Anadolu Teşkilatları

13. Yüzyıl Anadolusu 🔹 İrfan çağı olarak tanımlanan 13. yüzyıl, Anadolu'nun her manada zirveyi yaşadığı dönemlerden biridir. 1071'den sonra Türkiye Selçuklularıyla birlikte Anadolu'nun tamamen Türkleşme ve İslamlaşma süreci gerçekleşir. Bu coğrafya, Selçuklu sultanlarının iktisadi, askeri ve siyasi başarıları, ilme duydukları ilgi neticesinde bir cazibe merkezine bürünür. 'Anadolu cazibe merkeziydi' ◽ VAV TV'de yayınlanan 'Yön Veren Kadınlar' programında konuşan Dr. Kemal Ramazan Haykıran, dönemin Anadolu'sunu şöyle anlatır: 'Bir beyin göçünün adresiydi. İslam dünyasının hemen hemen her muhitinden alimler ve mutasavvıflar Anadolu'ya akıyorlardı. Çok daha rahat konuşabildikleri, himaye gördükleri, hünerlerini gösterebildikleri için. Dolayısıyla çok zengin bir düşünce hayatı karşımıza çıkıyor'. 🔹 Anadolu'nun irfan yurduna dönüşmesiyle sanatçılar, ilim adamları gibi kişiler himaye edilir. İçlerinden bazı faydalı oluşumlar ortaya çıkar. Bunlardan biri 'Ahilik Teşkilatı'dır. Himaye nedir? 🔹 Ortaçağ'da bilgiyi somut bir esere dönüştürmek maliyetlidir. Alim, eser telif ettiğinde bunu yazma esere dönüştürebilmesi için ciddi bir mali desteğe ihtiyacı vardır. O dönem için bu desteği verebilecek adres de devlettir. Hükümdarlar, eşleri, vezirler gibi devlet ricalinden kimselerin bu konuda büyük bir himaye yani destek politikası yürüttüklerini görmek mümkündür. Ahi kavramı 🔹 Ahi kelimesi kardeşlik, cömert manalarına gelir. Ahilik teşkilatı, 13. yüzyılda kurulan ve milli duygularla hareket eden bir esnaf örgütüdür. 🔹 Teşkilatın amacı, esnafı ve halkı bir arada tutmak, sosyal dayanışma sağlamak, aralarındaki dostluk ve kardeşliği idame ettirmektir. Yurt ekonomisine katkı sağlayan esnaf, temel ihtiyaç maddelerini en kaliteli şekilde ve makul fiyata üretmeyi öngörmektedir. 'Ahilik, geleneğimizden besleniyor' ◽ Haykıran, teşkilatın nereden geldiğini şu sözlerle sıraladı, 'Ahilik Teşkilatı, tam olarak ne zaman kuruluyor sorusunun net bir cevabını vermek aslında mümkün değil. Zaten var olagelen bir yapı olduğunu biz anlıyoruz. Ama iki yerden beslenen bir şey var. Biri Türk örfü, Türklerin ata yurdundan itibaren getirdikleri yapı var. Bir de İslam toplumlarında ortaya çıkan sosyal yapı var zaten aslında aynı işlevi gören. 12. yüzyılda I. Gıyâseddin Keyhusrev zamanında bir ete kemiğe bürünme var.' I. Gıyâseddin Keyhusrev kimdir? 🔹 Anadolu Selçuklu sultanı olan Keyhusrev, Sultan II. Kılıcarslan'ın oğludur. Edip, şair ve alimleri himaye eden Sultan, imar, ziraat ve kültür faaliyetlerini desteklemiştir. 🔹 Kaynaklarda adil bir sultan olarak geçen Keyhusrev, haftanın iki günü bizzat Dîvân-ı Mezâlim'e başkanlık yapmıştır. Antalya'yı fethetmiş ve Anadolu'yu milletlerarası ticaret yollarının merkezi haline getirmiş, Selçuklu Devleti'ni iktisadi açıdan güçlü bir noktaya ulaştırmıştır. Toplumsal bir dayanışma: Ahilik AHİLİK TEŞKİLATI'NIN KÖKENİ 🔹 Ahiliğin kökleri, Fütüvvet Teşkilatı'na dayanır ve dönemin dörtlü teşkilat yapılanması bulunur. Bunlar 'Abdalan-ı Rum', 'Gaziyan-ı Rum', 'Ahiyan-ı Rum' ve 'Bacıyan-ı Rum' teşkilatlarıdır. 📌Rum: Anadolu 'Sosyal açıdan güçlü teşkilat' ◽ Ahilik teşkilatının nereden geldiğini anlatan Haykıran, 'I. Gıyâseddin Keyhusrev, Fütüvvet teşkilatıyla gelen bu yapıyı, kendi mevcut yapısıyla da birleştiriyor ve biraz daha ete kemiğe büründürüyor. Türk örfünden de çok şey katıyor. Bunu yapmasındaki sebep şu, bir badireden sonra tahta çıktığı için yeni bir yurtta devletin başına herhangi bir olumsuzluk gelirse, devlet çalkalantı yaşarsa burada oluşan sosyal yapının kendini yeniden ikame edebileceği, devletin kontrolünde ama devletten de bağımsız bir güçlü sosyal teşkilat olsun istiyor aslında.' sözleriyle Keyhusrev'in temel muradını aktarır. Ahilik Teşkilatı ne iş yapar? 🔹 Dükkan açmak isteyen esnaf, bu teşkilata kaydolmak zorundadır. Esnafların ticari ve sicil takipleri buradan yapılır. Ahilik, kalfalığından itibaren buraya mensup olan esnafı aslında eğiten ve her anlamda denetleyen bir kurumdur. Ahi ocağı ile irtibatı olmayan, orada yetişmemiş kimsenin çarşıda esnaflık yapması mümkün değildir. 🔹 Ahilik, her şeyden önce bir eğitim mekanizmasıdır. Burası İslam kültürü ve inancı üzerine çerçevelenen ahlakı öğretir. 🔹 Teşkilata kayıt olan çırak, mesleki gelişiminin yanı sıra ahlaki ve ilmi gelişimi takip edilerek vakti geldiği zaman kalfa olur. Kendisini daha da geliştirdiği vakit ise usta olur. Bütün bunların hepsi Ahi şeyhinin himayesinde ve denetiminde gerçekleşir. Belirli merhaleleri aştığının rüştünü ispatlamasının karşılığında bu haklara sahip olur. Bir Ahi'de olması gereken özellikler ◾ Din gözetmeksizin bütün insanlara karşı sevgi ve saygı duymak ◾ Hile yapmamak ◾ Dürüst olmak ◾ Adaletli olmak ◾ Zulme, zalime ve haksızlığa sessiz kalmamak ◾ Cömert olmak Şed Kuşanma Töreni 🔹 Kelime olarak şedd, yünden veya pamuktan örülen bağ, kemer, kuşak, peştamaldir. Fütüvvet ehli, düzenledikleri özel bir törende şed kuşanırlar. Sembolik anlamı, kişinin kendini bu yola bağlandığını, hizmete ahdettiğini bildirmektir. Bir mezuniyet, icazet törenidir de diyebiliriz. 'Kemale ermişliğin göstergesi' ◽ Haykıran bu geleneği, 'Ustalığında belirli bir kemale geldiğinin sembolik olarak şed adını verdikleri peştamal tarzı şeyi üç defa bağlayıp çözüyor ve bunu yaparken belirli bir dua okuyorlar. Herkesin önünde törenle gerçekleşiyor bu. Kalfalık için kuşanıyorsa kalfa oluyor, ustalık için kuşanıyorsa usta oluyor. Kuşak, kırmızımsı Yörük rengidir'. cümleleri ile anlatır. Fütüvvet ve Fütüvvetname 🔹 Fütüvvet, kökeninde tasavvufi bir mana taşırken 13. yüzyıl itibari ile içtimai, iktisadi ve siyasi yapılanmayı tarif eden bir kurumdur. 🔹 Fütüvvetname, Ahi şeyhlerine verilen veya Ahi şeyhlerinden çıkan, berat gibi hukukunu, çerçevesini, meşruiyetini ifade eden bir nevi resmi evrak ve hukuki dayanaktır. Fütüvvetin adab ve erkanı hakkında bilgi veren eserlerdir. Ahi kişisinin, bir anlamda yönünü çizer ve sınırlarını belirler. Bacıyan-ı Rum Teşkilatı 🔹 13. yüzyıldaki dört temel teşkilattan biri olan Bacıyan-ı Rum, köklü ve güçlü bir kadın teşkilatıdır. Anadolu kadınlarının önemli bir kısmı buraya bir şekilde mensuptur. ◽ Teşkilata nasıl girildiğine Haykıran, 'İki türlü teşkilata mensup olunuyor kaynakların verdiği bilgilerden çıkarttığımız yoruma göre. Bir sözlü olarak bağlananlar bir de kılıç üzerine yemin ederek teşkilata girenler var. Esas çekirdek kadroyu, esas iş bölümünü, yürütücü kadroyu onlar oluşturuyor' sözleri ile açıklık getirir. 🔹 Kızlar daha 12 - 13 yaşlarındayken bu halkanın içerisinde yerini alır. Evlerde veya belirli meclislerde kurulan Ahi anası sıfatıyla başlarındaki kişilerin yürüttüğü sohbetlerden beslenerek eğitim alırlar. Osmanlı'nın hayırsever hanım sultanları Fatma Bacı 🔹 Bacıyan-ı Rum teşkilatının ilk lideri Fatma Bacı'dır. Ancak Fatma Bacı, herkesin bildiği Ahi Evran'ın eşi veya Kilimani'nin kızı olan Fatma bacı değildir. ◽ Konuya açıklık getiren Haykıran, 'Bu yüzyılda adına vakıf düzenlenen bir Fatma bacı var. En doğru irtibatlı olduğu tarihi kişi Hacı Bektaşı Veli. Hacı Bektaşı Veli'nin kadın ana dediği, Fatma ana dediği, Fatma kadın dediği Fatma bacı, hatta ona bakan, son zamanlarda eli ayağı olan Fatma bacı. 'Bütün manevi emanetlerimi ona emanet ettim, neyim var yoksa ona sakladım' dediği Fatma bacı, Bacıyan-ı Rum'un bildiğimiz ilk lideri' ifadelerini kullanır. 🔹 Fatma Bacı, döneminin önemli şahsiyetlerinden Ali el Mücerred'in kızı ve aynı zamanda büyük mutasavvıf Ahmed er-Rifâi'nin torunu, bir başka mutasavvıf Ahmed el-Bedevî'nin ise gelinidir.