tayin edileceğini bildirmişti. Fransa'nın bu tuhaf davranışını ciddiye almayıp sadece bir blöf olarak gören Saray, elçinin niçin geri çekildiğini öğrenmek için Müteferrika Süleyman Ağa'yı resmi bir mektupla Paris'e gönderdi. Ciddiye ilişkiler kurmadığı ülkelerde ikamet elçisi bulundurmayan Osmanlı Devleti'nin Paris'e daimi bir elçi gönderdiğini zanneden Kral, aslında sadece bir kurye olan Süleyman Ağa'nın muhteşem bir törenle karşılanması emretti. Türk usulü alçak sedirlerin ve iskemlelerin bulunduğu bir mekân düzenlendi, gülyağları, şerbetler ve kahve temin edildi. Esvapçıbaşısından Osmanlı padişahının törenlerde altın ipliğinden dokunmuş bir elbise giydiğini öğrenen Kral, ondan aşağı kalmamak için kendisine altın kumaştan bir elbise ısmarladı ve saraydaki bütün pırlantalar kullanılarak süslenmesini emretti. Kabul günü, Osmanlı elçisine kudretini, zenginliğini ve ihtişamını göstermek için bu süslü elbiseyi giydi. Mektuba göz atılınca, Süleyman Ağa'nın elçi değil; sadece mektup taşımakla görevli bir kurye olduğu anlaşılmıştı. 14. Louis'yi çılgına çeviren ise Süleyman Ağa'nın çıkarken 'Kralımızın elbisesini nasıl buldunuz?' diye soran asilzadelere 'Padişahımız efendimizin selama çıktığı zaman bindiği at bile daha süslüdür!' şeklinde cevap vermesiydi. Kral'ın düştüğü gülünç durum ve Süleyman Ağa'nın sözü, soylular arasında dilden dile dolaşmaya başlamış ve bu konuda pek çok dedikodu ortaya çıkmıştı. Süleyman Ağa'nın Fransız sarayının ihtişamına burun kıvırmasına 14. Louis çok içerledi ve prestijinin de tehlikede olduğunu fark ettiği için Moliere'e bir oyun sipariş etti. Ancak sonuç 14. Louis için büyük bir hayal kırıklığı olmuştu; çünkü bu eser Türkleri değil, kralın kendisini ve Fransa'yı gülünç gösteriyordu. Kral, Moliere'e o kadar kızmıştı ki, tam beş gün odasından çıkmadı. Osmanlı izleri taşıyan bir başka eser ise Mozart'ın 'Saraydan Kız Kaçırma' adlı operası. Wolfgang Amadeus Mozart'ın bestelediği bu opera eserinde, konuşma diliyle müzik dramı karışıktır; eserdeki olaylar konuşma ile geliştirilir. Müzik, gösteri şeklinde parçalardan oluşur. Eser, Belmonte adlı bir İspanyol soylusunun, uşağı Pedrillo ile birlikte, sevgilisi olan Konstanze'yi ve onun İngiliz hizmetkârı Blonde'yi tutsak olarak bulundukları Selim Paşa'nın Akdeniz kıyılarındaki sarayından kaçırmayı konu alır. 1782 yılında Mozart, kariyerinin doruk noktalarından birini yaşamış ve ortaya koyduğu 'Saraydan Kız Kaçırma' adlı eseri ile müthiş bir başarıya ulaşmıştır. 'Saraydan Kız Kaçırma' eserini ilk defa duyan Avusturya imparatoru II. Josef, Mozart huzuruna çıktığı zaman şikâyet olarak 'Bu eser benim kulaklarıma çok ince gelmekte; çok sayıda nota bulunmakta' dediği ve Mozart'in ise 'Bulunan nota sayısı, bu eser için gereken nota sayısı kadardır' yanıtını verdiği anlatılır. Türk müziğine uygun olması için esere bas davul, zil, üçgen ve pikolo çalgıları eklense de eser klasik çağlara özgün bir orkestra için hazırlanmıştır. Olay, Akdeniz kıyısında bir belirlenmemiş bir yerde Selim Paşa'nın yazlık köşkünde geçer. Mozart'ın yaşadığı bu devirde Osmanlı Paşalarının Balkanlarda, Akdeniz'in Mısır'dan Fas'a kadar uzanan güney kıyılarında ve İstanbul'da birçok yazlık köşkleri bulunduğu bilinir. Operanın hazırlandığı yıllarda Avusturya, Osmanlı'nın mağlup olduğu II. Viyana Kuşatması'nın ilk yüzyılını kutlamaya hazırlık yapmaktaydı. O sıralarda Avusturyalılar moda olarak Osmanlı Türklerinin yaşayışları ile yakından ilgilenmiş ve biraz daha yansız bilgiler kazanmışlardı. Ne yazık ki bu operanın birçok yapımında saray olarak, eserin aslına uymayan bir tutumla, sadece hakkında hayal meyal bilgi bulunan Topkapı Sarayı, saray olarak akla getirilmekte ve yapımda saray mizansenleri için bu saraydan ilham alınmaktadır.

Dünya sanatına damgasını vuran iki eser ve Osmanlı izleri

MOLİERE - KİBARLIK BUDALASI