Avrupa'nın hastalıklı tarihinin vesikası; engizisyon mahkemeleri

Roma'nın egemenlik alanında doğan Hristiyanlık, bu imparatorluk sınırları içerisinde yayıldı. Ancak bu yeni din, yöneticiler tarafından hoş karşılanmadı ve sapkın bir görüş olarak görüldü. Daha sonraki yıllarda Hristiyanlığın Roma'nın resmi dini haline gelmesiyle bu dine mensup kişiler rahata kavuştu. Fakat zamanla kendilerine yapılan işkenceleri unutup, aynı işkencelerin dozunu daha da artırarak Hristiyan olmayanlara uyguladılar. 8. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan engizisyon mahkemeleri; Hristiyanlıktan dönen ya da Katolik Kilisesi'nin ortaya koyduğu dini esaslara başkaldıran kimseleri yok etmek maksadıyla kuruldu ve 19. yüzyıl ortalarına kadar etkisini sürdürdü. Soruşturma anlamına gelen engizisyonun Hristiyanlar arasında oluşumunda, dinde sapkın olduğunu düşündükleri kişilerin tespit edilmesi ve onlara yapılması gerekenler şeklinde düşünceler etkili oldu. Engizisyon mahkemeleri, Orta Çağ Katolik Kilisesi tarafından kurulup, deyim yerindeyse Avrupa'nın terör fırtınası haline geldi. Engizisyon mahkemeleri resmen kurulmadan evvel Papa III. Alexander, dinden dönenlerin tutuklanması, aforoz edilmesi ve mallarının ellerinden alınması gibi cezalarla ilgili direktiflerini 1179 yılında verdi. 1184'te de Papa III. Lucius, aforoz edilenlerin sürgün edilmesi, mallarına el konulması, vatandaşlıktan çıkarılması gibi ağır cezaların verilmesine ön ayak oldu. İlk engizisyon mahkemeleri Papa IX. Gregory tarafından 1203 yılında Fransa'da Toulouse'da kiliseye ve dine hakaret edenleri cezalandırmak, kilisenin her türlü üstünlüğünü kabul ettirmek amacıyla kuruldu. İlk engizisyon mahkemesinin kurulmasından sonra göreve gelen Papa III. Innocent, kendi düşüncelerini kabul etmedikleri için sapkın olarak adlandırdıkları kişilerin yakalanması için sadece ruhban sınıfını değil normal vatandaşları da kullanmaya başladı. Aziz Thomas d'Aguin, engizisyon mahkemelerinin kurumlaşmasında etkili olan kişilerdendi. O, burada yargıladıkları insanlar için şu korkunç ifadeleri kullanmıştı: 'Sapkınlar konusunda birisi onlar için biri de Kilise için değerlendirilmeye alınacak iki husus vardır onlar, günah sebebiyle aforoz edilmeli sadece Kilise'den atılmakla kalmamalı aynı zamanda ölüm ile dünyadan atılmadırlar.' Engizisyonun temelleri, piskoposlara kendi bölgelerinde 'dinden sapanları soruşturma yetkisi'nin verilmesiyle atıldı. Bu konuda yerel idareciler de piskoposlara yardımcı olmazsa cezalandırılıyordu. Bu durumu kendine bir dini vazife gibi gören Hristiyan vatandaşlardan piskoposlara yardım edenler de vardı. Bunlardan biri olan Aziz Dominik ve yedi arkadaşının kurduğu teşkilat, Papa III. Honorius tarafından bir tarikat olarak kabul edildi. Dominikenler adıyla bilinen bu grubun amacı, Kilise'nin öğretilerini kabul etmeyenleri engellemekti. Papa, Dominikanlara engizisyon sırasında işkence yapmak için izin verdi. Fransisken ve Sistersiyenler de aynı amaç için bir araya geldi. Aziz Dominik bu anlamda ilk engizitör yani sorgulamacı olarak kabul edildi. Engizisyon sorgucularının en ünlülerinin başında Bernardo Gui geliyordu. Çeyrek yüzyıl boyunca kendini soruşturmalara adayan bu Dominiken, sorgulamalarının büyük bir çoğunluğunu, 1324 yılına kadar Fransa'nın Toulouse kentinde sürdürdü. Başpiskopos ilan edildiğinde, o güne kadar tam 930 kişiyi yargılayıp cezalandırmıştı. Ünlü engizisyoncu Tomás de Torquemada Papa tarafından İspanya'nın ilk engizisyoncusu olarak göreve atandı. Tomás de Torquemada İspanya'da Müslümanlara ve Yahudilere işkence yaptı. Müslüman Arap orduları, Tarık bin Ziyad öncülüğünde İber Yarımadası'nın içlerine kadar ilerleyip burada feodal beylerin ve kilisenin baskısı altında köleleştirilen halkı hürriyetine kavuşturdu. Müslümanlar, buradaki köylüleri hürriyete kavuşturunca insanlar hızlı bir şekilde İslam'ı seçmeye başladı. Böylece İslamiyet İspanya'da çok hızlı bir şekilde yayıldı ve ortaya Endülüs medeniyeti çıktı. Morisko da Endülüs medeniyetinin hüküm sürdüğü yıllarda Müslüman olmuş İspanyol kökenli Müslümanlara verilen bir isimdir. Morisko, Orta Çağ'dan beri İspanya'da Müslümanlar için kullanılan Moro adına XV. yüzyılın sonlarında '-isco' ekinin ilavesiyle türetilmiş bir kelime olup 'Müslümanlara mensup' veya 'Müslümanlardan geriye kalan kişi' anlamına gelir. Büyük çoğunluğu baskı altında din değiştiren Moriskolar İspanyol kaynaklarında, eskiden beri Hristiyan olan halk ile aralarındaki farkı vurgulamak için 'yeni Hristiyanlar' adıyla da geçer. 1492 yılında Endülüs Devleti'nin İspanya Krallığı'na yenilmesinin ardından İspanyollar tarafından 1609 yılına kadar sürecek olan etnik temizliğe girişildi. Burada doğup büyüyen Müslümanlar, büyük bir zulme uğrayarak yerlerinden yurtlarından kovuldu. Büyük çoğunluğu da dinlerini değiştirmeye zorlandılar. 1501 yılında Granada'da, 1502'de ise Kastilya'da çıkan bir kanunla Müslümanlara göç etmek, din değiştirip Hristiyanlığı seçmek ya da ölüm olmak üzere üç seçenek sundular. Bazıları göç etse de bir kısmı da kalıp gizlice Müslümanlığını devam ettirdi. Zorla Hristiyanlaştırılan bu insanlar, süreç içerisinde Müslüman kimliklerini gizlemek zorunda bırakıldı. Moriskoların Ramazan ayında gündüz vakti kendisine sunulan yemeği yahut herhangi bir günde domuz etini yememesi, cuma günü temizlik yapması veya evini kilitlemesi, çocuklarına Müslüman kültürüne ait isim vermesi, Arapça konuşması, ağzından 'Allah', 'Muhammed' lafızlarından birinin çıkması ve yatak odasında haç bulundurmaması engizisyon mahkemesine sevki için yeterliydi. Bunların yanı sıra, kuskus yemek ve masada yemek yememek için bile suçlananlar ve cezalandırılanlar mevcuttu. Engizisyon, İslami gelenekleri sürdüren Moriskoları yakalayıp cezalandırmak için İspanya'nın dört bir yanında familiar adı verilen 20 binden fazla memur görevlendirdi. Müslümanları ortaya çıkarmak için 'Müslümanları Tanıma' kitapçığı bile çıkardılar. Bu işkence 'mahkeme'leri özellikle görkemli binalar ve saraylar arasından seçilirdi. Zindanlarsa güneş ışığın asla giremeyeceği, ses yalıtımı olan yerlerdi. İşkenceye başlanmadan önce mahkumlar günlerce tek başlarını tutulur ve onlara başlarına gelecek olanlar gösterilir, anlatılırdı. Suçlu olarak görülen kişiler, kızgın kerpetenler, çivili sandalyeler, büyük huniler, parmakları sıkıştıran mengeneler, ölüm askısıyla sorguya çekilirlerdi. Suçlanan kişinin avucuna kor bir demir parçası konup çıplak ayakla ateş üzerinden geçmesi istenirdi. Yaralanmazsa suçsuz olduğu kabul edilirdi. İşte engizisyon mahkemeleri, bir insanın suçlu olup olmadığına böyle karar veriyordu. Tahta kıskaçlarla etlerin sıkıştırılması, tırnakların veya dişlerin sökülmesi, susuz, uykusuz bırakılma, vücudun ateşli demirlerle dağlanması, kemiklerin teker teker kırılması, etlerin koparılması, derinin yüzülmesi, bedenin diri diri yakılması, aç hayvanlara yem yapılması gibi işkence metotları engizisyon mahkemelerinde uygulanırdı. Kendilerine suç isnat edilenler ne ile itham ettiklerinden haberi olmazdı. En büyük şansları ne ile itham edildiğinden haberdar olmaktı. Mahkemeler sanığa kendini müdafaa etme hakkı vermişse de bunun pek işe yaradığı görülmüyordu. Tutukluların masum olduklarına dair gösterdikleri şahitler de engizisyon önünde korkudan lehte konuşma yapamıyordu. Bu işkencelerden biri böğüren boğa olarak isimlendirdikleri uygulamaydı. Metalden yapılmış boğa görünümlü bir heykelin içerisine suçlu gördükleri kişiyi eller ve ayaklar bağlı bir şekilde koyulduktan sonra heykelin alt tarafına yerleştirilmiş odun yığını ateşe verilirdi. Bu ateş, yavaş yavaş alevlenip insanı sonsuz bir acıyla kavurmaya başlardı. Yardım etmeyi akıllarına bile getirmeyen işkenceciler ise buradaki insanları böğüren boğaya benzetirlerdi. Mahkumlardan işkenceye dayanıp ölmeyenler, zincire vurulur ve karanlık odalarda hapis tutulurlardı. İnfazlar ise halkın gözü önünde, kralın katılımıyla gerçekleşirdi. Diz bölücü adını verdikleri korkunç işkence aletini kurbanın dizinin ön ve arkasına yerleştirerek kullanıyorlardı. Dikenli iki odun parçasından oluşan diz bölücü vidaların sıkıştırılması ile birbirine kenetlenen bu iki blok dizi ikiye ayırıyordu. Garotte denilen işkence aleti, İspanya'da ortaya çıktı. Demirden yapılan tasma biçimindeki boyunluğun arka tarafı omuriliğe denk gelecek şekilde yapılırdı. Vidalı ya da çivili bir demir parçası bulunurdu. İşkenceye maruz kalan kişinin omuriliğini sıkıştırıp, dayanılmaz acılar içerisinde yavaşça ölmesine neden olurdu. Mahkemelerde kendilerine yüklenilen 'suçu' itiraf eden sanıklar para cezası, mal müsaderesi, kürek mahkumluğu veya yakılarak öldürülme gibi cezalara çarptırılmaktaydı. Papalık tarafından İspanya engizisyonuna gözlemci olarak gönderilen Rahip Lorenzo, 1481-1517 yılları arasında ülke genelinde 13.000 kişinin diri diri yakılma cezasına mahkûm edildiğini bildirir. Gırnata Moriskoları bu mahkemelerin özellikle dil, örf ve âdetlerle ilgili baskılarını hafifletebilmek için mahkeme aracılığıyla devlete 1543 yılında 120.000, 1555 ve 1558'de 100.000 duka altın vermeyi teklif ettilerse de kabul görmedi. Fakat ne bu mahkemelerin ne de rahiplerin gayretleri Moriskoların asimile edilebilmesi için yeterli oldu. Engizisyon mahkemeleri, İtalya kurulup Fransa, Almanya, Portekiz ve İspanya'ya da yayıldı. Krallar nüfuzlarından çekindikleri feodal beyleri ortadan kaldırmak için kilisenin de yardımıyla engizisyonu kullandı. Pek çok asilzade dinden sapma suçuyla yargılanarak feci şekillerde idam edildi. Bununla da yetinmeyen mahkeme, derebeyilerin mallarına el koyarak devlet hazinesiyle paylaştı. O dönemlerde yaşanmış vahşetlerden biri de Jeanne d'Arc'a ait. Bu kadını yargılayan Beauvais piskoposu, Pierre Cauchon onu büyüyle uğraşmakla suçlamış ve: 'Kızoğlankız denen, yalancı, zararlı, halkı kışkırtan, kâhin, batıl inançlı, tanrıya küfreden kibirli, İsa'nın inancına uymayan, tafracı, putperest, vahşi, sefih, şeytanların himayesindeki, dönek, dinden ayrılmış ve sapkın Jean'' dedi. d'Arc, mahkemenin kararıyla odun ateşinde diri diri yakıldı. İşin ilginç yanı ise suçlamayı yönelten ve yakılmasını sağlayan kilise, onu 400 yıl sonra onu azize ilan etti. Osmanlı Sultanı I. Ahmed, İngiltere Kralı I. James'e, Fransa kral nâibesi Maria de Medici'ye ve Venedik doçuna birer mektup göndererek ülkelerine gelen Moriskolara iyi davranılmasını ve onların Osmanlı topraklarına gönderilmesinin sağlanmasını söyledi. Cezayir ve Tunus Beylerbeyilerine de Moriskoların himaye altına alınmasını emreden fermanlar gönderdi. Böylece göçmenler devlete ait topraklara yerleştirildi. Beş yıl vergiden muaf tutuldu ve denizcilikten anlayanları donanmada istihdam edildi. Kısa sürede ziraat, ticaret, zenaat, sanat, ilim ve edebiyat alanlarında kendilerini ispat eden Moriskolar, Kuzey Afrika ipek böcekçiliğini ve ipek imalâtını geliştirdiler. Engizisyon mahkemeleri, 1834 yılında ortadan kaldırılsa da, Batı dünyası engizisyon mantığını bir zihniyet olarak devam ettiriyor…