Amerika hakkında yazılan ilk kitap "Tarihi Hindi Garbi" nasıl bir eserdir?

Türk matbaacılığının kurucusu olan İbrahim Müteferrika, 1730'da 'Tarih-i Hind-i Garbî el-Müsemma bi-Hadis-i Nev' isimli bir kitap yayınladı. Kitap, sadece 500 adet basılmıştı. Daha sonraları sadece 'Tarih-i Hind-i Garbî' diye anılacak olan eser, Türkiye'de basılmış dördüncü ama içerisinde resim, daha doğrusu çizim bulunan ilk kitaptı. Gravür tekniği ile yapılmış olan resimler önce ahşap kalıplara işlenmeleri ve sayfalara bu teknikle nakledilmeleri dolayısıyla çok önemliydi. Tarih-i Hind-i Garbî'nin Müteferrika tarafından yayınlanmasından önce, Topkapı Sarayı Kütüphanesi'nde renkli çizimlerle dolu bir elyazması vardı ama yazarı ve ne zaman kaleme alındığı konusunda hiçbir bilgi yoktu. İslam Ansiklopedisi'nde yer alan makaleye göre kitabın yazarı, 16. yüzyılda yaşayan az tanınmış ve unutulmaya yüz tutmuş bir İslam bilgini olan Mehmed Suudi Efendi coğrafyacı ve şair olarak verilir. (İzgi, 2003) Eserin önemi ise Amerika kıtasını konu alması ve bu konudaki ilk kitap olması. Kitapta, Amerika ile Batı Hind Adaları'nın sakinleri ile yine buralarda yaşayan hayvanlar ve bitki örtüsü hakkında bilgi verilirken abartılı bir üslûp kullanılmış. 'Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu ayetinin anlamı gereği uzun süredir dünyanın sıkıntılarından ve eziyetlerinden fırsat buldukça ömrümün ve sağlığımın elverdiği kadarıyla âlim ve fen eğitimi ile uğraşıp aklımı ve zihnimi bazı şeylerin derinliğini öğrenebilmek için meşgul ederdim.' (Tarih-i Hindi Garbî ve Hadis-i Nev, 1999, s. 31) Devlet adamı, âlim ve edebiyatçı yetiştiren bir aileye mensup olan Mehmed Suudi Efendi, önce Otuzlu medreselerde çalıştıktan sonra sırasıyla Yeni İbrahim Paşa, Atik Ali Paşa, Şah Hûban, Sahn-ı Semân ve Süleymaniye medreselerinde müderrislik yaptı. Halep, Medine ve Âmid kadılıklarında bulunmasının ardından Şevval 999'da (Ağustos 1591) vefat etti. Suudi nisbesini kullanmasının sebebi ise Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi'ye mülâzım olmasıydı. Mehmed Suûdî Efendi, 16. yüzyılın sonlarında kaleme alınan ve Târîh-i Hind-i Garbî (Hadîs-i Nev) adıyla bilinen coğrafya kitabının yazarı. Zilhicce 991'de (Aralık 1583) III. Murad'a sunduğu eserin hâtimesinde kendini 'sâlik-i râh-ı Mes'ûdî Emîr Mehmed b. Emîr Hasan es-Suûdî' olarak tanıtır, kitabın telif ve tertibi için çok emek harcadığını belirtir. III. Murad'a yaptığı manzum bir dua ile sona eren hâtime diğer nüshaların çoğunda yer almadığından böyle bir nüshadan faydalandığı anlaşılan İbrâhim Müteferrika neşrini kimseye nisbet etmeden yapar. Kâtib Çelebi, ad vermeden müellifin müteahhirînden biri olduğunu söylediği halde Franz Taeschner, Keşfü'ẓ-ẓunûn'un matbu nüshasında bir önceki eser olan Târîḫ-i Hind ile bunun aynı başlık altında zikredilmesi sebebiyle Târîḫ-i Hind'in müellifi Muhammed b. Yûsuf el-Herevî'yi bu eserin de müellifi olarak gösterir. Abdülhak Adnan Adıvar müellifin Mehmed b. Emîr Hasan es-Suûdî olması gerektiğini, fakat bu hususta ihtilâf bulunduğunu belirtmekte, İbrahim Hakkı Akyol ise büyük bir ihtimalle eserin Emîr Mehmed Suûdî'ye ait olduğunu söyler. Buna karşılık M. Fuad Köprülü müellifin adını tereddütsüz olarak Mehmed Suûdî Efendi şeklinde verir. Mehmed Suûdî Efendi'nin Târîh-i Hind-i Garbî adlı eserinden Mehmed Suûdî Efendi'nin Târîh-i Hind-i Garbî adlı eserinden Eserde İslâm dünyasından bahsederken hicrî, Batı'dan bahsederken milâdî tarihlerin verilmesi, müellifin milâdî tarihleri hicrîye çevirmeyi bilmemesine ve kronoloji bilgisinin yetersizliğine bağlanmaktaysa da İslâm dünyasında Rumların ve Kıptilerin kullandıkları takvimler hakkında pek çok telif eserin bulunması bunun doğru olmadığını düşündürür. Müellif, Amerika kıtası hakkındaki bilgileri sözlü ve yazılı kaynaklardan aynen aktardığı için milâdî tarihleri hicrî tarihe çevirme gereğini duymamış olmalıdır. Üzerinde durulması gereken önemli bir husus da eserde bazı yer adlarının Türkçe karşılıklarıyla verilmesidir: Avrat Burnu, Bazlar Cezîresi, Bunduki halici, Gümüşderesi, Gümüşhisarı, Kapoğaz Burnu, Kazlimanı, Magalyan septesi, Santagustin Burnu, Taşlıburun, Toludehisarı ve Yeşilburun gibi. Târîh-i Hind-i Garbî İbrâhim Müteferrika tarafından 1142'de (1730) basılmış, iki yıl sonra da Feon Baptiste Fienne tarafından Fransızcaya çevrilmiştir. Eserin tıpkıbasımını, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki nüshayı esas alarak Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın maddî desteğiyle Tarihî Araştırmalar Vakfı İstanbul Araştırma Merkezi gerçekleştirmiştir. Bu neşirde de Mehmed Suûdî Efendi'nin adına yer verilmemiş, sadece müellifin kimliği hakkındaki eski tereddüt ve ihtilâflar belirtilmiştir. Kitapta bir de dünya haritası bulunmaktadır. Mehmed Suûdî Efendi eserinde deniz yollarını keşfeden Avrupalıların Amerika ve Hindistan kıyılarına ve Hürmüz'e yerleştiklerini, İslâm ülkelerini sıkıştırıp ticaretlerine zarar verdiklerini, büyük maddî faydalar sağlayacak olan bu işin Osmanlı Devleti tarafından da kolayca yapılabileceğini, Süveyş'te kurulacak bir filo ile Avrupalıları Hint denizlerinden uzaklaştırmanın mümkün olacağını ve Süveyş Kanalı'nın açılması halinde 'Hint ve Sind limanlarını zabt ile küffârı tard ve ora nefâis-i emtiasının kolayca pâyitahta îsâlinin kabil olacağını' söyleyerek, uzağı gören bir Osmanlı aydını olduğunu göstermiştir. Onun iyi bir şair olduğu da Kınalızâde Hasan Çelebi ile Nev'îzâde Atâî'nin örnek verdikleri Suûdî mahlaslı şiirlerinden anlaşılır. Kâtib Çelebi, Mehmed Suûdî Efendi'nin bilimlerin tasnifiyle ilgili Ravżatü'l-ʿulûm ve devḥatü'l-fühûm adını taşıyan bir eserinin daha bulunduğunu ve müellifin onu da III. Murad'a takdim ettiği söylenir. Tarih-i Hind-i Garbi'de keşifler abartılı bir şekilde olayların kronolojik sıralamasına önem verilmeden anlatılır. Coğrafi anlatımlarda bir bütünlük yoktur. Örneğin; Afrika ve Cape of Good Hope'nin (Ümit Burnu) çevresine yapılan seferlerle ilgili bilgi aktarırken birden 1525'te yapılan Borneo, Zamboanga, Mindanao ve Maluku gibi şimdilerde modern Endonezya ve Filipinlerin bir parçası olan ada keşiflerini anlatmaya geçmektedir. Kitap üç bölümden meydana gelir. Birinci bölüm ikinci bölüme kısa bir giriş niteliğindedir. Bu nedenle aslında kitabın iki ana bölümden oluştuğu söylenebilir. İlk bölümde Mehmed Suudi Efendi dünyanın yaratılışını, evrenin yapısını ve dört elementin özelliklerini kısaca tanımlar. Ardından dünyanın ve yedi iklimin (Ekalim-i Seba) coğrafi tanımıyla devam eder. Bu bölüm de yeni dünyanın tanımıyla ilgili Mehmed Suudi'ye ait gözlemler bulunmaktadır. Giriş bölümünde o dönemde yazılmış eserler hakkında bilgiler mevcuttur. Seydi Ali Reis'in Mirat-ül Memalik (Memleketlerin Aynası). Ali Ekber tarafından yazılmış ve Muhteşem Süleyman'a ithaf edilen önemli bir coğrafi eser İslam-ül İbad Fi Alamet Bilad (şehirlerin uzaklıklarına) ilişkin bilgiler vermektedir. Çin'den Fas'a uzanan ülkelerle İstanbul arasındaki uzaklıkları kaydetmiştir. Tarih-i Hind-i Garbi'nin diğer bölümünde ise Yeni Dünyanın (Amerika Kıtasının) coğrafi tanımı yapılmıştır. Yeni Dünyanın bitki örtüsü, insanları, insanların örf ve adetleri, hayvanlarının özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir. Örneğin, Yeni Dünyanın ülkeleri ve adaları tanımlanırken (Meksika, Nikaragua, Peru, Küba, Haiti, Porto riko, San Juan, Cebu) coğrafi konumları, maden rezervleri, dini inanışları, iklimine ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Yeni Dünyanın bitki örtüsünden bahsedilirken Mısır, Kabak gibi meyvelerin varlığından bahsedilmekte ve dut ağaçlarının Margarita Adası'nda bol miktarda bulunduğuna dair açıklamalar yer almaktadır. Yeni Dünyada hayvan olarak; yarasa, ağaçkakan, inek, Hind Tavuğu (papağan) bulunduğu ve Santa Marta da yerlilerin yediği muazzam büyüklükte karıncaların varlığından bahsedilmektedir. Yeni Dünya insanlarının coğrafi bölgelere göre farklı özellikler gösterdiği açıklanmıştır. Örneğin, Hispanyola adasındaki insanların kestane renkli tene ve uzun saça sahip oldukları; Santa Marta da ise kadınların İspanyollardan daha iri ve iyi okçu oldukları anlatılmıştır. Eserde Avrupalıların, Amerika, Hindistan ve Basra Körfezine yerleşmek sureti ile İslam dünyasını tehdide başladıklarını ve İslam ticaretini ele geçirdiklerini söyler. Bu müellif, Avrupalılara karşı Süveyş'te yeni bir donanma kurmayı, Süveyş'i Akdeniz'e bağlayan bir kanal açılmasını, kudretli bir filo göndererek padişahın Hint ve Sind limanlarını ele geçirmek sureti ile küffarı buradan uzaklaştırmasını teklif eder. 'Allah'a şükürler olsun ki, söz konusu adalarda pek çoğuna İslam güneşinin ışıkları ve şeriat ayının parıltılara ulaşıp Osmanlı Devleti'nin hâkimiyeti altına girmiştir. Ve bizim ordularımız onları muhakkak yenecektir ayetine uygun olarak Osmanlı Devleti'nin inançlı yiğitlerinin gayretleri ile her tarafa İslam yayılmıştır. Bundan sonra şu anda inançsızlık karanlığı ile dolu olan diğer adaların ve bölgelerinde hidayet nurları ile aydınlanması ve İslam'ın hükümleri ile güzelleşmesi şanı yüce ve nimeti bol Allah'a yalvarılır.' sf.107 Kaynaklar: TDV İslam Ansiklopedisi, Cevat İzgi; 16. Yüzyılda Sıra Dışı Bir Eser: Tarih-i Hindi Garbi, Yunus Kırmaci; Niksarlı Coğrafyacı Mehmed Suudi Efendi ve Tarih-i Hind-i Garbi, Mehmet Temir, Eren Yürüdür; Murat Bardakçı, Biz, Amerika'yı önce bu kitaptan öğrendik,2010.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Amerika hakkında yazılan ilk kitap "Tarihi Hindi Garbi" nasıl bir eserdir?