Barbaros Hayreddin Paşa ile Mimar Sinan'ı birleştiren türbe

1500'lü yıllarda Beşiktaş Meydanı tamamen koy olup Serencebey sahilinde 'Deve Meydanı' adıyla anılan küçük bir düzlük mevcutmuş. Barbaros Hayreddin Paşa, kadırgalarını bu koyda alargada bekletir, karaya çıkacağı vakit sözünü ettiğimiz eşik taşını kullanırmış. Hatta halk arasında bir efsaneye göre söz konusu eşik taşı beşik yontumundan dolayı zamanla beşik taşı şeklinde telaffuz edilmeye başlamış, bilahare semte Beşiktaşı denilmiştir. Osmanlı-Türk denizcilik tarihinin tartışmasız en büyük ismi olan Barbaros Hayreddin Paşa'nın Mimar Sinan tarafından 1541-42 yılında inşa edilen mütevazı türbesi Beşiktaş'ta, İskele Meydanı'nda bulunuyor. Sinan'ın inşa ettiği ilk mezar yapısı olan türbe dışarıdan sade bir görünüme sahip. Sekizgen planlı türbe kesme taştan inşa edilmiş. Kapı önünde, üstü ayna tonozlu iki sütuna dayanan bir revak bulunuyor. Bu tonoz örtüsü, mermerden baklava başlıklı sütunlar ve sivri kemerler üzerine oturuyor. Kubbe sekizgen alçak bir kasnak üzerine yükseliyor. Dış cephenin içeride de devam eden sadeliği türbeye ferahlık kazandırıyor. 1546 yılındaki ölümüne değin hayatının büyük kısmını denizlerde geçiren Barbaros Hayreddin Paşa'nın sayısız zaferleri arasında en önemlisi 1538'de gerçekleşen Preveze Deniz Savaşı'dır. Tarihin en büyük deniz savaşlarından sayılan Preveze Deniz Savaşı'nda Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması ile Cenevizli amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanması karşı karşıya geldi. Osmanlı İmparatorluğu'nun Akdeniz'de gittikçe artan nüfuzunu kırmak için Venedik'in çağrısı ve Papa'nın desteğiyle oluşturulan 600 gemilik Haçlı donanmasından 13 gemi batırılmış ve 36 gemi ele geçirilmişti. 120 gemiden oluşan Osmanlı donanması ise savaşı tek bir gemi kaybetmeden kesin bir zaferle kazandı. Preveze Deniz Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Akdeniz'deki hakimiyeti 1570'lere kadar devam etti. Andrea Dorya, ünlü savaştan bir gece önce komutanlarına savaş taktiğini verirken şunları söylüyordu: 'Barbaros gerçekten çok iyi bir komutan. Çok önemli taktikleri var. Geçmişte düşmanlarını yenerken onları uygulamış. Ben bunların hepsini inceledim, etüt ettim. Buradan edindiğim intiba ile yarın onun bu taktiğine karşılık bizde her taktiğine aynı karşılığı vererek taktik uygulayacağız.' diye anlatmış. Aynı saatlerde Barbaros ise kurmaylarına, şöyle diyordu: 1534 yılının bir Eylül ikindisinde, tarihe iz bırakacak, dönemlerinde de şöhretli iki isim Beşiktaş sahilindeki bir yalıda oturmuş tatlı tebessümlerle konuşuyorlardı. Sohbetin sonunda biri diğerine kulplu müsenna şebekeli döküm anahtarı sunarken şöyle demişti: 'Allah'ın izniyle türbenizin inşası hitama erdirildi Paşa Hazretleri. Gayrı Allah geçinden versin ve verince içinden cennete yol açsın! Lakin merakımı bağışlayın, Devlet- i Aliyye'nin kaptan-ı deryalığında tahakkuku bekleyen daha bunca gayret ve fikriniz var iken; yaşınız da henüz altmışı bile bulmamışken bir türbe için bu kadar acele niyedir?' 'İki sebepten azizim mimarbaşı, iki sebepten. İlki, ebedi istirahatgâhım senin o sanatkâr elinden çıksın ve dünya döndükçe dursun istedim. İkincisi de türbeme her bakışta, nefsime, 'Unutma, ölüm vardır!' Sonunda gideceğin yer şurası!' diyebilme arzumdur ki çok şükür bugün ikisi de avucuma girdi.' 'Bu yüzden mi konağınızın penceresinden görülebilecek bir yakınlıkta inşasını emir buyurdunuz?' 'Evet, sonunda gideceğim yeri gündüz değilse bile geceleri görerek devlet umurunu ona göre yürütmek, yelkenlerimi ona göre açmak için.' 'İmarını beğendiniz mi peki?' 'Beğenmek ne kelime azizim, fevkalade!.. İşte bak, ilk arzumda ne derece haklı çıktığımı ve acelemin sebebini bütün âleme ispat etmiş oldun. Denizin ortasında bir türbe inşa etmek senin şairane eda ve mimari dehandan başka kimin aklına gelirdi ki? Sanatına hezar aferin!' 'Estağfurullah Paşa hazretleri, bir kaptan-ı deryaya başka nerede yer bulurdum?' O çağlarda Osmanlı ülkesini adeta avuçlarına alıp kaldıranlardan yalnızca ikisi, Mimar Sinan Usta ve Kaptan-ı Derya Hızır Hayreddin Reis, bu samimi sohbeti, hamlacıların yalı kayıkhanesinden çektikleri kayıkla türbeye doğru ilerlerken sürdürdüler. Zaten gidebilecekleri mesafe çok kısaydı. Yalının üst kısmında, bizzat yaptırıp eğitime açtığı medrese ve konağının bahçe duvarlarını takiben birkaç kulaç pazu gücünden sonra durgun sular sona eriverirdi. Küreği bizzat Hayreddin Reis çekmişti ve hâlihazırda donanmasından bir kadırga ile üç kalyonun bağlı bulunduğu beş baba taştan boşta duran beşik yontulu mermer eşik taşının hizasına geldiğinde, türbenin inşa edildiği adacığa yönelip sandalın palamarını kayıklara sıkıştırırken büyük bir huzur içindeydi. Kaptan-ı derya teslim aldığı anahtarla açacağı kapının önündeki eyvanın altında durdu, türbeye sırtını dönüp sahile baktı. Bulundukları nokta, camiye yaklaşık seksen, yalıya da yüz arşın kadar açıktaydı. O sırada mimarbaşı konuşma gereği hissetti. 'Kusura kalmayasının Paşa Hazretleri, adacık biraz daha büyük oluverseydi hazireyi geniş tutacak, türbenizi de kadırga şeklinde inşa edecektim. ' 'Keder yok azizim; işte denizin içinde ya, bundan gayrı benim bu türbeye de şu sancaklarımın dalgalandığı kadırgalarımdan biri saymam pekâlâ mümkündür. Gerçi hiç sekizgen kadırga ile denize açılıp cenge girmedim., lakin dalgalar yine de bir kadırganın karinasına değer gibi değiyor ya şu duvara… Gayrı türbemin revakını kadırgalarımdaki köşk yerine saysam, sekizgen kasnak üzerine oturttuğun kubbesine de o köşkün tavanı desem ne çıkar? Ellerin dert görmesin!' 'Hemen siz sağolun Paşa Hazretleri; türbenizin sekiz köşesini sizin için sekiz cennet olur inşallah. Gördüğünüz gibi yedi cephede ikişer pencere koydum ki yedi iklime uzanan kudretiniz buradan size yedi denizin rüzgarlarını getirsin.' 'Ve tavana da çini yumurtalar gömdürmüşsün!' 'Bu da bendenizden eşiğinize bir hediye sayın Paşam!' Kaptan-ı derya, kendisinden on yaş kadar genç olan koca Mimarbaşı'yı ödüllendirmeyi geçirdi içinden. Türbenin düz zemininden bir avuç toprak aldı. Altın niyetine mimarın avucuna koyacak ve ağırlığınca elmas verecekti. Birden elindeki toprağın kendi toprağı olduğunu fark ediverdi ve neşesine hüzün karıştı. Ovaladığı toprağı parmaklarının arasından savururken sanki günlerinin ve yıllarının da böylece savrulup gideceğini düşündüğü zannedilebilirdi. Başını tavana çevirdi ve çini yumurtaları sarıp sarmalayan lacivert ağırlıklı kalem işlerini seyretti. 'Üstad', dedi, gayriihtiyari, duraksadı ve sonra bir çocuk heyecanıyla sıraladı kelimeleri, 'Zülfikâr-ı Ali ve Mühr-i Süleyman nakışlı sancağımın beylik kadırgamdan getirilerek tavandan şöyle sandukamın üzerine sarkıtıldığını hayal ediyorum. Şurada sağ yanımda oğlum Hasan'ın, onun yanında da eşimin üzerini örtecek şekilde…' 'Elbette Paşa Hazretleri, lakin ben burada dört sandukalık yer düşünmüştüm.' 'Dördüncüsü kime nasip olursa artık, kısmet…' Kaptan-ı derya bu konuşmadan tam on iki yıl sonra, altmış sekiz yaşına geldiğinde, deniz tarihine adını yazdırdığı pek çok başarıların kahramanı olarak ihtişamlı bir törenle türbesine defnedilecekti ama vasiyetini yazmak için on iki gün bile bekleyemedi, hatıralarını dikte ettirdiği Seyyid Muradî'yi hemen ertesi sabah yanına çağırdı. Türbe ve haziresine kimlerin defnolunacağını, ağzı Kur'an'lı bir türbedar tayinini ve sandukasının başucunda kandil yakılarak tenvirat yapılmasını tane tane yazdırdı. Eylül sonlarıydı. Yıllardan 1534 idi. Barbaros Hayreddin Paşa'nın ardından kaç Fatiha okundu kim bilir. Ancak Osmanlı donanmasındaki gemiler, sefere çıkacakları ve sefer dönüşü zamanlarında onun diktiği Beş Taş'ın hizasında ihtiramla durup top atışlarıyla ruhunu selamladılar. Bilahare bütün donanma gemileri ne sebeple olursa olsun, o hizadan geçerken ulu atalarının ruhuna bir Fatiha okuyacak kadar durarak seyirlerine devam ettiler. Türbe içindeki dört sandukada Câfer Paşa, Barbaros Hayreddin Paşa, Cezayirli Hasan Paşa ve Barbaros'un hanımı Bâlâ Hatun bulunuyor. Türbe dışındaki hazîrede ise Barbaros'un yakınları var. Türbe içinde sandukalar dışında iki büyük şamdan, bir ahşap Kur'an mahfazası, bir sakal-ı şerif ve arabesk süslemeli bir metal vazo ile 1816 tarihli Seyyid İbrâhim imzalı bir hat levhası bulunuyor. Türbe, Barbaros Hayreddin Paşa'nın son yıllarında oturduğu yalısının yakınında inşa edilmişti. Sonraları bu yalı ortadan kalktı. Türbenin çevresinde de zamanla geniş bir hazîre teşekkül etmişti. 1944'e doğru burada bir Barbaros anıtı yapılması kararlaştırıldığında türbenin etrafı açılmış, aralarında II. Abdülhamid devrinin Beşiktaş muhafızı Yedisekiz Hasan Paşa'nın mezarının da bulunduğu hazîre kaldırılmış, türbe de restore edilmiştir. Tarih, zamanı tüketenleri gömer ama zamanı üretenleri mutlaka hatırlar. 2012 yılında, İstanbul İl Özel İdaresi'nin başlattığı bir girişimle türbe restorasyona alındı. Restorasyon sırasında çini yumurtaların gizemi de keşfedilmişti. Karanlık çökünce tüm camlar kapatıldı, türbenin içerisi dışarıdan ışık almaz hale getirilince sandukaların başucunda mumlar yakıldı. Çini yumurtalara yansıyan ışıkla herkesin dili tutuldu. Çünkü alevlerin hareketine göre lacivert yumurtalar yakın yıldızlar gibi göz kırpmaya başlamıştı. Lacivert tavan yıldız yıldızdı. Mimar Sinan, Kaptan-ı derya için yaptığı türbeyi denizin içerisinde, dalgaların sesleri arasında inşa ederken kadırgaları düşünmüştü ama gökyüzündeki yıldızları da ihmal etmemiş, sanki bu çini yumurtalar ile türbesinin tavanını açıvermişti. Beşiktaş'ın merkezinde bulunan türbe haftanın belli günleri ve saatlerinde açık. Türbeyi ziyaret edip bir Fatiha da siz okumak isterseniz Cuma günleri 13.00 ile 17.00 arasında ziyaret edebilirsiniz. (Derlenmiştir.)

Barbaros Hayreddin Paşa ile Mimar Sinan'ı birleştiren türbe

BEŞİKTAŞ, İSMİNİ 'KAPTAN’I DERYA'DAN ALDI