Bir vezir ve bir mimarın hikayesi

İshaklı Kervansarayı – Sultandağı / Afyonkarahisar İshaklı Kervansarayı'nın köşk mescidi Sâhib Ata Hankahı'nın içinden bir görünüş II. Keykâvus'un müstakil saltanatı sırasında (1246-1249), İlhanlı kumandanlarının Anadolu'ya sık sık elçiler gönderip antlaşmalar dışında para istemelerini önlemek için Selçuklu devlet adamları tarafından elçi olarak Batu Han'a gönderilen Sâhib Ata bu görevinde başarılı oldu. Batu Han, İlhanlı kumandanlarının elçilerinin Anadolu'ya gitmesini yasaklayan bir yarlığ çıkardı. Sultan II. Keykâvus, Hülâgû'nun huzuruna gitmek için Konya'dan ayrılırken Sâhib Ata'yı nâib-i saltanat tayin etti. Ertesi yıl vezir Mahmud Tuğrâî'nin ölümü üzerine vezir oldu. II. Keykâvus tarafından kardeşinin niyetini anlamak veya münasebetleri düzeltmek amacıyla Aksaray'a gönderildiğinde IV. Kılıcarslan'ın vezirlik teklifini kabul edip onun tarafına geçti. Konya İnce Minareli Medrese Taş ve Ahşap Eserler Müzesi'nde Sâhib Ata idare ve divan işlerinde isabetli kararlarıyla tanınmıştı. Servetini hayır işleri ve halk için harcadığından 'ata' unvanıyla anılmıştır. İyilikseverliği sebebiyle 'ebü'l-hayrât' lakabıyla da bilinen Sâhib Ata'nın Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin çevresinde yer aldığı belirtilmektedir. Kendi adıyla anılan külliyesiyle Konya'da İnce Minareli Medrese ve Türbesi, Kayseri'de Sâhibiye Medresesi ve Çeşmesi, yine Kayseri'de bir çeşme, Sivas'ta Gökmedrese ve bir çeşme, Akşehir'de Taşmedrese ve Mescidi ile İshaklı (Sâhib Ata) Kervansarayı yaptırdığı on sekiz mimari eserin en önemlileridir. Afyonkarahisar'ın eski adı Karahisarısâhib, Fahreddin Ali'nin Sâhib unvanıyla ilgili olduğu gibi oğulları ve torunları tarafından Afyonkarahisar ve çevresinde kurulan beylik de Sâhib Ataoğulları adıyla anılır. Afyon-Sultandağı-İshaklı Kervansarayı ve Hamamı Konya-Akşehir Taş Medrese ve Mescid Konya-Akşehir Hankah ve İmaret (Günümüzde mevcut değildir.) Konya Sahip Ata Camii, Hankahı, Hamamı, Türbesi ve Çeşmesi, Konya-İnce Minareli Medrese ve Mescit Konya-Nalıncı Baba Medresesi-Nizamiye Medresesi (Günümüzde mevcut değildir.) Konya-Tekli/Çiftli diye anılan üç buzhane Konya-Meram suyolları (Günümüzde mevcut değildir.) Konya-Ilgın Kaplıcası (Günümüze ulaşmayan bir kervansaray) Kayseri-Sahibiye Çeşme ve Mescid'i Kayseri-Sahibiye Medresesi Sivas-Gök Medrese Sivas-İmaret ve Han (Günümüzde mevcut değildir.) Konya-İmaret-Dükkan-Çeşme (Günümüzde mevcut değildir.) Anadolu Selçuklu mimarisinin en büyük mimari şahsiyetlerinden biridir. Yalnız Selçuklu mimarisinin değil Anadolu Türk mimarisinin de önde gelen sanatçılarından biri olarak kabul edilen Kölük b. Abdullah'ın inşa ettiği eserlerden yalnız ikisinin üzerindeki kitabelerde adını görmek mümkündür. Hakkında kayda değer herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte, Tuslu Mehmet (Sırçalı Medrese), Şamlı Havlan Usta (Alaeddin Camii), Meragalı Hasan bin Firuz ve Ahlatlı Hürremşah (Divriği Ulu Cami) gibi mimarlarla birlikte çağının mimari olgunluğunun yüz akı sayılmaktadır. Aynı çağda yaşayan çini ustası Kerimüddin Erdişah, minber ustası Ahlatlı Mengüm Birti, Anadolu Selçuklu sanatının ulaştığı kemalatın günümüze ulaşan en önemli temsilcileridir. Kelük bin Abdullah, Sahip Ata Fahreddin Ali'nin banisi olduğu yapıların muhtemelen hepsinin mimarıdır. Kölük b. Abdullah'ın inşa ettiği eserlerin başında Konya'daki Sâhib Ata Külliyesi gelmektedir. Cami, türbe, hankah ve hamamdan oluşan yapılar topluluğunun inşasına 656'da (1258) başlanmış ve 678'de (1279) tamamlanmıştır. Külliyenin bânisi olan Sâhib Ata Fahreddin Ali'ye ait türbe binasının 682'de (1283) yenilendiği anlaşılmaktadır. Yapılar topluluğunun mimarının adı, taçkapının sağında sebil nişinin köşe dolgularındaki iki madalyonun içine 'amel-i Kölük b. Abdullah' şeklinde kaydedilmiştir. İnce Minareli Medrese'nin taçkapısı – Konya Sanatçının ikinci eseri Konya'daki İnce Minareli Medrese'dir. Medrese ve günümüze gelmeyen bir mescidden oluşan yapının inşa kitâbesi yoktur. Ancak vakfiyesine dayanarak 663 (1265) yılında yapıldığı kabul edilmektedir. Bu yapı da Sâhib Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırılmıştır. Kölük b. Abdullah'ın inşa ettiği Sâhib Ata Cami'nin taçkapısı İnşa kitabesi de ortadan kalkmış olan ancak 1250-1270 yılları arasında yapıldığı anlaşılan türbenin kitabesi, halen Konya'daki İnce Minareli Medrese içinde yer alan Taş ve Ahşap Eserleri Müzesi'nde bulunmaktadır.