Bir seyyahın dilinden İstanbul’da veba salgını

1809-1891 yılları arasında yaşayan ve Viktorya çağının ileri gelen tarihçi ve seyahat yazarlarından olan Alexander William Kinglake, Eton College'da eğitimini tamamladıktan sonra 1828 yılında Cambridge Üniversitesi'ne, 1832 yılında ise Lincoln's Inn'e girer. Hukuk eğitimine rağmen bir hukukçu olarak değil, tarihçi ve yazar olarak tanınır. 19. yüzyılda eğitimini tamamlayan bir İngiliz centilmeni için Doğu seyahatine çıkmak neredeyse bir gelenek haline geldiğinden Kinglake de bir seyahate çıkmaya karar verir. Belgrad'a 10 kilometre uzaklıktaki Zemlin kasabasından itibaren Türk topraklarına giren Kinglake, İstanbul, İzmir, Kıbrıs, Ürdün, Kahire, Süveyş ve Nablus'a kadar gider. Osmanlı topraklarında 1834-1835 yıllarında yaptığı seyahati, gezdiği yerleri, karşılaştığı durumları ve gördüğü insanları daha evvel kaydedilmiş birçok seyahat kitabındaki üslubun aksine mizahi ve akıcı bir dille anlatır. Kinglake'in bu seyahatinden 20 yıl sonra Kırım Savaşı'na dair bilgi toplamayı amaçlayan bir muhabir olarak İstanbul'a tekrar yolu düşer. Kitabına EOTHEN (Doğu Hasreti) adını veren yazar, metnini her yerde bulunabilecek coğrafi, arkeolojik ve ansiklopedik bilgilerle doldurmaz; memleketlere, hadiselere ve insanlara alışılmışın dışında bir bakışla bakar. Kitap, yayınlandığı tarihten itibaren kırka yakın baskı yapar. Bu talep bile Kinglake seyahatnamesinin değerinin zamanında anlaşıldığını göstermektedir. Kinglake, İstanbul'a dair şu sözleri kaleme almıştır: İstanbul'da kaldığım bütün süre içinde veba devam ediyordu ama pek şiddetli değildi; bununla birlikte onun varlığı, büyük bir Doğu kentiyle bu şekilde ilk tanışmamızı pek hoş olmamakla birlikte esrarlı ve heyecanlı bir hale getiriyor ve bütün gördüğüm, hissettiğim şeylere renk ve ton veriyordu. Bu koyu bir renk ve tondu fakat geçmişin görkem ve güç anıtlarına çok yaraşıyordu. Veba gerçekten Doğulu olan bütün şeylerle beraber bulunuyordu. Kentin en dindar mahallelerinde oturan Müslüman halk vebalıydı. Beyoğlu'nun ceket ve şapkası çirkin ve biçimsiz sayıldığı kadar, hastalıktan da ayrı tutulmalıydı. Diğer taraftan pahalı kürkler, şallar, sırmalı terlikler, altın işlemeli eğer örtüleri, yanan ödağacı ve ağır bir buhur kokusu vebanın daima bulunduğu yerlerin işaretleridir. Yeryüzündeki imparatorlukların en büyüğü ve en kuvvetlisinin payitahtı Londra'dan çıkıp Doğu prensinin payitahtına giderseniz, sadece azalmakta olan bir kuvvet ve görkem bulursunuz ve sevincinizden gülmek oynamak istersiniz. Ama bırakın veba zebanisi buradan gitmesin. Ordulardan daha kuvvetli, en şanlı devrinde Süleyman'dan daha müthiş olan veba, bu zayıf kente öyle bir görkem ve azamet kazandırdı ki orada iken bu ölü imparatorluğun gölgeleri arasından geçmek zorunda kalsanız, yoldan hiç olmazsa uygun bir saygı ve korku duygusuyla geçersiniz. Bir vebalının soluduğu havayı solumanın ve hatta onun beden derisine değmenin olası bir vebalıya yakın bulunan bir yünlü parçasına veya ipliğine dokunmaktan daha tehlikesiz olduğu sanılıyor. Eğer bu doğruysa İstanbul halkının bir âdeti var ki hastalığın yayılmasına esaslı bir şekilde yardım ediyor. Bu âdet şudur: Bir Türk öldüğü zaman elbiselerinden biri parça parça kesilir ve merhumun bir anısı olmak üzere diğer arkadaşlarına gönderilir. Bu Frenklere göre, öldürücü bir armağandır. Çünkü çoğunlukla yalnız hayattakilere ölüleri anımsatmakla kalmaz, arkadaşlık etmek üzere onları da arkalarından gelmeye zorlarlar. Çok büyük dikkat etmek suretiyle İstanbul sokaklarından kimseyle ilişki kurmadan geçebilirsiniz bir süre; çünkü Frenklerin duyduğu büyük korkuyla alay eden Türkler, genellikle gereksiz ve etkisiz bir önlem saydıkları bu yöntemi nezaketle karşılarlar ve olabildiğince yanlarından tehlikesiz bir şekilde geçmenize izin verirler. Bununla birlikte, kalabalık bir kentin dar sokaklarında çok dolaşırsanız ayrıcalığınızın uzun sürmesi olanaksızdır.

Bir seyyahın dilinden İstanbul’da veba salgını

ALEXANDER WILLIAM KINGLAKE KİMDİR?