Altuncan’dan Seferiye’ye Büyük Selçuklu Hatunları

SELÇUKLU DEVLETİ 🔸 Türk tarihinin en büyük devletlerinden olan Selçuklu, coğrafya itibari ile Türkmenistan'ın güneyinde, Horosan'ın kuzey kısmı olan Merv'de 1040 tarihinde kurulur ve 1157'ye kadar hüküm sürer. 🔸 Devletin kurucusu olmamalarına rağmen Tuğrul ve Çağrı Bey, Selçuklu Devleti'nin atası olarak kabul edilir. Devleti asıl kuranlar ise onların torunlarıdır. 🔸 Bir çatı devleti olan Büyük Selçuklu, kendisine bağlı dört ayrı küçük devletten oluşur. Bunlar Kirman'da kurulan Kirman, Suriye-Filistin, Türkiye ve Irak Selçuklularıdır. SELÇUKLULARDA EVLİLİK 🔸 Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluş tarihinden itibaren kadınlar, sosyal ve siyasi hayatta önemli bir yere sahiptir. 🔸 Selçuklu hanımları, başta Abbasiler olmak üzere İran'da bulunan Kakuyili, Gazneliler, Karahanlılar gibi farklı hanedanlara, gerek diplomatik unsur açısından gerek devlet bekası uğruna evlilikler gerçekleştirir. Selçuklu şehrinin özellikleri ARSLAN HATİCE 🔸 Çağrı Bey'in kızı Arslan Hatice, Abbasi Halifesi Kaim Biemrillah ile evlendi. Abbasi sarayındaki ilk Selçuklu gelinidir. İki hanedan arasında bağ kurmak niyetiyle gerçekleştirilen bu evlilik, siyasi amaç taşır. 🔸 Arslan Hatice, her ne kadar Müslüman ve Sünni bir devletin kızı olsa da Türk geleneklerine karşı bağı nedeniyle Abbasi kültürüne, halifenin yaşayış şekline uyum sağlamakta güçlük çeker. Kaynaklarda bu nedenle sarayda çok rahat olmadığı yönünde görüşler bulunur. 🔸 Türk geleneğinden gelen yas tutma gibi bazı uygulamaları saraya taşıyan Arslan Hatice, Tuğrul Bey ve Alparslan'ın vefatı sonrasında bir Türk yas tutma geleneği olan 7 gün boyunca toprağa oturma eylemini gerçekleştirmek ister. Halife, Hatice'nin bu geleneği üç gün sürdürmesine izin verir. 🔸 Vav TV'de yayınlanan Yön Veren Kadınlar programında konuşan Prof. Dr. Cihan Piyadeoğlu, konu ile ilgili şunları söyler: 'Bağdat'ta halifenin sarayına geçtikten sonraki süreçte muhtemelen evlilik iyi gitmiyor ki, Tuğrul Bey'in 1063 yılında Rey'e dönüş yolculuğu sırasında eşi ile birlikte Arslan Hatice'nin de onunla birlikte Rey'e döndüğünü görüyoruz. Sıkıntılı bir süreç var. Halife ile arasının iyi olmadığını tahmin ediyoruz biz.' 🔸 Rey'e döndükten sonraki süreçte Tuğrul Bey vefat eder ve Alparslan tahta geçer. Abbasi hilafeti ile diyaloğun tesis edilmesi noktasında Alparslan, kız kardeşini tekrar Bağdat'a gönderir. 🔸 Arslan Hatice, bu noktada Selçuklu tarihine yön veren bir elçi görevi de üstlenmiş olur. Devletin lehine neticelere ulaşmak için faaliyetlerde bulunur. 🔸 Kaynaklara göre Alparslan'ın öldüğü 1072 yılına kadar Bağdat'ta kalan Arslan Hatice, tekrar Rey'e döner. Bu süreçte Halife ile ayrı kalsalar da boşanmazlar. 1076'da eşinin vefatından bir yıl sonra Hatice, Kakuyililerden Ali ile evlenir. ALTUNCAN HATUN 🔸 Selçuklu Devleti'inin ayakta durmasını sağlayan hanımların en büyük örneklerinden biri, Tuğrul Bey'in eşi Altuncan Hatun'dur. Önemli mücadeleler veren Selçuklu idaresi için faaliyetlerde bulunan Altuncan, itibarlı ve sözü dinlenen biridir. 🔸 Altuncan Hatun, eşine devlet yönetimi esnasında faaliyetleri veya sözleri ile etki eder. Bunun en önemli örneği İbrahim Yınal'ın isyanı sırasında attığı adımlarla gerçekleşir. Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? 🔸 1058 yılında Tuğrul Bey'in kardeşi İbrahim Yınal Bey, daha önce hakimi olduğu Hemedan merkezli bir isyan başlatır. 🔸 Bu olayı Piyadeoğlu şu şekilde anlatır: 'Tuğrul Bey de bir şekilde bu isyanı engellemek için ondan erken Hemedan'a varmak ve şehre girme çabası içerisinde. Şehre de giriyor fakat bu sefer kuşatılıyor İbrahim Yınal tarafından. Şehre girmiş olması çok büyük sıkıntı haline geliyor. İbrahim Yınal yaklaşık 50 bine yakın Türkmen nüfusu ile birlikte hareket ediyor. İnanılmaz bir güç kazanmış ve Tuğrul Bey, Hemedan şehri içerisinde sıkıştırılmış durumda. Bir şekilde kaçması lazım. Eşi Altuncan Hatun ise bu sırada Bağdat'ta. Halife zor durumda çünkü. Tuğrul Bey'in Bağdat'a girmesinin sebebi yine bir Türk olan Büveyh komutanı Arslan Besasiri'nin faaliyetleri. Tuğrul Bey gelince Arslan Besasiri Batı'ya çekilmiş, Fatımilerle işbirliği içerisine girmiş. Tuğrul Bey zor durumda kalınca Arslan Besasiri'nin tekrar Bağdat'a gelme gibi bir durumu ortaya çıkmış. Bağdat'ta inanılmaz bir endişe var, Arslan Besasiri gelecek tekrar şehri ele geçirecek diye. Bu noktada Tuğrul Hemedan'da sıkışmış durumda. İbrahim Yınal'ın çevresindeki Türkmenlerin bir ara dağıldığı gibi bir gerçek var. Altuncan Hatun onu fırsat haline getiriyor ve başkent Rey'e kaçmayı başarıyor.' 🔸 İsyan devam ederken Tuğrul Bey'in veziri Amidülmülk Kündüri, Bağdat'ta asılsız haberler yaymaya başlar. 🔸 Piyadeoğlu bu olaydan sonra vezirin şehirden kaçtığını, Enüşirvan'ın da durumun kritik olduğunu anlayarak uzaklaştığını anlatır. 'Tuğrul Bey'in artık iktidarı kaybettiği, yakın zamanda İbrahim Yınal'ın şehri ele geçireceği ve bundan sonra da Tuğrul Bey'in tam manasıyla sultanlığı İbrahim Yınal'a kaptıracağı gibi bir dedikodu yayılmaya başlanıyor. Amidülmülk Kündüri, Enüşirvan'ı tahta çıkarma sevdasına düşüyor yani Tuğrul Bey'in evlatlığını. Bunun için bazı girişimlerde bulunuyor. Tabii karşı çıkıyor halife buna her şeyden evvel. Karşı çıkanlardan biri de Enüşirvan'ın annesi Altuncan. Altuncan, kendi oğlunun tahta çıkmasından ise kocasının tahta çıkması yönünde bir tavır takınıyor. Bunun için de hem oğlunu hem de Amidülmülk Kündüri'yi tehdit ediyor.' 🔸 Enüşirvan'ın tahta çıkarılma ihtimali, Altuncan Hatun sayesinde kaldırılır. Türkmenler ile işbirliği yapan Altuncan, bütün zorluklara rağmen kaynakların ifadesine göre 'atlanarak' Rey'e kadar gider ve eşi Tuğrul Bey'in kurtulmasını sağlar. SEFERİYE HATUN 🔸 Arslan Yusuf'un kızı Seferiye, Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Sultan Alparslan'ın ikinci eşidir. 🔸 Karahanlı Arslan Yusuf'un Tirmiz ve Harezm'in bir kısmını ele geçirmesi üzerine Alparslan, onun ilerlemesini durdurur ve iki hanedan arasında bir saldırmazlık antlaşması imzalanır. 🔸 Sınırların kesinleştiği ve birbirlerine saldırmama antlaşmasına vardıkları belgedeki şartlardan biri de Karahanlı prenseslerinden biri ile Alparslan'ın evlenmesidir. Böylece Seferiye, Alparslan ile evlenir. 🔸 Seferiye Hatun, 1071 yılında zafer ile sonuçlanacak seferde eşinin yanında bulunarak devlet yönetiminde etkin rol oynar. Eski Türklerde Terken unvanı ZÜBEYDE HATUN 🔸 Melikşah'ın kaynaklarda geçen üç eşinden biri olan Zübeyde Hatun, amcası Yakuti'nin kızıdır. Hanedan mensubu olmasından dolayı saraydaki etkisi oldukça fazladır. 🔸 Melikşah'ın ölümünün ardından oğlu Berkyaruk, Selçuklu Sultanı olur ve böylece sarayda büyük söz sahibidir. Osmanlı'nın namlı Valide Sultanı: Hatice Turhan 🔸 Bir süre sonra amcası Tacüddevle Tutuş'un isyan etmesi üzerine Berkyaruk, isyanı bastırır. Ardından annesi Zübeyde'yi yanına getirmek ister ancak veziri Müeyyidülmülk buna karşı çıkar. 🔸 Zübeyde Hatun, Müeyyidülmülk'ün karşı çıktığını öğrenince azlettirir ve yerine kardeşi Fahrülmülk vezirliğe getirilir. İntikam almak isteyen Müeyyidülmülk, Berkyaruk'un kardeşi Muhammed Tapar'ı isyan etmesi yönünde teşvik eder. 🔸 Muhammed Tapar, Rey şehrine geldiğinde Zübeyde Hatun da oradadır. Müeyyidülmülk, Zübeyde Hatun'u esir alır ve ardından boğdurarak öldürtür. Böylece Selçuklu tarihinde önemli bir yeri olan Zübeyde Hatun, devlet yolunda can vermiş olur. BERKYARUK'UN HİKAYESİ 🔸 Annesinin ölümünün ardından Berkyaruk'un yaşadığı bir olayı Piyadeoğlu şöyle anlatır: 'Bir mücadele sırasında Sencer ile Muhammet Tapar'ın annesi olan Seferiye, Berkyaruk'un eline geçer. Karşı tarafta inanılmaz bir endişe var. Biz onun annesini boğdurduk, o da bizim annemizi boğduracak. Durumun farkında olan Berkyaruk Seferiye'yi huzuruna çağırıyor ve diyor ki 'Korkma, ben seni boğdurmayacağım annemden dolayı. Kardeşlerim, esir aldıklarını serbest bıraksın diye seni elimde tutuyorum.' Yani bir nevi esir değiş tokuşu. Ve gerçekten de karşı taraf serbest bırakınca esirleri, Berkyaruk da Seferiye'yi serbest bırakıyor'