İbn Haldun’un düşüncesinde musiki

💠 Tarihin tozlu sayfalarını temizleyip, karanlıkta kalmış noktalarını aydınlığa kavuşturan meşhur münevver İbn Haldun, mazideki olayları kayda geçirmede ve bunun üzerine inşa edilecek tarihe bir boyut kazandırmada derin bir vukufiyete sahiptir. 💠 İbn Haldun, tarih bilimine bir üslup kazandırdığı gibi, asrında henüz hakkında bilgi sahibi olunmamış nice alanlara da ışık tutmayı başarır. İbn Haldun kimdir? İbn Haldun'un hayatı… 💠 İbn Haldun, Mukaddime eserinde 'Akli İlimler ve Çeşitleri' ve 'Musiki Sanatı' başlıkları altında incelediği müziğin; tedavide kullanımından, insan üzerindeki sosyolojik ve psikolojik etkilerine kadar uzun soluklu araştırmalar yapar. 💠 Kelimelerini bir nota gibi büyük bir hünerle kullanan değerli alim, mısralarıyla adeta bir musiki icra eder. İbn Haldun düşüncesinde ihtiyaçlar ve boş zaman 💠 İbn Haldun'a göre musiki, akla ve felsefeye dayandırılan riyâziyyâtın (matematiksel ilimler) bir parçasıdır. 💠 Musiki ilmi, seslerin ve nağmelerin birbirleriyle orantısını ve miktarını inceler; bunun sonucu olarak da şarkılardaki makamlar elde edilir. Musikinin bu tanımı İbn Haldun'un musikiyi sanat olarak değerlendirmesinin nedenidir. İbn Haldun'un Mukaddime eserine göre devletlerin bekası 💠 İbn Haldun'a göre musiki, vezinli şiirlerin, seslerin bilinen ölçülerdeki vurgu ve kesintilere uydurularak notalı bir şekilde söylenmesidir. Sesteki her vurgu ve kesintiden notalar ve bu notaların bilinen belli ölçülerde birleştirilmesiyle kulağa hoş gelen sesler ortaya çıkar. 💠 İbn Haldun, bir şeyin musiki olabilmesi için sesler arasında uyum ve ahenk olması, kulağa hoş gelmesi gerektiğini ifade eder. Nota değerleri ve ses aralıklarını dile getiren İbn Haldun, bir bestenin dinleyenlere zevk verebilmesi için mülayemet esaslarına göre yapılması gerektiğini belirtir. Mülayemet: Lâtife etmek, şaka yapmak Peygamberimizin ve ashabının mizah anlayışı 💠 İbn Haldun, mûsikî aletlerinin insan sesine yardımcı, sesin etkisini artırıcı ve notalara zevk katıcı oluğunu belirtir. 💠 Mukaddime eserinde, yaşadığı dönemde meşhur olan müzik aletleriyle ilgili detaylı bilgiler verir. Türk halk müziği ile özdeşleşmiş 10 çalgı türü 'Bu zamanda, nefesli çalgı aletlerinin en güzellerinden biri de el-Bûk'tur. Bir zira (yaklaşık 70 cm) uzunluğunda olan ve bakırdan yapılan bu aletin de içi boştur. Baş tarafı ince olan bu alet aşağıya doğru genişler ve nihayet son kısmı avuç içi miktarında bir genişliğe ulaşır. Alete, uç kısmına takılan bir kamış vasıtasıyla üflenir ve bu üflemeyle tok ve kalın bir ses çıkar. Bu aletin üzerinde de belirli sayıda delikler vardır ve sesin nağmeli çıkması parmakların bu delikleri açıp kapaması ile sağlanır.' 💠 Eserinde 'el-Buk' enstrümanına sıklıkla yer veren İbn Haldun, dönemindeki en önemli enstrümanlardan birinin 'el-Buk' olduğundan bahseder. Farklı kültürlerdeki geleneksel çalgılar 'İlk olarak (uzun bir) sesin, tek (ve yüksek bir) ritimde çıkartılmaması gerekir. Aksine kademe kademe yükseltilmelidir. Sesin kesilmesi de aynı şekilde olmalıdır. Hatta aynı nitelikteki iki sesin arasına da, farklı nitelikte bir sesin sokulması gerekir. Dil bilginlerinin mahreçleri (çıkış yerleri) itibariyle birbirine çok uzak veya çok yakın harflerden oluşmuş terkipleri çirkin bulmaları da buna benzer. İkinci olarak, yukarda değinildiği gibi, sesin parçalarının da birbiriyle uyum içinde olması gerekir. Sesin yarım ses, üçte bir ses veya mûsikî sanatını icra edenlerin belirlemiş olduğu diğer ölçülere uygun olacak şekilde çıkartılması gerekir. Eğer sesler, mûsikîcilerin söylemiş oldukları ölçülere uygun olursa, kulağa hoş gelen (insana zevk veren) ahenkli ve nağmeli bir bütün ortaya çıkar.' İbn Haldun 💠 Müziğin nasıl yapılması gerektiği, nasıl yapıldığında insan kulağına hoş geleceği gibi konulara eserinde yer veren İbn Haldun, dönemindeki bu bilgileri Mukaddime'de ustalıkla ifade eder. Osmanlı saray çalgısı santurun tarihteki serüveni 'Nefis, mûsikîyi işittiğinde, sevinç ve zevk duyar. Mûsikî onun ruh yapısına neş'e verir ve önündeki zorlukları da kolaylaştırır. Annenin ağlayan çocuğuna ninni söylediğinde çocuğun sesini kesmesi de; çobanın kavalını çaldığında koyunların hepsinin ota koşması da; sürücünün söylediği güzel nağmelerle develerin hızlanması da bu mûsikînin etkisindendir.' İbn Haldun Gelenekle geleceğin eşsiz uyumu: Ud ve Kanun 'Musiki, sanatlar içinde umranda en son ortaya çıkanıdır. Çünkü diğer sanatlar (kemali de olsa) belli ihtiyaçlara cevap vermesine rağmen, musiki sadece boş zamanlarda eğlenip neşelenmeye yarar. Aynı şekilde umranın gerileyip zayıflamaya başlamasıyla ortadan ilk kaybolacak sanat da yine musikidir.' İbn Haldun Umran: İbn Haldun'un ilk defa kendisinin bahsettiği umran ilmi, insan toplumunu ve ona arız olan halleri, bu hallerin sonuçlarından ibaret olan tarihi ve tarihin hakikatini konu edinir. 💠 Ayrıca İbn Haldun, ekonomik olarak sıkıntılar yaşayan devletlerde musikinin ilk olarak kaybolacak sanatlardan birisi olduğunu ifade eder. Ona göre musiki, bolluk ve refahın arkasından gelen bir sanattır. Barış Manço'nun şarkı sözlerindeki gizli hazineler 'Böylece mûsikînin manasını açıkladıktan sonra şunu da bil ki bu sanat, zaruri ihtiyaçları aşıp, kemâlî ihtiyaçları karşılama aşamasına gelmiş ve bu ihtiyaçları karşılayacak sanatlara yönelmiş umranlarda ortaya çıkar. Çünkü ancak bütün zaruri ihtiyaçlarını karşılayıp, zevklerini tatmin etmeye yönelmeye fırsat bulan kimseler bu tür şeylerle ilgilenirler. İslâm'dan önce Acem hükümdarlıklarının şehirlerindeki umran denizi coşup taşmaktaydı ve hükümdarları da mûsikîye çok düşkündü. Fars hükümdarları bu sanatı icra edenlere büyük önem verirdi. Onun için bu kimselerin devlette önemli bir yeri vardı. Hükümdarların meclislerinde hazır bulunurlar ve şarkı söylerlerdi. Çağımızda (İbn Haldûn'un yaşadığı dönem) da her memleketteki Acemlerin durumu böyledir.' İbn Haldun Türk sanat müziği meraklılarının bilmesi gereken terimler

İbn Haldun’un düşüncesinde musiki

İbn Haldun’un Mukaddimesi