12 maddede Avrupa üniversitelerinin Müslüman kökenleri

Önceki beş yüzyıla ait Arapça eserlerin 12'nci yüzyılda yoğun şekilde tercüme edilmeye başlamasıyla birlikte Müslümanlara ait bilgiler Orta Çağ Avrupa'sına ulaştı. Bu bilgi hazinesinin kuzeydeki bölgelere akmasının öncesinde, Avrupa'da eğitim daha çok dini alana sıkışmıştı ve en çok İncil öğrenimi şeklinde gerçekleşiyordu. Eğitim kurumu kiliseydi ve iyi bir eğitim almak için bir din adamı olmak gerekiyordu. Ancak bilimsel ya da akılcı düşünce teşvik edilmiyordu. Aslına bakarsanız, dinin açıkladığı bir konuya alternatif açıklama getirenlerin kâfir damgası yiyip talihsiz bir sona ulaşması işten bile değildi. Aynı dönemde Müslüman coğrafyalarda bilimsel düşünce geniş ölçüde teşvik ediliyordu. Dolayısıyla, Arapça eserlerin tercüme edilmesiyle yapılan deneylerden elde edilen akılcı düşünceler Latinceye tercüme edilerek yeni bir kitlenin erişimine açıldı. 'Rasyonel skolastik akım', Avrupa'da bu sayede kuruldu. Dönemin Müslüman âlimlerinin en önemli özelliklerinden biri tecrübeye dayalı bir yaklaşımı benimsemeleri ve varsayımlarla hareket etmemeleriydi. Bu anlamda en büyük etkiyi İbn Rüşd gerçekleştirdi. İbn Rüşd'ün Aristoteles'e yazdığı şerhler tüm kıtayı sarstı. Paris ile başlayan bu etki, Padova ve Bologna üniversitelerine kadar ulaştı. Bu gelişme ile din ve bilim arasında bir çatışma olmasına gerek olmadığı ortaya konuldu ve konu bütün olarak tartışmaya açıldı. Dünyayı ve astronomiyi akılcı bir şekilde araştıran Müslümanlara ait bilgilerin ulaşmasıyla birlikte Avrupa'da yeni kurumlar ortaya çıkmaya başladı ve bu yeni fikirleri manastır duvarlarının arasında tutmak imkânsız hale geldi. Bunun etkisiyle öğrenme buralardan katedral okullarına doğru kaydı. Manastırlarda belirli tarikatlara mensup sınırlı sayıda öğrenci bulunurken, katedral okulları uluslararası düzeyde şöhret kazanarak Avrupa genelinden öğrenciler çekmeye ve daha bağımsız ve özgür düşünürler yetiştirmeye başladı. Bu anlamda önde gelen yeni kurumlardan bir tanesi de Fransız katedral okulu Chartres idi. Burada yapılan çalışmalar Rönesans'ın zeminini hazırlamış ve temelini atmıştı. 1140'lı yıllarda Chartresli Thierry'nin hocalığında öğrencilere bilimsel yaklaşımının İncil'deki Yaratılış Hikâyesi'yle tutarlı olduğu öğretilmişti. Başka bir deyişle dini söylem artık bilime karşı değildi. Thierry, öfke dolu eleştirilere rağmen çığır açan bu yeni mefhumu son derece cesur bir şekilde öğretmeye devam etti. Avrupa'da ortaya çıkan bu bilim ruhu aradığı cevapları, Thierry'nin de toplamaya bayıldığı Müslüman kitaplarında buluyordu. Thierry'nin özel kütüphanesinde Arapçadan tercüme edilmiş birçok kitap bulunuyordu. Bu katedral okulları 12'nci yüzyılın sonlarına doğru üniversitelerin doğuşuna zemin hazırladı ancak üniversitelerin resmi olarak tanınması 13'üncü yüzyılın sonlarına kadar gerçekleşmeyecekti. Sağlam referanslara sahip ve iyi araştırılmış materyallerin varlığı Avrupa'da yükseköğrenimi başlatmıştı. Batı Avrupa'nın ilk üniversitesi İtalya'nın güneyindeki Salerno'da kuruldu ve 11'inci yüzyılın sonlarında Afrikalı Konstantinus'un gelişiyle en parlak dönemini yaşamaya başladı. Memleketi Tunus'tan beraberinde getirdiği zengin kütüphanenin bir kısmının denize düşerek kaybolduğu, ancak kurtardığı kitapları Latinceye tercüme ettiği rivayet edilir. Avrupa'da ileri düzey tıp eğitimini başlatan şey bu kitaplardır, zira bunun öncesinde Avrupa'da bu tür araştırmalara erişim ya çok azdı ya da hiç yoktu. Salerno'nun gelişmesi sonucunda ortaya çıkan Fransız şehri Montpellier, Müslüman tıp ve astronomi araştırmalarının en önemli merkezi haline gelmişti. Müslüman İspanya'sına yakındı ve çok büyük bir eğitimli Müslüman ve Yahudi nüfusu barındırıyordu. Montpellier, 1137 yılından itibaren tüm bölgelerden öğrencileri çekmeye başladı. Bu öğrencilerden biri olan ve 1270 yılında buraya gelerek usturlap konusunda De Astrolabio Conones adlı eseri yazan İngiliz Robert, bir eser de kadran hakkında yazmıştı. 12'nci yüzyılın başında, seyyah âlimlerin Arap eserlerine ilişkin bilgiyi dört bir yana taşıması sebebiyle Batı dünyasının düşünce merkezi, 'öğretmenler şehri' olarak tanınan Paris'e kaydı. Parisli aydınlar üç büyük okulda toplanmıştı: Notre Dame Katedrali, St. Victor Kilisesi ve nehrin karşı kıyısındaki St. Genevieve Manastırı. En büyük dönüşümü, Notre Dame Katedrali Okulu geçirdi. 1170 yılına gelindiğinde, güneyden gelen tercüme edilmiş bilinmiş materyaller sayesinde üniversite şekillenmeye başladı. Küçük adımlar halinde, Parisli âlim ve öğrenciler gruplaşarak dört ana fakülteyi oluşturdular: Sanat, ilahiyat, hukuk ve tıp. Bu öğretim merkezleri sayesinde, kısmen II. Henry'nin 1167 yılından itibaren İngiliz öğrencilerinin Paris Üniversitesi'ne devam etmesini yasaklaması, kısmen de Paris'in duraklama evresine girmesi sebebiyle Oxford Üniversitesi doğdu. 12'nci yüzyılda yaşayan doğa bilimci Morleyli Daniel hatıratında Paris'in 'bayatladığını ve can çekişmeye başladığını' söyleyerek dönemin yeni entelektüel merkezi olan Toledo'ya geçti. Sonradan Daniel de Oxford'a gelerek burada ders verdi ve Toledo'da edindiği ilk bilimsel kitapları buraya da getirdi. Günümüz tarihçilerinin birçoğuna göre, Oxford gibi İngiltere'nin en eski üniversitelerinin ilk tohumları, dünyayı gezen bu açık fikirli âlimler ve Kurtuba gibi yerlerdeki Müslüman üniversitelerinden atılmıştır. Bu âlimler, Müslüman coğrafyaları ziyaret ettikten sonra ülkelerine dönerken kehanetlere değil, akılcı düşünceye dayanan birçok çeviri eseri beraberinde getirmişlerdir.

12 maddede Avrupa üniversitelerinin Müslüman kökenleri

EĞİTİM İÇİN ‘DİN ADAMI’ OLMAK GEREKİYORDU