16. Yüzyılın Mevlevi Şairi: Divane Mehmed Çelebi

🔶 Divane Mehmed Çelebi, XV. yüzyılın son yarısında Afyonkarahisar'da doğar. Müridlerinden Şâhidî İbrâhim Dede'nin 'Gülşen-i Esrâr' adlı eserinin son bölümünde yer alan menkıbelerle karışık anılarından alınan bilgiler, onun kişiliği hakkında bilgi vermekle birlikte biyografisini oluşturmakta yetersiz kalır. 🔶 Çelebi ile ilgili ikinci kaynak durumunda olan Sâkıb Dede'nin 'Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân'ındaki malumatlar da düzenli değildir. Sâkıb Dede'den aktarılanlar ışığında Divane Mehmed Çelebi, Mevlânâ'nın oğlu Sultan Veled'in kızı olan Mutahhara Hatun'la evlilik yapan Süleyman Şah'ın torununun oğludur. Mevlana Celaleddin Rumi 🔶 Babası Karahisar Mevlevîhânesi'nde doğmuştur. Mevlevilik kültürü içinde büyüyen Mehmed Çelebi, ölümüne kadar Karahisar Mevlevîhânesi şeyhi olarak görev alır. 🔶 Sâkıb Dede, Divane Mehmed Çelebi'nin Kanûnî Sultan Süleyman devrinde İstanbul'a, oradan Bursa ve Kütahya'ya gittiğini, Karahisar'a döndükten kısa bir süre sonra ise yaşamını yitirdiğini söyler. Mehmed Çelebi'nin ölüm tarihi net olarak bilinmemektedir. 🔶 Çelebi, Mevlevîlik tarihinde Ârif Çelebi ile başlayan Ehl-i beyt sevgisine oldukça önem verir. Onun temsilcisi olduğu Şems meşrebinin Kalenderîlik, Bektaşîlik ve Hurûfîlik ile kaynaşma özelliği gösterdiği bilinir. 'Divane' yahut 'Semâî' mahlaslarıyla şiirleri olan Çelebi, divan edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Şiirleri, tesbit edilemediği ve meşrebinden ötürü divan biçiminde derlenemediği mecmualarda kalmıştır. Pendname nedir? Divane Mehmed Çelebi'ye neden ikinci pir denilmiştir? 🔶 Divane Mehmed, Ege ve Akdeniz'in batı kıyılarını gezer, o bölgelerde bulunur. Kahire, Halep, Şam ve Afyon'da bulunduğu faaliyetlerde 'ikinci pir' olarak anılır. 🔶 Hem Afyon'da yapmış olduğu faaliyetler hem de birçok alanı kaplayan seyahatleri, yeni Mevlevihaneler açması, şeyh tayin etmesi gibi durumlar dikkate alınarak kendisine 'ikinci pir' denilmesi gayet olağandır. Semai mahlasının kaynağı nedir? 🔶 Semaî mahlasıyla da anılan Mehmed Çelebi, bütün şiirlerini bu mahlas ile yazar. VAV TV'de yayınlanan 'Enderun Sohbetleri' programının son bölümünde 'Divane Mehmet Çelebi' konuşuldu. Programın konuklarından olan Dr. Mustafa Çıpan: ' Bazı kaynaklar, Semai mahlasını babasının verdiğini söylüyor, bazı kaynaklar da meczup olmadığını bilakis Cenab-ı Hakk'a irticasının semada öne çıktığını durup dinlenmeden çok uzun süre sema ettiğini, bu sebeple kendisine semai mahlasının konulduğunu kaynaklar ifade eder.' sözleriyle mahlasın ortaya çıkışını izah etti. Aşk ve ızdırap şairi: Fuzuli Galata Mevlevihanesi'ne şeyh olması 🔶 Yavuz Sultan Selim ile Mısır Seferi'ne katılan Divane Mehmet Çelebi'nin Kanuni Sultan Süleyman ile de görüştüğü kaynaklarda geçer. Bazı tevriye kayıtlarında Divane Mehmet Çelebi'nin Galata Mevlevihanesi'nde ilk görev yapan kişi olduğu kayıtlıdır. Çelebi'nin çok fazla İstanbul'da kalmaması onun kurucu olarak vasıflandığını da ortaya çıkarır. Galata Mevlevihanesi 🔶 Bazı kaynaklar Yunus Efendi diye birisinin mevlevihanenin şeyhi olarak görev yaptığını, daha sonra Divane Mehmet Çelebi'nin görev yaptığını söylerken bazı kaynaklar ise mevlevihanenin ilk şeyhinin Divane Mehmet olduğunu söyler. 🔶 Birkaç defa İstanbul'a gidip kaldığını biliyoruz. Elimizdeki bilgilere göre Galata Mevlevihanesi'nde uzun süre şeyhlik yapmamıştır. Kısa bir dönem orada bir kurucu vazifesinde bulunduğu düşünülür. 'er-Rusûh' nedir? Galata Mevlevîhânesi'nin inşa tarihini gösteren sözcüktür. Galata Mevlevihânesi 🔶 İskender Paşa tarafından 1491'de kurulan Mevlevihâne, Kulekapısı Mevlevihânesi olarak da anılır. Zaman geçtikçe eklerle büyütülen yapının, İskender Paşa'ya ait av çiftliğinin bir bölümünde ve H. Theodoros Manastırı'nın kalıntıları üstüne inşa edildiği bilinir. 🔶 İskender Paşa'nın Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde bulunan 12 Muharrem 897 (15 Kasım 1491) tarihine ait vakfiyesinde, Vize'de bulunan gayri menkullerini Mevlevîhâne'ye vakfettiği, vakfın mütevelli görevini de Mevlevihâne'nin şeyhlerine bıraktığı belirtilir. 'Divane' mahlasını alması 🔶 Çelebi'ye Afyonlular daha çok 'Sultan Divanî' derler. Hz. Mevlana'nın 'Divan-ı Kebir'ini Timur Semerkand'a götürmüş, daha sonra Şah İsmail onu Tebriz'e getirmiştir. 🔶 Rüyasında Mevlana'yı gören ve 'Divan-ı Kebir'in getirilmesinin kendisinden istendiğini düşünen Divane Mehmed Çelebi, gidip Tebriz'den 'Divan-ı Kebir'i getirir. Bu olay üzerine kendisine 'Divane' mahlası verilir. 🔶 Dr. Mustafa Çıpan 'Divane' mahlasının kaynağını şu sözlerle açıkladı: 'Sadece bir şiirinde, 52 beyitlik Mukavele-i Şerif'i anlattığı mesnevisinde, 'Divane' mahlasını kullanıyor. Diğer bütün şiirlerinde 'Semaî' mahlasını kullanıyor. Dönem kaynakları 'Divani' demiyor. Ama sonrasında 'Divani' de deniyor, 'Divane' de deniyor. Şahsi kanaatim 'Divane' denmesinin daha uygun olduğu yönünde. Peki, neden? 'Divane' kelimesi, aklı başından gitmiş yerine, aklın aşka yani Cenab-ı Hakk'ın cezbesine katılarak deli divane olmuş, kendinden geçmiş hâli anlamında kullanıldığından dolayı Divane Mehmet Çelebi olarak anılmasının daha doğru olduğunu düşünüyorum.' 🔶 Sıradan insanların anlayamadığı bir şiir diline sahip olan 'Divane Mehmet Çelebi' bu sebeple çokça eleştiriye uğrar. 'Kamil mümin, melami neşveye sahip olmalıdır. Bu 'olayım', denince olunabilecek bir hâl değildir.' diyen Çıpan, bunun için kulun gayretinin yanında Allah'ın (CC) takdiri gerektiğini de ifade ederek Çelebi'nin bu dünyayla ilgisinin olmadığını, bu bakımdan 'melami neşve'ye sahip olduğunu aktardı. Yüzyıllardır yaşayan ilim hazinesi: Garibnâme