Çin’de İslam’ın asırlık öyküsü

Çin'in İslam dünyasıyla temasları, 7. yüzyıldan günümüze kadar durmaksızın devam etti. İslam'ın Çin'e girmesi, İslam öncesinde kurulan deniz yolu temaslarının tabii bir neticesi olarak mümkün oldu. Bugün İslam, Hui, Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek, Tacik, Tatar, Tunghsiang, Pao-an kavimlerinden oluşan Çin'deki etnik gruplar arasında benimsenmiş durumda. Madagaskar Müslümanları ve Anadolu halkına yaptıkları yardımlar İslam âleminin Çin ile ilişkilerine dair pek çok İslami kaynak mevcuttur. Bu kaynakların en eskilerinden biri, Hz. Ömer'e gönderilmiş bir belge olup, o yılın Ramazan veya Şaban ayında Utbe b. Gazvân'ın Übülle'yi fethinden sonra buraya Uman, Bahreyn, Fars, Hindistan ve Çin'den yelkenlilerin geldiğini bildirir. İslamiyet bugün Çin kontrolü altında olan Doğu Türkistan bölgesine ise 10. ve 11. yüzyıllarda yayılmaya başlamıştır. İbnü'l-Kelbî Uman'daki panayırlardan bahsederken Arabistan'ın iki büyük limanından biri olan Daba'da bir panayırın bulunduğunu, Sind, Hint ve Çinli tacirlerle doğu ve batı milletlerinin hep oraya geldiğini söyler. Mes'ûdî'nin Mürûcü'z-zeheb adlı eserinde de Çinli tüccarların mallarını yelkenlilerle Doğu Arabistan'a kadar getirdikleri, Uman limanlarını ziyaret ettikleri ve oradan Basra'ya kadar gittikleri kaydedilir. Çin tarihi kayıtlarına göre, İslamiyet bu bölgeye 7. yüzyılda Tang ve Song hanedanlıkları döneminde ulaşmıştır. Yüzyıllar içerisinde diplomatların ve tüccarların gidiş gelişiyle Çin'i ve Arabistan'ı birbirine bağlayan ekonomik ve kültürel bir köprü kurulmuştur. Bu köprü ile antik Çin medeniyeti tüm dünyaya ulaşma fırsatı bulurken, İslam dini de Çin'de yayılmaya başlamıştır. 876'da meydana gelen Huang-ch'ao ayaklanması sırasında çok sayıda Müslüman, katliamdan kaçarak Çinhindi yarımadasına veya daha önce orada yaşayan dindaşlarıyla buluştukları Malaya limanlarına doğru yayılmışlardır. Bu hadiseden sonra Müslüman tüccarlar Çin'de Sung hânedanı kuruluncaya kadar fazla bir ticaret teşebbüsünde bulunmamışlar; hükümetin yabancı tüccarları koruyan tedbirler alması ve ticaret politikasına belirli bir sistem getirmesiyle Müslüman tüccarların Çin'e akın etmeleri yeniden hızlanmış; zaman zaman Kore ve Japonya'ya kadar gitmişlerdir; ancak bunlar son durak olarak daima yine Çin'i seçmişlerdir. 14. yüzyılın başlarında bölgeye gelen İbn Battûta, Güney Sung devrinden beri Zeytun'un dünyanın en büyük limanı olduğunu, burada yüzden fazla büyük gemi bulunduğunu ve küçük gemilerin de sayılamayacak kadar çok olduğunu kaydeder. O devirde dünyanın en büyük iki imparatorluğu olan Çin ile Abbasileri karşı karşıya getiren ve beş günlük çetin bir mücadeleden sonra Çin ordusunun mağlubiyetiyle sonuçlanan Talas Savaşı (751), tarihte Çin ile Müslümanlar arasında vuku bulan tek çatışmadır. Bu savaştan sonraki tarihlerde Orta Asya topraklarında artık Çin nüfuzu pek yoktur. Böylece İslam dininin bu bölgede yaşayan Türkler arasında yavaş yavaş kendiliğinden benimsenmesi ve Müslüman Türklerin Abbasİ Devleti'nin askeri ve idari kadrolarını işgal etmeleri, kısa süre sonra onların İslam dünyasında önemli bir rol oynamalarını sağladı. Talas Savaşı dünya kültür tarihi bakımından da büyük gelişmelere zemin hazırlamıştır. Savaş sırasında Müslümanların eline esir düşen bazı Çinliler vasıtasıyla Batı Türkistan bölgesinde ilk defa kâğıt yapımına başlanmıştır. Müslümanlar dini faaliyetlerinin merkezi olarak camiler inşa ettiler. Böylece İslam'ın Çinliler arasında 14. yüzyıla kadar hızla yayılması için sağlam bir temel atılmış oldu. Huang Ch'ao ve Tien Shen-Kung isyanı Çin'de İslâmiyet'in gelişmesini olumsuz etkiledi. Müslümanlar Ma, P'u, Ting, Hai ve Sa gibi Çin isimleri alarak kendilerini katliamdan koruma yoluna gitti. Müslümanlığın özelliklerini kaybederek hızla Çinlileşmelerine sebep olmuştur. Bu dönemde Çin ile İslâm ülkeleri arasında karşılıklı kültürel temaslar da büyük ölçüde hızlandırılmıştır. Talas Savaşı'nda esir düşen Çinli ustalar sayesinde kâğıt imalât tekniği kısa sürede İslam dünyasına da yayılmış ve Ortaçağ'da İslami ilimlerin gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur. Müslüman ülkelerde her zaman büyük takdir gören Çin porselenleri daima önemli bir kültür taşıyıcısı olmuştur. Osmanlı Devleti de Çin ile siyasi ilişkiler kurdu. Bu etkileşimler Sultan II. Abdülhamid'in İttihad-ı İslam siyaseti çerçevesinde gelişti. İslam birliği siyaseti çerçevesinde Sultan Abdülhamid Çin'e zaman zaman heyetler ve temsilciler göndererek oradaki Müslümanları Osmanlı hilafetine bağlamaya çalıştı. Pekin'e gönderilen Serezli Ali Rızâ Efendi ve Bursalı Hâfız Hasan Efendi, 1907-1908 yıllarında burada tesis ettikleri Osmanlı Mektebi'nde (Dârü'l-ulûmi'l-Hamîdiyye) yüzü aşkın Müslüman talebeyi okuttular. O dönemde İslam birliği çerçevesinde Çin ile İslam ülkeleri arasında başlayan münasebetler uzun süre devam etti. 1910'larda her yıl 200 kadar Çinlinin hacca gittiği bilinir. Bugün Çin'de yaşayan elli beş etnik gruptan 10'u Müslüman olup bunlardan Uygurlar, Kazaklar, Tatarlar, Özbekler, Kırgızlar, Salarlar ile Doğu Türkistan ve Chinghai bölgelerinde yaşayanlar Türk'tür. Çin'deki Müslüman topluluk hicrî I. yüzyıldan günümüze kadar 1350 yıl boyunca hiç kesintisiz varlığını sürdürmüştür. Dünyanın en eski ve en canlı ticaret yollarından biri olan İpek Yolu'nun iki ucunda yer alan Türkiye ile Çin ilişkileri oldukça eskiye dayanır. Çin'de Osmanlı Devleti'nin siyasi faaliyetlerinin bir neticesi olarak kültürel faaliyetler de önem kazanmıştı. Bu kültürel faaliyetler içinde en müstesna yeri, 1908 yılında açılan ve kapısında Osmanlı bayrağı dalgalanan Pekin 'Darü'l Ulumi'l Hamidiyye' medresesi yani Pekin Hamidiyye Üniversitesi aldı. Sultan II. Abdülhamid'in 'Dünya Müslümanlarını tek çatı altında birleştirme politikası' birçok ülkede tesirini gösterdiği gibi Çin'de de etkili oldu. Çinli Müslümanların ileri gelen önderlerinden İmam Wang Haoren, hac yolculuğunun dönüşünde İstanbul'u ziyaret ederek Osmanlı eğitim sistemini inceledi, Sultan'ın eğitim politikasından etkilenerek bu konuda kendisinden malumat edindi. Abdülhamid Han'ın Çin'de üniversite açma düşüncesinden bahsetmesi üzerine Haoren bu durumu memnuniyetle karşıladı ve elinden gelen tüm desteği sağlayacağını belirtti. Çok geçmeden okul çalışmalarına başlandı. Üniversite, 1908 yılında Sultan Abdülhamid'in emriyle Çin'in başkenti Pekin'de kuruldu. Okulun açılışı Tercüman-ı Hakikat'in 2 Safer 1326 (5 Mart 1908) tarihli sayısında çıkan makalede açıklandı. Müslümanların birliğini gaye edinen gazete 'Tercüman-ı Hakikat' hakkında bilgiler Kuruluşundan itibaren kısa sürede bölgedeki Müslümanların buluşma noktası haline geldi. Sultanın birleştirme politikası Çinli Müslümanları da bu okul sayesinde hilafet sancağı altında toparladı. 1949 yılındaki Mao devrimine kadar aktif faaliyetlerini sürdürdü. 2007 yılında restore edilen üniversitenin bir bölümü müze olarak kullanılıyor. Üniversite, günümüzde isteyen öğrencilere eğitim vermeye devam ediyor. Çin'deki en ünlü camilerden biri olan Niujie Camii, aynı zamanda Beijing'deki en eski ve en büyük ibadethanedir. Çin'in başkenti Pekin'de bulunur. 996 yılında Liao Hanedanı döneminde Molla Nasuruddin tarafından inşasına başlanan bu cami, Qing Hanedanı İmparatorlarından Kangxi döneminde genişletilerek yeniden inşa edildi. Niujie Camii, 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından bu yana 4 farklı tadilat geçirdi. İslam süsleme sanatının mükemmel bir bileşimini yansıtan namaz mekânı, aynı anda binden fazla kişinin ibadet edebileceği büyüklüktedir. 1988 yılında, Çin Devlet Konseyi tarafından Kültür Mirasları kapsamına alındı. Cami, 2005 yılında yapılan onarım çalışmalarıyla yenilenmiştir.