Çağdaş bir halk ozanı Barış Manço

Barış Manço modern bir Evliya Çelebi ve aynı zamanda ozanlık geleneğimizi devam ettiren çağdaş bir Türk ozanıydı. Kıyafetleriyle ve uzun saçlarıyla bildiğimiz âşıklardan çok farklıydı. Onun elinde kopuz değil gitar vardı. Buna rağmen insanlara Türkülerimizi ve türkü formundaki şarkılarını sevdiriyor, arı Türkçesi, şarkılarında kullandığı atasözleri ve deyimleri ile insanlığa mesajlar veriyordu. 'Barış der ki' diye başlayan dörtlüklerinde bir Karacaoğlan, bir Dadaloğlu oluveriyor, sevgiyi, güzel ahlâkı, doğruluğu ve dürüstlüğü, hoşgörüyü anlatan sanatı ile kâh Yunus Emre kâh Mevlana oluveriyordu. O bizlere manevi değerlerimize saygıyı geleneksel değerlerimize bağlılığı hatırlattı hep. Barış Manço geçmişten aldığı bu mirası kendi ifadeleri ile şöyle aktarmaktadır; '…Ben dedelerimden ne miras almışsam onu bir kendi potamda eritip bu aynadan çıkartıp karşı aynaya atıyorum. Karşı aynada da iyi karşılanıyor. Sağ olsunlar Allah razı olsun. Ve tekrar bana yansıyor. Aynalar arası bir yansıma adeta...' (TRT 1, 1991). Barış Manço, gerek müzisyen kimliği gerekse yaptığı televizyon programları ile eğitici ve öğretici birçok meseleyi âdeta bir öğretmen edasıyla işledi, aynı zamanda gelenek içerisinden gelen Türk kültürüne ait otantik halk motiflerini şarkılarının içerisine ustaca yedirmeyi başardı. Barış Manço tüm bunları yaparken kendi ifadesi ile müziği bir araç olarak kullandığını ve kendi yaşam felsefesini insanlara anlatmakta bir ifade aracı olarak gördüğünü de belirtti. Bilinenden çok farklı bir çevrede yetişen, müzik çevrelerince hafif batı müziği sanatçısı veya pop sanatçısı olarak tanıtılan ancak kendisini bu sınıflandırmaların dışında kabul eden ve Türk bestekârı diye nitelendiren Barış Manço, müzikte çağın ihtiyaç, talep ve estetiğine uygun yeni bir oluşumun temsilcisi oldu. Bu oluşum ise kültürdeki devamı olan unsurların çağ ve medeniyet değişiminde nasıl muhafaza edildiğini göstermesi bakımından son derece önemlidir. Şarkılarında kullandığı halk edebiyatı ve kültürü terminolojisi ile Türk müziğini tek seslilikten özüne sadık kalarak çok sesliliğe taşıyan Manço, bu noktada büyük bir başardı göstergesiydi. Güftelerinde kullandığı: 'Yâ nâsip yâ kısmet', 'Unutma ki dünya fâni, veren Allar alır canı', 'Can bedenden çıkmayınca', 'Sarı çizmeli Mehmet Ağa', 'Becerikli işini dağdan aşırmış, beceriksiz düz ovada şaşırmış', 'Sarı san bilezikleri takarım kollarına' gibi pek çok tecrübeye dayanan ve duygusal Türk halk deyişlerini orijinal çok sesli bestelerle çağdaş Türk hayatına ve gelecekteki nesillere taşıdı. 'Söyle Zalim Sultan' şarkısı halk geleneğini yansıtan şarkılarından biridir. 'Gül yüzünden al yanaktan Halk kültürüne inen Manço'nun başvurduğu kaynaklardan birisi de formel sayılardır. Halk edebiyatı araştırmacısı Pertev Naili Boratov '100 Soruda Türk Folkloru' isimli eserinde halk arasında kimi sayılara özel bir anlam atfedildiğinden bahseder. Boratov'a göre '1,3,5,7,9,12,40,70,72' gibi sayılar halk arasında kutluluk, hayırlılık anlamı taşır. Barış Manço da bu sayıları şarkılarına kullanmıştır. 'Nazar Eyle' şarkısı bu hususa verilecek bir örnektir. 'Yüce hakan sefere gitmiş Şarkıda geçen dokuz sayısının özel bir anlamı vardır. Türklerin Yaratılış Destanı'nda, efsanelerinde bu sayı karşımıza çıkar. Destanda, 'Büyük ilah olarak kabul edilen Kayra Han= Ülgen, yerden dokuz dallı bir ağaç bitirerek her dalın altında ayrı bir adam yarattı. Bunlar dünyadaki dokuz insan cinsinin ataları oldular.' şeklinde geçer. Bu şarkıda geçen bir diğer sayı ise kırktır. Kırk Türk kültüründe kutluluğu ifade eder. Türk kültüründeki pek çok gelenek kırk sayısı ile temellendirilir. Şarkıda kırk sayısı beş defa kullanıldığını görüyoruz. Şarkıda geçen kırk güzel ve kırk yiğit tabirlerine Dede Korkut hikayelerinde de sıkça rastlanır. Aynı zamanda halk kültürüne ait kırk gün kırk gece düğün adeti de Nazar Eyle şarkısında da yerini aldı. Eski Türk kültüründe şenlikler, düğünler kırk gün kırk gece sürerdi. Manço'da bu kültürün yansımasını şarkısında kullandı. Merhum sanatçı Barış Manço'nun şarkı sözleri üzerine yapılan araştırmalarda, sanatçının 69 eserinde 38 atasözü ve 283 deyim kullandığı ortaya çıkmış atasözleri ve deyimleri kullandığı şarkı sözleriyle, Türk toplumunu eğitmeyi ilke edindiğini düşünülmüş. Manço'nun şarkılarında kullandığı atasözlerinden bazıları şöyle: 'Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü', 'Altın yere düşmekle pul olmaz', 'Armudun iyisini ayılar yer', 'Aşığın gözü kördür', 'Ateş düştüğü yeri yakar', 'Baba oğluna bir bağ bağışlamış, oğul babaya bir salkım üzüm vermemiş', 'Balcının var bal tası, oduncunun var baltası', 'Bir çiçekle yaz olmaz', 'Canı kaymak isteyen, mandayı yanında taşır', 'Çivi çiviyi söker', 'Davul dengi dengine çalar', 'Dünya Süleyman'a bile kalmamış', 'Evdeki hesap çarşıya uymaz', 'Gönül ferman dinlemez'. Manço'nun şarkıları toplum için bir aynadır, Manço hepimizin ailesinin bir parçasıydı. Şarkı sözleri incelendiğinde Türk toplumunun sanatçıyı, niye bu kadar çok sevdiğini daha iyi anlaşılıyor. Barış Manço eski geleneklerimizin yeni ozanıydı.

Çağdaş bir halk ozanı Barış Manço

Modern zamanda ozanlık geleneğini sürdüren sanatçı