Ahi Çelebi kimdir? Osmanlı hekiminin böbrek taşına karşı tavsiyeleri

📌On beşinci yüzyılda yaşan Ahi Çelebi, döneminin önemli hekimlerinden biriydi. Adı kaynaklarda adı Ahmed ve Mahmud olarak geçse de daha çok Ahî Çelebi ismiyle nam saldı. 📌 Ahi Çelebi'nin babası, kendisi gibi hekimdi. Kastamonu'daki Candaroğlu Beyliğine hizmet ederken Fatih Sultan Mehmet'in burayı Osmanlı topraklarına katmasıyla babası İstanbul'a geldi. Mahmutpaşa'da açtığı bir muayenehanede mesleğini devam ettirdi. (x) 9 Osmanlı padişahı ve hürmet ettikleri alimler 📌 Ahi Çelebi, tıbba dair ilk bilgilerini babasından öğrendi. Onun vefatından sonra ise devrin büyük hekimleri olan Kutbüddin ile Altuncuzâde'den ders aldı. Kısa zamanda kendini geliştiren Ahi Çelebi, mesleğini ilerletti. 📌 Fatih Sultan Mehmet'in Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ı yendiği Otlukbeli Savaşı'nda ordu hekimi olarak görev yaptı. Ardından ilk önce Fâtih Dârüşşifâsı'na hekim, sonra da başhekim oldu. (x)Bilimin bütün alanlarında eserler veren Müslüman alim Kutbüddin 📌 II. Bayezid döneminde sultanın teveccühünü kazanarak saray görevlileri arasında alındı ve mutfak eminliğine (emin-i kilar) getirildi. Ardından da hekimbaşı oldu. 📌 Ahi Çelebi, Sultan II. Bayezid'ın vefatına kadar dört buçuk yıl hekimbaşılığı görevine devam etti. 📌 Sultanın vefatından sonra ise gelenek gereği görevinden azledildi. Fakat 1515'de Yavuz Sultan Selim tarafından tekrar hekimbaşılığı görevi kendisine tevdi edildi. Yavuz'un Mısır Seferi'ne de katıldı. 📌 Yavuz Sultan Selim'in vefatından sonra ikinci kez görevinden azledildi. Vefatına kadar da dönemin en saygın isimleri arasında yer aldı. 📌 Hac görevini doksan yaşını aşmışken 1524 yılında yerine getirdi. Kutsal topraklardan dönerken Kahire'de hastalanarak burada vefat etti. İmam Şâfiî'nin kabrinin civarına defnedildi. 📌Ahi Çelebi, hem babasının mirası hem de kendi geliri sayesinde büyük bir servetin sahibiydi. Çorlu, Edirne, Hayrabolu ve Şile'de kırktan fazla köy ile İstanbul'da bir hamam ve çok sayıda dükkânı vardı. 📌 Bu büyük serveti, Edirne'de yaptırdığı medrese ve mektep ile İstanbul'da Yemiş İskelesi'nde yaptırdığı Kanlı Fırın Mescidi diye de tanınan Ahi Çelebi Camii'ne vakfetti. Vakıflarının gelir fazlasını da Medine fakirlerine gönderilmesini vasiyet etti. (x)Mekke Su Yolu'nda iki kadın sultan 📌 Ahi Çelebi'nin yaptırdığı cami, Evliya Çelebi'nin seyyah olmasında büyük pay sahibiydi. Onun seyahatlerine başlamasına dair anlattığı hikâyede, etkili mekanlardan biriydi. 📌 Evliya Çelebi, evlerinin yakınında bulunan Ahi Çelebi Camii'ne zaman zaman giderdi. Bir gece evinde iken rüyasında kendini Ahi Çelebi Camii'nde gördü. Rüyasını şöyle anlatır: 'İstanbul'da evimde bir gece uykuya dalmıştım. Birden kendimi Yemiş İskelesi yakınında bulunan Ahi Çelebi Camii'nin içinde gördüm. Caminin içi nur yüzlü bir cemaatle dolup taşmıştı. Bunların kim olduklarını anlayamadığımdan yanımda bulunan zata dayanamayarak sordum. 'A sultanım mübarek isminizi buyurur musunuz?'. O zat okçuların piri Ebu Vakkas oğlu Sa'd olduğunu söyledi. Derhal elini öptüm. Yine 'Sizin yanınızdaki zatlar kimdir?' diye sual ettiğimde 'Onlar sahabe-i kiram ve ensar hazretleridir' dedi. Bu zatlar sıra ile Hazreti Ebubekir, Hazreti Ömer, Hazreti Osman ve Hazreti Ali idi. Bunları doya doya seyredip taze can buldum. (x)20 maddede seyyah-ı alem Evliya Çelebi kimdir? Mihrapta ise kâinatın efendisi Hazreti Peygamberimiz (sav) oturmakta idi. Biraz sonra yanımda oturmakta olan Ebu Vakkas oğlu Sa'd hazretleri elimden tutup beni Peygamber Efendimizin (sav) huzuruna götürdü ve dedi ki 'Sadık aşığın, Evliya kulun şefaatini diler.' Ben de derhal Hazreti Peygamber'in mübarek ellerinden öptüm. Fakat heybetlerinden çok korkarak titredim ve heyecandan kendilerine 'Şefaat ya Resulallah' diyeceğim yerde 'Seyahat ya Resulallah' deyiverdim. Efendimizin yüzünde tatlı bir tebessüm belirdi. 'O zaman seyahatlerimin hayırlı olması için Fatiha' buyurdular. Bundan sonra sıra ile Ashab-ı Kiram'ın ellerini öptüm ve onlar da bana 'Âlemlerin seyyahı ve mübarek bir kul olasın' diye dua ettiler.' 📌Ahi Çelebi, tıp alanında oldukça önemli eserlere imza attı. Bunlar arasında en önemlisi 'Risâle-i hasâtü'l-kilye ve'l-mesâne'dir. II. Bayezid döneminde kaleme aldığı on bölümlük bu eser, böbrek ve mesane taşlarıyla ilgilidir. 📌 El-Fevâdü's-sultâniyye fi'l-kavâʿidi't-tıbbiyye ile Risâle fi't-tıb ve Mesnevî fi't-tıb adlı iki eseri daha vardır. 📌Döneminde, tıp ilmine ait diğer eserler bu alan hakkında genel bilgileri ortaya konurken Ahi Çelebi 'Risâle-i hasâtü'l-kilye ve'l-mesâne'de farklı olarak, böbrek ve mesane taşları hakkında bilgi verdi. 📌 Oldukça ayrıntılı bilgiler veren Ahi Çelebi, Razi, İbn-i Sina, İsmail bin Cürcani gibi önemli hekimlerin eserlerinde de faydandı. Eserin önsözünde neden bu kitabı kaleme aldığı hakkında bilgi verir: 'Böbrek ve mesanede bulunan taş hakkında bilgi verdim. Çünkü bu hastalık insanlar arasında çok görülür. Özellikle asil kişiler arasında rastlanır. Çünkü bu insanların lüks yiyecek maddeleri yeme alışkanlıkları vardır ve hayat çok rahat olduğundan bu hastalık ortaya çıkar.' (x)İbn-i Sina'dan hastalık rehberi 📌 Ahi Çelebi, tok karnına hamama girmek gibi taşın meydana gelmesine sebep olabilecek her türlü hareketten kaçınılması gerektiğini söyler. 📌 Eserinde böbrek ve mesanede taş oluşturacak yiyecekleri şöyle sıralar: 'İçilen inek sütünün bozukluğu da taşın hasıl olmasının sebepleri arasındadır. Bundan dolayı, eğer, süt safravî olursa, oğlanın bağırsaklarını kurutur; idrarın yoğunlaşmasından dolayı taş teşekkül eder. Öküz eti, katı yumurta, deve eti, büyük balık, suda olan büyük kuşların eti, kavrulmuş kalye, hamursuz ön aşları, sütlü pirinç, kuzu başı ve eti, paça, kadayıf, pelte, ham yemişler ve tertipsiz, düzensiz yemek yemek sebeplerindendir.' 📌 Eserinde taşın kimlerde ve vücudun hangi organlarında meydana geldiği, taş oluşumunun nedenlerini, tedavi şekillerini anlatır. Yapıtta ayrıca bazı cerrahi müdahalelerden bahseder. Taşı bulunduğu yerden çıkaracak bir alet önerisinde bulunur. 📌 Ahi Çelebi, mesanede taşı kıran bir aletten söz eder. Ucu kıskaç gibi olan bu alet sayesinde taş, dışarı çıkartılmadan kırılır. Sonradan diüretik özellikli ilaçlarla taş parçaları dışarıya atılır. 📌 Tedavide önerdiği bir diğer yol ise cerrahi müdahaleydi. Yani mesane ya da böbrek açılarak oradaki taşın dışarı alınması. Ahi Çelebi, bu işlemin tehlikeli olduğunu, hastanın yaşı ve gücünün göz önünde bulundurulması yönünde tavsiyede bulunur. 📌 Ahi Çelebi, taş tedavisinde klasik tıpta kullanılan mizaçların özelliklerine göre yöntem geliştirdi. Hastanın mizacı sıcaksa ya da soğuksa verilecek ilâçlar ve alınacak önlemler buna göre değişiyordu. Örneğin soğuk mizaçlı hastalara balgam fazlalığı nedeniyle kusturucu ilaçlar önerilirdi. 🔎Bilgi kutusu: Mizaç nedir? İslam tıbbına göre gökyüzünün su, toprak, hava ve ateş gibi dört unsuru barındırması gibi insan vücudu da dört karışımı kapsar. Ahlât-ı erbaa denilen bu unsurlar safra, kan, balgam ve sevdadır. Safra, ateş gibi sıcaktır, kan hava gibi sıcak ve yaştır. Balgam su gibi ıslak ve soğuktur, sevda toprak gibi ağır ve kurudur. İbn-i Sina, bu dört unsurun her insanda özel ve benzersiz bir şekilde karıştığını ve kişiyi dengede tuttuğunu belirtir. Her kişiye özel olarak ortaya çıkan ruhsal, bedensel, zihinsel özelliklerin bütününe ise mizaç denir. 📌 Ahi Çelebi, böbrek ve mesane taşlarının basit ilâçlarla tedavisi hakkında önerilerde bulunur. Bunlardan bazıları şöyledir: Helyon: Farsça'da marcube ve Türkçe'de merecev ve kuşkonmaz otu diye de adlandırılır. Rum dilinde isperev denir. Helyon tohum undan üç dirhem alıp, balla macun yapıp bir denk balsam yağı ile bir süre yerlerse böbrek taşını ezer. Kara nohut, kaynatılıp suyu içilirse, ya da yemeği yenirse, böbrek taşlarını parçalar, onları aşağıya doğru hareket ettirir. Hatmi, kaynatılıp, her gün kırk dirhem şekerle karıştırıp içerlerse ve yemeği yenirse, böbrekteki taşı parçalar, eğer kaynatılıp, suyunun içine oturulursa o da yararlı olur Seke (baldırgan zamkı) Türkçe kasnı (ya da kısnı) derler. Ondan bir buçuk dirhem alınır. Ondan bu dozdan daha yükseği alınmamalıdır, eğer alınırsa, böbrek ve mesane taşını döker, ama sıcak mizaçlı kişilerin alması sakınca yaratır. Onbeşinci Yüzyılda Yaşamış Hekimlerimizden Hekimbaşı Ahi Çelebi- Esin Kahya

Ahi Çelebi kimdir? Osmanlı hekiminin böbrek taşına karşı tavsiyeleri

AHİ ÇELEBİ KİMDİR?