Asırlık tarihin şahidi: Beyazıt Yangın Kulesi

📌 İstanbul, asırlar boyunca birçok yangına maruz kaldı. Bundan dolayı da tarihin en çok yangın geçiren şehirlerinden biri olarak anıldı. 📌 Bizans ve Osmanlı dönemlerinde, şehirde genellikle ahşap yapıların bulunması, yangının hızlıca yayılmasına ve oldukça ciddi zararlara neden oluyordu. 📌 Ahşap yapıların içindeki eşyalar ile küle dönmesi, toplumda ekonomik ve psikolojik yıkıntı yaratıyordu. İstanbul'da sadece 1853 ile 1906 yılları arasında 229 yangın yaşandı. Şehri bu afetlerden korumak için, ilk defa Damad İbrâhim Paşa tarafından 1720 yılında Tulumbacı Ocağı kuruldu. 📌 1749'da çıkan Küçükpazar yangını, esen rüzgârla hızlanarak yeniçeri ağalarının ikamet ettiği Ağakapısı Sarayı'nı da küle çevirdi. 📌Ağakapısı yeniden yapılırken bir kule inşa edildi. Böylece, İstanbul'da bitmek bilmeyen yangınlar gözetlenerek önüne geçilecekti. 📌 Kule, Süleymaniye'deki Yeniçeri Ocağı'nın merkezi olan Ağakapısı'nın geniş avlusunda, günümüzde İstanbul Müftülüğü'nün bulunduğu yere, ahşap malzemeden yapıldı. 📌 Fakat ahşaptan yapılmış olmasından dolayı, 1774'te Cibali yangınında ortadan kalktı. Öyle ki Reşad Ekrem Koçu, bu afette kulenin adeta dev bir meşale gibi yandığını ve dehşet dolu bir manzara meydana getirdiğini anlatır. 📌 1826 yılına gelindiğinde kule, Sultan II. Mahmut tarafından yeniden inşa ettirildi. Sultan, kagir olmasını istese de acil ihtiyaç nedeniyle yeniden ahşaptan yapıldı. Gözetleme kulesi olarak inşa süresi bitene kadar Süleymaniye Camii'nin minareleri kullanıldı. 📌 Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla beraber buraya bağlı olan kule de yıktırıldı. Fakat iki gün sonra çıkan yangının kenti harap etmesi, bir gözetleme kulesine olan ihtiyacı gösterdi. Bunun neticesinde de Bâb-ı Seraskerî'nin (bugünkü İstanbul Üniversitesi) tâlimhâne avlusuna yeni bir ahşap kule yaptırıldı. 📌 Kulenin yapımı, 21 Haziran 1826'da tamamlandı. Fakat bu dönemde Vaka-i Hayriye'nin çatışmaları henüz dinmemişti ve isyan eden yeniçeri yandaşları, bir gece yarısı kuleyi kundakladı. 📌1828 yılına gelince ise bugünkü kâgir kule inşa edildi. Beyazıt Kulesi'ne son şeklini Mimar Senekerim Balyan verdi. Osmanlı'ya üç kuşat boyunca hizmet veren Balyan ailesinin bir ferdiydi. 📌Osmanlı, yüksek mühendislik bilgisiyle asırlara meydan okuyan mimari yapılara imzasını attı. Fakat İstanbul'un korkulu rüyası haline gelen yangınlara çözüm olarak inşa edilen Beyazıt Yangın Kulesi, ironik olarak birçok kez yandı. Kısa sürede inşa edilebilmesi için ahşaptan yapılması bu duruma yol açtığı düşünülmektedir. 📌 Kaidenin doğu yüzünde Keçecizâde İzzet Molla'nın tarafından yazılmış tarih manzumesi yer alır. Kitabenin üst kısmında Sultan II. Mahmud'un tuğrası yer bulunur. Kitabe hattat Yesârîzâde Mustafa İzzet Efendi tarafından yazıldı. Kitabede şu ifadeler yer alır: 'Hakk bu kim Sultan Mahmud'un sarây-ı şevkete bir naziri gelmemiştir olalı dünyâ binâ 📌Bütün ana duvarları taştan yapılan kulenin merdiveni ahşaptır. Girişten nöbet katına kadar toplam 180 basamaktan oluşur. 📌 Beyazıt Kulesi'nin nöbet katı yani gözetleme mahali 50 metre, toplam yüksekliği 85 metreydi. 📌 Önceleri ahşap çatıya sahip olan Beyazıt Kulesi'ne, 1849 yılında değiştirilerek yerine dört yuvarlak pencereli birer odadan meydana gelen üç kâgir kat yerleştirildi. 📌Kule, alttan itibaren nöbet, işaret, sepet ve sancak katı olarak adlandırılan kısımlardan meydana gelirdi. Bu ilavelerle beraber kulenin yüksekliği 118 metreye ulaştı. 📌 Nöbet katından köşklü denilen görevliler, sancak katında bayrak bulunurdu. Sepet katından yangın bölgesine doğru sepet sarkıtılırdı. İşaret katından ise diğer kuleler yangından haberdar edilirdi. Gözetleme katından, İstanbul'un nefes kesen manzarası 360 derecelik bakış açısıyla görülmektedir. Bu katta aynı zamanda duvar ile tavanın birleştiği dairesel kuşakta kesintisiz olarak bir manzara resmi yer alır. Bu manzarada kulenin kendisi de resmedilmiştir. 📌 Kuleye yerleştirilen acemi oğlanlar, gece gündüz şehri gözetlerdi. Yangın kulesine 'yangın köşkü'; görevlilere 'köşklü' denirdi. 📌 Beyazıt Yangın Kulesi'nde toplam 20 köşklü bulunurdu. Kuledeki odalarda ikamet eden köşklüler, görevlerine 1923 yılına kadar devam ettiler. 📌 Kulede yangınlar, kendine özgü yöntemler ile tulumbacılara ve halka bildirilirdi. Buradaki görevliler, yangın alarmı verebilmek için kulenin iki yanındaki gemi mahmuzunu andıran direklere, gece-gündüz ayrı işaretler çeker ve asardı. 📌 Gündüz bir yangın görülmüşse bir kırmızı ya da sarı bayrak asılır veyahut iki taraftan sepet sarkıtılırdı. Gece ise kırmızı, yeşil ve beyaz büyük fener veya maytap yakılırdı. 📌 Yangın birden fazla bölgede çıkmışsa sepetlerin sayısı, rengi ve yönü de ona göre değişirdi. Yangının başlamasından söndürülünceye kadar geçen sürede sepetler ve fenerler asılı kalırdı. Böylece Beyazıt Kulesi, Galata Kulesi ve Üsküdar yakasındaki İcadiye Kulesi koordineli olarak çalışırdı. Kulenin geleneklerine göre, yangını gören nöbetteki köşklü, 'Ağa! Bir çocuğun oldu' derdi. Ağa 'Kız mı, oğlan mı?' diye sorardı. Anadolu Yakası, Beyoğlu ve Boğaz'ın Rumeli yakasındaki yangınlar 'kız', tarihi İstanbul yarımadası içinde çıkan yangınlar ise 'oğlan' olarak anılırdı. Haberi alan ağa hemen kalkar, dolaptan bir çanak maytap çıkarıp yakarak İcadiye Kulesi'ne haber verir ve İcadiye'den yedi pare top atılarak yangın tüm ahaliye ilan edilirdi. 📌 Beyazıt Kulesi'nde 1934 yılına kadar yangınlarda sepet ve fenerler sarkıtılmaya devam etti. Cumhuriyet döneminde, kulenin yeni bir görevi daha vardı. Hava durumunu hakkında bilgi vermek. Mavi ışık havanın açık, yeşil ışık yağmurlu, sarı ışık sisli ve kırmızı ışık ise karlı olduğunu gösterirdi. 📌Bu uygulamaya 1995 yılında son verilse de 2010 yılında tekrar başlandı. Kule, 2013'te müzeye dönüştürüldü.