3 hükümdarın yaptırdığı 3 hastane

872-874 yılları arasında Mısır, Kahire'de inşa edilmiş tam teşekküllü ilk büyük hastane adını zamanın Müslüman hükümdarı olan Ahmed İbn-Tolun'dan almıştır. Dokuz-Oğuz (Uygur) Türk'ü olan Tolunoğlu Ahmet, Mısır'da ilk Türk devletini kurdu. Bazı müelliflere göre bu hastane Mısır'da yapılan ilk hastanedir. Yapımı için 60.000 dinar harcanmıştır. Bugünkü Kahire çevresinde kurulan bu hastane, Mısır'da kurulan ilk teşekkülü hastanedir. Tolunoğlu Ahmet, ayakkabıcılar çarşısı, kapalı çarşı ile köle pazarında bulunan binaların gelirlerini bu hastaneye vakfetmiştir. Burada ne bir Memlük'ün ne de askeri sınıftan birinin tedavi edilmemesi şartı koşulmuştur. Yani sadece sivil halka hizmet verilmiştir. Temizliğe de dikkat edilerek hastane bünyesinde kadın ve erkekler için iki ayrı hamam yaptırılmıştır. Bu hastaneye başvuran hastalar kıyafet ve paralarını hastane sorumlusuna emanet ettikten sonra hastanenin özel verdiği elbiseleri giyerlerdi. Hastaların ilaçları, yiyecekleri ücretsiz verilir ve tedavileri ise şifa buluncaya kadar karşılıksız olarak yapılırdı. Hastalar iyileşince de onlara piliç ve ekmek verilir ve ardından emanete alınan para ve elbiseleri iade edilerek taburcu olmalarına izin verilirdi. Tolunoğlu Ahmet, Cuma günleri hastaneyi ziyaret eder, ilaç depolarını kontrol ettikten sonra doktorların çalışmalarını takip ederek hastalarla bizzat ilgilenir ve onları teselli etmeye çalışırdı. Tıp eğitimi kapsamında öğrencilerin nöbetçi hekim veya cerrah eşliğinde gruplar halinde hasta görmesi çok önemli telakki edilmekteydi. İleri düzeydeki öğrenciler, ayakta tedavi bölümünde hasta öyküsü alan, hasta muayene eden ve reçete yazan hekimi dikkatle izlerdi. Bu eğitim hastanelerinden bir tanesi de Şam'daki Nuristan Hastanesi'ydi. Nureddin Mahmut Zengi Musul Atabeği İmadeddin Zengi'nin oğludur. Nureddin Zengi Suriye'yi ele geçirdikten sonra Fatımi hâkimiyetini ortadan kaldırarak Mısır'ı fethetmiştir. Nureddin Zengi'nin Şam'da yaptırdığı hastane ülkesinde inşa ettirdiği pek çok hastanenin en büyüğü ve en önemlisi idi. Sultan Nureddin Mahmut Zengi Haçlılarla savaştığı sırada bir Frank komutanını esir almış, o da canını kurtarmak için 5 kale ve 500.000 dinar fidye vermiştir. Sultan, elde ettiği bu parayı yaptıracağı bu hastane için harcamıştır. Bir yüksek tıp okulu halinde gelişen ve kendi adıyla anılan 'Nuristan' hastanesinde herkes tedavi edilirdi. Hatta bizzat kendisi gelip bu hastanede tedavi olmuştur. Burada ender bulunan ilaçlar bile yoksul ve zengin ayırmaksızın herkese verilirdi. Daha sonraki yüzyıllarda bu hastane bir tıp okulu (medresesi) olarak faaliyet göstermiştir. Burada çalışan hekimlerin çok iyi uzmanlaşma imkânları bulunuyordu. 13'üncü yüzyılın başlarında Nureddin Hastanesi'nde düşük bir ücretle çalışmaya başlayan Dehver adlı hekim, zamanla mesleğinde tanındıkça hastaneden daha yüksek maaş almaya başlamıştı. Özel muayenehanesi sayesinde gelirini daha da artıran Dehver, sonradan kendi tıp okulunu kuracaktı. Bu kariyer yolu bugünkü birçok hekime tanıdık gelecektir. Tıp okulunda birçok tanınmış hekim ders vermekte olup, pratisyenler bazı günlerde Sultan Nureddin'in huzurunda toplanarak tıbbi konularda tartışma yapıyordu. Kim zamanlarda ise hastane yöneticisi Ebulmecid'in öğrencilerine yaptığı üç saatlik konuşmayı dinlerlerdi. Bu tıp okulundan mezun olan tanınmış Müslüman hekimler arasında 13'üncü yüzyılda küçük kan dolaşımını keşfederek insan fizyolojisinin anlaşılmasında yeni bir adım atılmasını sağlayan İbnü'n-Nefis yer alıyordu. Dünya tarihinde ilk kliniğin kurulduğu bu hastanede hekimler hastaları ferahlatmak, çektikleri acı ve elemleri karşısında acılarını hafifletmek için onları musikiyle tedavi etme yoluna gitmişlerdi. Başta ruh hastaları olmak üzere bütün hastaları musikiyle tedavi etme yoluna gidilmesi İslam dünyasındaki birçok hastanede uygulanan bir yöntem idi. O dönemde bu maksatla kullanılan musiki aletlerinden bir kısmını hastanenin teşhir salonlarında görmek mümkündür. Hekimler, sadece musikiyle değil, hikâye ve masal anlatıcılarını da oraya çağırmışlar ve bu usulle de hastaları tedavi etmeye çalışmışlardır. Hastaneden taburcu olan hastalara bir yardım mahiyetinde hastalıklarının nekahet devri sona erinceye kadar çalışmak zorunda kalmamaları için bir elbise, beş altın ve bir miktar para verilirdi. Şam'ın Timur tarafından fethine kadar bu hastane faaliyetini sürdürmüş ve halka hizmet vermeye devam etmiştir. Bu hastanenin binası bugün İlim ve Tıp Müzesi olarak kullanılmaktadır. Üçüncü hastane Memlük Türk devletinin dördüncü hükümdarı olan Sultan Kalavun'un yaptırdığı hastanedir. Sultan Kalavun tarafından yaptırılan 'Büyük Mansuri Hastanesi' çağının çok ilerisinde bir sağlık kuruluşuydu. Bir Kıpçak Türkü olan Melik Mansur Kalavun Şam bölgesinde akınlar düzenlediği sırada şiddetli bir kulunç hastalığına yakalanmış, hekimler Şam'daki Nureddin hastanesinden (Nuristan) temin ettikleri ilaçlarla onu tedavi etmişlerdi. Kalavun iyileştikten sonra bu hastaneyi ziyaret ederek, hükümdarlık nasip olursa benzer bir hastaneyi Kahire'de yaptıracağına dair adakta bulundu. Kalavun tahta geçince hastane, kubbe (türbe) ve medreseden oluşan tesisler için Eyyubi hanedanına mensup Munise Hatun' a ait Kutbiyye Kasrını istimlak ederek ona karşılığında Zümrüt Kasrı ile bir miktar para vermiş ve tesislerin yapılması için veziri AImeddin Sancar'ı görevlendirmiştir. Vezir Sancar Kutbiyye, Kasrının büyük salonu ve dört eyvandanın bulunan şadırvanlara dokunmadan tarihinde büyük şenliklerle inşaatı başlatmış ve yoğun bir çaba neticesinde tesisi 2 ay gibi kısa bir sürede tamamlamıştır. Bu hastaneye Sultan Kalavun'un adından esinlenerek Büyük Mansuri Hastanesi adını vermiştir. Meşhur seyyah İbn Batuta (1335) bu hastaneyi görmüş; 'Buranın güzelliğini ve mükemmelliğini anlatmaya kalkışan kişi aciz kalır' demiştir. Hastaneye hastalar teker teker veya toplu halde müracaat edebiliyordu. Zengin, yoksul, yerli ve yabancılar, yaşlı, genç, çocuk, delikanlı, yeni doğmuş erkek ve kız bebekler ile kadın ve erkek hastalar buradan yararlanabiliyordu. Vakfiyeye göre göz hastaları, iç hastalıklardan şikâyetçi olanlar, ruh ve sinir hastaları, özürlü hastalar başta olmak üzere bütün hastalar hiçbir engelle karşılaşmadan bütün imkânlardan yararlanabiliyordu. Buraya müracaat eden hastaların maddi durumlarına bakılmaksızın tedavileri ücretsiz olarak yapılmakta ve hastanede kalış süreleri hastaların sağlıklarına kavuşuncaya kadar olabilmekteydi. Hastanede yatan hastaların bakımına engel olamayacak şekilde evlerde yatan yoksul hastalara da bakılıyor, vizite hizmeti ile birlikte ilaçları da veriliyordu. Şayet vakfın gelirinde azalma olursa, nazır önceliği hastaların yiyeceğine, içeceğine, ilaçlara ve özellikle gözlerinden rahatsız olan hastalara tanırdı. Nazırın uyması gereken diğer bir husus da varlıklıyı yoksula, yerliyi yabancıya tercih etmemesiydi. Hastanede vefat edenlerin yıkanması, kefenlenmesi, ceset ve kefenlerine sürülen kokular ve mezar kazıcıların ücreti yine vakıf tarafından karşılanmaktaydı. Evlerinde ölen yoksul hastaların da cenaze masrafları bu vakıf tarafından ödeniyordu. Kalavun hasta ve sakat insanların sağlıklarına kavuşturulması konusunda çok ilgiliydi. Ölümünden sonra türbedeki sandukası üzerinde bulunan hırkası özürlü çocuklar, kısır kadınlar ve çeşitli hastalıklara duçar olmuş, on binlerce hasta tarafından ziyaret edilerek buna el sürmesi halinde iyileşeceklerine dair bir inanç oluşmuştu. Zaman içinde yıkılan bu hastanenin yerine 1915 yılında bir göz hastanesi yapılmıştır. (Kaynak: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Üç Türk Hükümdarının Yaptırdığı Üç Sağlık Kurumu: Tolunoğulları, Zengiler ve Memlüklerde Sağlık Hizmetleri, Eşref Buharalı)

3 hükümdarın yaptırdığı 3 hastane

MISIR'DA KURULAN İLK TEŞEKKÜLÜ HASTANE