Osmanlı'da sinema tarihi

Sinema kelimesinin kökeni Yunanca'da hareket anlamına gelen 'Kinema' ve yazmak anlamına gelen 'Grafeion' kelimelerinden türetildi. Lumiere kardeşlerin 'Cinamatographe' adını verdikleri aygıtlarıyla 28 Aralık 1895 günü Paris'te Capucines Bulvarı'ndaki Grand Cafe'de yaptıkları gösteriyle doğdu. 'Cinematographe'ın icadı, Lumiere Kardeşler'in dünyaca tanınmasını sağladı. Edward Muybridge ve Etienne –Jules Marey gibi bilimciler harekete yönelik fotoğraf çalışmalarına öncülük etti. Thomas Edison'ın dikiz kutusu formundaki Kinetoskop'u büyük bir başarıydı. 1895'te Fransız Lumiere kardeşler ilk uygulamalı kamarayı ve toplu gösterim kavramını keşfetti. Film 1900'lerde de bir yenilik olmaya devam ediyordu. Yedinci sanatın başarı öyküsü dosyamızı buradan okuyabilirsiniz. Hareketli görüntüyü kaydedebilmek için yüzyıllarca birçok bilim adamı çalıştı. 1833 yılında Dr. Plateau ve Prof. Stampfer 'Zoetrop' adında bir cihaz yaptı. Bu cihaz göz aldanmasıyla ilgiliydi. Silindir şeklindeki aletin içinde bir hareketin her aşamasında çekilmiş fotoğraflar yer alıyordu. Döndürüldüğünde ise bakan kişi sanki hareket edermiş gibi görüyordu. Bundan 20 yıl sonra, Baron Franz Von uchatius adındaki bir subay, bu tasarıma ışık yansıtarak resimlerin duvarda görülmesi sağladı. 1860 yılında adını 'Kinematoskop' koyduğu, çekilmiş fotoğrafların yan yana göründüğü aleti üreten Coleman Sellers, aletin ismini satın aldı. 10 yıl sonra Henry Renno Hey, kinematoskopu geliştirerek görüntüleri duvara yansıttı ve adını 'Fasmatrop' koydu. Cihazındaki hareketli resimler vals yapan bir kadın ve adamın 6 adet fotoğrafından oluşuyordu. 1872 yılında bir sporcu ve arkadaşı atının hareketlerini yakalayabilmek için ip bağlı makineleri aralıklarla alana koydular ve at önünden geçerken makineleri aktif hale getirince o güne kadar alınmış harekete en yakın fotoğraflar yakalanmış oldu. Aynı şekilde duvara yansıtılan görsellerde at yerinde havaya zıplıyor gibi bir görüntü oluşturuyordu. Sonraki tarihlerde bu cihazın üzerinden gelişmeler üretildi. 1895 yılında Fransız Lumière Kardeşler sinematograf makinesini yaptılar. 28 Aralık 1895'te insanlar kaydedilmiş hareketli görüntüleri beyaz perdede izlediler. Fabrikadaki işçileri, bahçeyi sularken yanlışlıkla kendini ıslatan bahçıvanı, dumanlar içinde gara giren treni, hareketli bir biçimde izleyebilmek insanları çok eğlendirdi. Daha sonra ki günlerde hiç görmedikleri ülkeleri, insanları, yaşam biçimlerini tanımak ilgilerini çekti. Sinema aygıtı Türkiye'ye hemen bulunuşunun ertesinde girdi. 1896 yılında İstanbul Beyoğlu ve İzmir Kordon'da film gösterimleri başladı. 1914 yılında Uzkınay tarafından ilk Türk filmi çekildi. Daha önce Manaki Kardeşlerin çektiği filmler ise ilk Türk filmi olarak kabul edilmemiştir. Buna neden olarak bu kişilerin Makedonyalı olması ve kendilerini Türk olarak görmemeleri. Bu nedenle Uzkınay ilk Türk sinemacısı olarak kabul edilir. Uzkınay hakkında daha fazla bilgi edinmek için tıklayın. Türkiye'de sinemanın ilk dönem örnekleri, 19. yüzyılın ikinci yarısına doğru Pera'da boy gösterdi. Yabancılar Anadolu'da film gösterileri düzenleyebiliyordu ancak film çekimine izin verilmiyordu. Nedeni ise, casusluk faaliyetlerinin önüne geçmekti. Balkan Savaşları sırasında sinemanın belgesel önemini kavrayan Rumeli Muhacirîn-i İslamiye Cemiyeti Merkez-i Umumîsi, savaşın acılarını dile getiren bir film yapılmasını istedi. Ancak bu teşebbüs gerçekleşemedi. Filmin çekimine izin verilmiş olsaydı, Balkan Devletlerinin aleyhimize yaptığı propaganda filmlerinin Batı kamuoyundaki inandırıcılığı da azaltılabilecekti. Bilinen ilk film 1905'te, Yıldız Cami'nin ikinci avlusunda çekildi. Bu film ülkemizde çekilen en eski filmlerden olmasına rağmen belge bulunamadığı için ilk film sayılamadı. Diğer bir filmin çekimi ise 1909'da gerçekleşti. Bu filmle ilgili elimizde Servet-i Fünûn Dergisi'nde yayımlanan bir fotoğraf var. Bunu çeken kişi ise Sigmund Weinberg'di. Ancak bu film de elimizde değil. Bugün somut olarak bilinen ve günümüze kadar gelen tek film, Makedonya asıllı Manaki Kardeşler'in 5-26 Haziran 1911'de V. Sultan Mehmet Reşat'ın Manastır ve Selanik ziyareti sırasında çekilen filmidir. Bu haber filmi Makedonya Sinematek'inde saklanmaktadır. Bir diğer çalışma da 1913 yılında yapılmıştır. Hamidiye Kruvazörünü konu alan bu film de ne yazık ki günümüze kadar ulaşamamıştır. Fuat Uzkınay'ın 'Ayastefanos Abidesinin Yıkılışı' (1914) adlı film ise Türkiye'de sinemanın başlangıcı olarak sayılmakta ve çevrilen ilk Türk filmi olarak bilinmektedir. Ayastefanos Abidesinin Yıkılışı'nı belgeleyen dosyamızı buradan okuyabilirsiniz. 'Ayastefanos'taki Rus Abidesi'nin Yıkılışı' Türk sinema tarihinin ilk filmi olarak kabul edilir. Uzun yıllar bu filmin kayıp olmasından dolayı, çekilip çekilmediğine dair tartışmalar süregeldi. Osmanlı'nın Birinci Dünya Savaşı'na girdiğini ilan ettiği gün çekilen bu film, aslında Ruslara karşı verilen bir mesajdı. Filmin süresi bazı kaynaklarda 150 m. 'belge film' olarak geçiyor. Filmin siyah-beyaz ve sessiz olarak çekildiği; mekanların ise Yeşilköy, Bakırköy olduğu biliniyor. Osmanlı'daki sansür uygulamalarının genelde dayanak noktası devletin güvenliği için olmuş, bu daha çok yabancılara çekim izni verilmemesi şeklinde gerçekleşmiştir. II. Abdülhamid'in sinema ve fotoğrafla yakından ilgilenmesi sinemayı saraya sokmuştur. Sinemayı yasaklama nedeni ise sinema aygıtlarının yangınlara sebep olmasıdır. O dönem İstanbul'unda ahşap binaların çok olması bunun temel nedenidir. I. Dünya Savaşı sırasında film çekme, sinemadan yararlanma düşüncesi ilk kez ordu içinde gelişti. 1915'te MOSD kuruldu ve belgesel film çekimlerine başladı. Kurtuluş Savaşı içerisinde sinemamızın daha farklı biçimde geliştiği, sanatsal bir gaye güdülmediği açıkça görülmekteydi. Kurtuluş Savaşı konulu filmleri şöyle sıralamak mümkün: '1923, Ateşten Gömlek (Muhsin Ertuğrul, Kemal Film) - 1928, Ankara Postası (Muhsin Ertuğrul, İpek Film) - 1932, Bir Millet Uyanıyor (Muhsin Ertuğrul, İpek Film) - 1948, İstiklal Madalyası (Ferdi Tayfur, İpek Film) - 1949, Vurun Kahpeye (Lütfi Ö. Akad, Erman Film) - 1950, Ateşten Gömlek (Vedat Örfi Bengü, Kale Film).' Ülkemizde yapılan ilk film gösteriminin tarihi 1896'dır. 29 Aralık 1895'te, Lumiere kardeşlerin yaklaşık 50 saniyelik 'Trenin Gara Girişi' filmi ilke kez Paris'te seyirciyle buluştuktan sonra ülkemize geldi. Bu film gösterimi II. Abdülhamid zamanında 1896'nın sonlarında Yıldız Sarayı'nda Bertrand adından bir Fransız tarafından yayıldı. Saraydaki herkes merakla sinematograf denilen bu sıra dışı cihazın sihrini görmek istiyordu. Sultan Abdülhamid sabırsızlıkla hazırlıkları bekliyordu. Bertrand hemen sarayda bir salona perde gerip tarihe geçen ilk sinema gösteriminin startını verdi. Başta Sultan Abdülhamid olmak üzere herkes hayranlıkla izledi. Dünyanın ilk sinema filmi, Fransız Lumiere Kardeşler tarafından çekildiği kabul edilir. İlk sinema filmi, tren istasyonlarıyla ilgili bir belgesel filmiydi. Belgeselin ilk gösterimi Garden Cafe adlı yerde, 33 kişiden oluşan bir izleyici topluluğuna 28 Aralık 1895 yılında yapıldı. 1894'ün başları 1895'lerin sonları gibi bir tarihte William Dickson tarafından yapılan The Dickson Experimental Sound Film, Dickson ve Thomas Edison tarafından geliştirilen bir sesli film sistemi olan Kinetophone kullanılarak kaydedilmiş ilk sesli film olarak bilinir. Türkiye sinemasında ilk sesli film ise İstanbul Sokaklarında adıyla 1928 yılında Muhsin Ertuğrul tarafından çekildi. 1985'te William Kennedy Dickson tarafından çekilen kısa film Annabelle Serpentine Dance, sinema tarihindeki ilk renkli filmdir. Türkiye sinemasında bilinen ilk uzun metrajlı renkli film ise Muhsin Ertuğrul'un 1953 yapımı Halıcı Kız adlı filmidir. William A. Wellman'ın 1927 yapımı sessiz filmi Wings, ilk defa düzenlenen Akademi Ödüllerinde En İyi Film Akademi Ödülü'nü kazandı. Snow White and the Seven Dwarfs (Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler), 1937 yılında Walt Disney tarafından Pamuk Prenses masalından uyarlanan sinema tarihinin sesli ve renkli ilk uzun metrajlı animasyon filmidir. 90'lı yılların ortalarında hayatımıza giren DVD formatında çıkan ilk film Jan de Bont'un 1996 yapımı filmi Twister'dır. 1922 yapımı The Power of Love adlı sessiz film dünyanın ilk üç boyutlu filmidir. Kırmızı ve yeşil anaglif gözlükler kullanılan film kayıptır. 2010 yapımı filmi The Hurt Locker ile En İyi Yönetmen Oscarını kazanan ilk kadın Kathryn Bigelow'dur. 1997 yapımı Titanic tüm zamanların en çok gişe yapan filmidir. Fakat James Cameron 2009 yapımı Avatar bu unvana sahip oldu. 1976 yılında piyasaya sürülen video kayıt formatı olan VHS (Video Home System) formatında çıkan ilk film Güney Kore draması olan The Young Teacher isimli filmdir. (Derlenen kaynaklar, Fikriyat, 'Yedinci sanatın başarı öyküsü'; Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 6 Sayı: 2; 2005)

Osmanlı'da sinema tarihi

SİNEMANIN DOĞUŞU