Cumhuriyet dönemi mimarisi

KİMLİĞİNİN İZİNDE BİR MİMAR Mimar Vedad Bey, Osmanlı yüksek bürokrasisinin son kuşağından olan büyük bir ailede, 1873 yılında İstanbul'da doğdu. Annesi bestekâr Leyla Saz Hanım, babası Vezir Giritli Sırrı Paşa'dır. Orta öğrenimini Mekteb-i Sultani (bugünkü Galatasaray Lisesi)'de tamamlayan Vedad Bey, eğitimine daha sonra Fransa'da devam etti. Babasının şiddetle karşı çıkmasına rağmen, mimarlık eğitimi almayı kafasına koyan Vedad Bey, 300 kişinin katıldığı Ecole des Beaux Arts (Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu) sınavını kazanan 9 kişiden biri oldu. MİMARİMİZE MİLLİ BİR KİMLİK KAZANDIRDI 1898 yılında, Paris'ten yurda döndüğünde, Türk mimarisine yeni bir milli kimlik kazandırmak amacıyla çıktı yola. Vedad Tek, Sanayi Nefise Mektebi'nin ilk Türk hocalarındandı. Okulda, mimarlık tarihi dersleri verdi. İkinci Abdülhamid döneminde saray tarafından verilen birçok mimarlık görevini yerine getirdi; Sultan Mehmed Reşad döneminde Sermimar-ı Hassa (Saray Başmimarı) olarak görev aldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında ise, Harbiye Nezareti Başmimarlığı'na atandı. Türkiye'nin formel eğitim gören, bugünün meslek anlayışı içinde mimarlık tasarımı ve uygulaması yapan ilk Türk mimarı olarak tanınır. 1942 yılında ölen bu önemli mimarın kabri Edirnekapı Şehitliği'ndedir. POSTA VE TELGRAF NEZARETİ (BÜYÜK POSTANE) Vedad Tek'in en önemli eserlerinden biri olan ve 1909 tarihinde tamamlanan yapı Türkiye'nin en büyük postane binasıdır. Sirkeci'de yer alan bina halen PTT Avrupa Yakası başmüdürlüğü binası olarak kullanılıyor. DEFTER-İ HAKANİ (TAPU VE KADASTRO MÜDÜRLÜĞÜ) Mimar Vedad, yapılarında Paris'te aldığı klasik normlardaki eğitimin yanında, yerli Osmanlı motiflerini de kullanmıştır. Bunu yaparken de, Oryantalist bir çabaya girmemiş, yapıların her birinde klasik bir ağırbaşlılık yaklaşımını esas kılmıştır. Sultan Ahmet Meydanı'nda yer alan Tapu ve Kadastro Müdürlüğü, Osmanlı Dönemi'ndeki adıyla Defter-i Hakani Binası, bu üslubun en açık örneklerindendir. Fotoğrafta Defter-i Hakani önündeki insanlar Girit'in Yunanistan'a bağlanmasını protesto ediyor. TAYYARE ŞEHİTLERİ ABİDESİ Bir şairi, bir ressamı, bir bestekârı, eğer eserini okumadınız, görmediniz, dinlemedinizse tanımamış olabilirsiniz. Fakat bir mimar için, bu endişe akla gelmez. Çünkü o, eserini hemen her an gözlerinizin önüne seren bahtiyar bir sanatkârdır. Eseri, günlük yaşamda gelip geçtiğiniz herhangi bir sokakta da, cadde üzerinde ve şehrin meydanında da karşınıza çıkabilir. Mimar Vedad Bey'in özgül anlamıyla 'anıt' olan tasarımı, Teyyare Şehitleri Abidesi, işte bunlardan biri. Türk Havacılık Tarihinin ilk şehitleri Fethi, Sadık ve Nuri Beyler için 1914 yılında yaptırılan bu eser, Fatih'te Saraçhanebaşı'nda bulunuyor. ANKARA YILLARI… Cumhuriyet'in ilk yıllarında Ankara'ya giden ilk mimar olur Vedad Tek. Vedad Tek, Ankara'da bulunduğu süre içerisinde, Çankaya'daki Cumhurbaşkanlığı Köşkü'nün tasarımını da o gerçekleştirir. İKİNCİ TBMM BİNASI (HALK FIRKASI MAHFELİ) 1924 ve 1960 yılları arasında TBMM'nin faaliyetlerini gerçekleştirdiği Meclis binası, 1923'te, Mimar Vedad tarafından, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın toplantı yeri olarak tasarlanır ve inşa edilir. I. TBMM binası, yetersiz olması ve ihtiyacı karşılayamaması nedeniyle birtakım değişiklikler geçirmiş ve daha sonra II. TBMM olarak 1924 yılında hizmete girmiştir. Mustafa Kemal'in meclis çıkışı fotoğrafındaki binadır. Bina, 1981 yılında Cumhuriyet Müzesi'ne dönüştürüldü. ANKARA PALAS KONUKEVİ Ankara Ulus'ta yer alan bina 1924'te inşa edildi. Vedat Tek tarafından yürütülen proje Mimar Kemalettin Bey tarafından tamamlandı. Hâlen Dışişleri Bakanlığı'na bağlı Devlet Konukevi olarak hizmet veriyor. KASTAMONU HÜKÜMET KONAĞI Vedad Tek'in İstanbul dışında gerçekleştirdiği yapılardan biri de, Kastamonu Hükümet Konağı. Erken dönem çalışmalarından biri olan Hükümet Konağı, 1 Eylül 1901 günü yapılan açılış töreniyle hizmete girer. Konağın dikdörtgen planlı boylu boyunca uzanan koridoru ve onun iki yanına dizilmiş odalar düzeninden oluşan yalın bir şeması var. Vedad Tek'in eseri olan bu bina, günümüzde hâlen Valilik Konağı olarak kullanılıyor. İZMİT SAAT KULESİ Osmanlı kentlerinin modernleşme göstergelerinin en başta geleni, kent meydanlarının anıtı olarak inşa edilen saat kuleleridir. Vedad Tek imzalı İzmit Saat Kulesi, Sultan İkinci Abdulhamid'in tahta çıkışının 25'inci yıl dönümü sebebiyle yapıldı. ŞEHRE DÖNÜŞ… Vedad Tek İstanbul'a döndüğünde, bu kez farklı yollar arayacaktı… Modern Türk mimarisinin izinde, kendisini yenilemeye açık durarak, zarif süslemelerin öne çıktığı, dönemin mimarisinde etkili olan Art Deco akımını benimsedi. Çizim geleneği olmayan Osmanlı mimarlık tarihinde, ilk kez desen çalışmasına değer veren bir mimar olarak çıkar karşımıza mimar Vedad. Eskiz defterleri doldurur. Yazıhanesinin başında otururken, bir kâğıt üzerine gelişigüzel birkaç çizgi ile bir sütun başlığı, bir motif ve bazen bir karikatür yaptığı görülür. Tasarımlarında karşılaştığımız zengin ayrıntılar, desen çalışmalarıyla ulaşılmış bir yetkinliğin ürünü. KADIKÖY MODA İSKELESİ Yapımı 1916-1917 yıllarında sona erdi. Zamanında Ada Vapurları kıyı boyunca Moda'dan Pendik'e kadar yer alan iskelelere sırayla uğrardı. Moda iskelesi bu iskelelerden ilkidir. İskele günümüzde İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı yapı, restorasyon çalışmaları ardından kafeterya olarak hizmet veriyor. ZİHNİ PAŞA CAMİİ Osmanlı Devlet Adamı Mustafa Zihni Paşa kendi adına Vedad Bey'e bu camiyi inşa ettirdi. Erenköy'de yer alır. BURSA KAZIM EMİN TÜTÜN DEPOSU RÜŞTÜ PAŞA APARTMANI Beyoğlu İstiklâl Caddesi 334 numarada bulunan Rüştü Paşa Apartmanı. CEMİL TOPUZLU KÖŞKÜ Mima Vedad Bey'in yaptığı bu köşk Kadıköy'ün Çiftehavuzlar semtinde yer alır. 1997'de Şadan Kalkavan tarafından satın alınmıştır. HOBYAR MESCİDİ (BÜYÜK POSTANE CAMİİ) Fatih döneminde Hoca Hobyar tarafından 1473 yılında yaptırıldı. Zamanla eskiyen ve harap olan cami Vedat Tek tarafından 1907 yılında tekrar tasarlanarak inşa edildi. Sirkeci'de yer alır. HAYDARPAŞA VAPUR İSKELESİ Kesin olmamakla beraber 1915-1918 yılları arasında Haydarpaşa Tren Garı'nın hemen ön kısmına inşa edildi. İskele üzerindeki çiniler son dönem ustalarından Mehmet Emin Bey'in eseridir. Avrupa Yakasından gelen vapurlar Kadıköy iskelesine varmadan önce Haydarpaşa iskelesine uğramaktadır. Restorasyon sebebiyle iskelenin kullanımına ara verilmiştir. ŞARK (NEMLİZADE) TÜTÜN DEPOSU Yapıldığı dönemde (1925) tütün deposu olarak kullanılan bina yakın zamanda restore edilerek Türkiye'nin önde gelen holdinglerinden birine satılmıştır ve halen holding genel merkezi olarak kullanılmaktadır. FATİH BELEDİYE BİNASI Mimarı birçok kaynakta Vedad Tek olarak geçmektedir. Yakın döneme kadar kullanılan bina günümüzde bir vakıf üniversitesi tarafından kullanılmaktadır. İstanbul'un Fatih ilçesinde yer alır. SÜTLÜCE MEZBAHASI (HALİÇ KONGRE MERKEZİ) Sütlüce'de bulunan bina yapıldığı 1920'den 1985'lere kadar İstanbul'un en büyük et kesim ve dağıtım merkezi olarak kullanıldı. Haliç'te büyük kirliliğe yol açan mezbaha yakın dönemde büyük bir restorasyona alınarak 2009 yılında Haliç Kültür ve Kongre Merkezi olarak hizmete açıldı. VEDAT TEK'İN EVİ Nişantaşı Valikonağı Caddesinde bulunan bu bina Vedat Bey'in kendi için tasarladığı evidir. Uzun süre bu evi kullanmıştır. Ayrıca kendisi için Büyükada'da da bir ev inşa ettirmiştir. MESADET HAN (LİMAN HANI) Mimar Vedad Bey Harbiye Nezareti Başmimarı iken Sultanın çocukları için Mesadet Hanı inşa etmiştir. Bina Liman Hanı olarak da bilinir ve Sirkeci'de yer alır. ZEYNEP HANIM KONAĞI Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın kızı Zeynep Kamil Hanım'ın adına yapılmıştır. Fatih'te bulunan bina daha sonra Darülfünun'a devredildi. 28 Şubat 1942'da çıkan yangında tamamen yok oldu. Yerinde şuan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bulunmaktadır. Fikriyat İz Dergisi'nden derlenmiştir.