Tıbba yön veren İslam alimi; İbn Zühr

İslam medeniyetinde yetişen âlimler, sanatta olduğu gibi bilim ve teknolojide de Kur'an ışığında tüm dünyaya aydınlanmayı getirdiler. Bu âlimler, zengin kitaplıkları, bilimsel kurumlarıyla önemli buluşlara imzalarını attı. Avrupa ise aynı dönemde karanlık bir dönem yaşıyordu. Batı'da bilim alanındaki gelişmelerde İbnü'l-Heysem, Cabir b. Hayyan, İbn Zühr, el-Harezmî, Musaoğulları gibi âlimlerin eserlerinin tercüme edilmesi oldukça etkili oldu. Aslında Batılı bilim adamları kendi icadı olarak gösterdiği birçok yenilik de Müslüman âlimlere aitti. Tıp hakkında 50 şifalı gerçek Âlimlere ait birçok çalışma hem Doğu'da hem Batı'da asırlar boyunca başvuru kaynağı olarak kullanıldı. Bu bilim adamlarından biri de Ebû Mervân Abdülmelik b. Ebü'l-Alâ b. Zühr'dü. İbn Zühr'ün 1094 yılında, Endülüs'ün başkenti olan İşbiliye'de (Sevilla) dünyaya geldiği düşünülür. İbnül Baytar'ın sağlıklı yaşam için kullandığı bitkiler Dil, edebiyat ve dinî ilimleri tahsil ettikten sonra Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. Attâb'dan lugat, kıraat, hadis ve tefsir öğrendi. 10. yüzyılda Doğu Endülüs'e yerleştikten sonra Merakeş'e kadar yayılan ve altı nesil tabiplik yapan bir ailede yetişen üçüncü hekimdir. İbn Zühr, Avrupa'da Abulelizor, Avenzoar, Abumeron ve Abuleizor gibi isimlerle bilinir. Er- Razi'nin tabiplere tavsiyeleri Başlangıçta babasının yardımcısı olarak hekimlik yapan İbn Zühr, henüz yirmi yaşındayken halifenin tedavi için Kurtuba'ya çağrıldı. Şöhreti artan İbn Zühr, zamanla çok sayıda talebe yetiştirdi. Bunlar arasında oğlu Ebû Bekir Muhammed, Ebü'l-Hüseyin b. Esdûn Ebû Muhammed eş-Şezûnî, İşbîliye Kadısı Ebû Bekir b. Fakīh ve Ebû İmrân b. İmrân bulunur. İbn Zühr'ü döneminin diğer hekimlerinden ayıran nokta ise sadece tıp ve alt dallarıyla ilgilenmesiydi. O dönemdeki âlimler tıp, edebiyat, kimya gibi çeşitli alanlarda ilmi çalışmalarını sürdürürdü. İbn-i Sina'nın sağlık için verdiği öğütler İbn Zühr, ilk kez deneysel tıbbı ortaya koyan bilim adamıdır. Geleneksel tıp uygulamaları yerine klinik deneylere önem verdi. Böylece ilk kez otopsiyi tıp ilmine kazandırdı. 1162'de sırtında iki kürek arasında çıkan bir çıban sebebiyle vefat etti. Batı bilimine yön veren Müslüman alim Uyuz ve iltihapların sebeplerini ortaya koyan İslam âlimi, nefes borusu ameliyatını ve yemek borusu vasıtasıyla suni beslenmeyi de geliştirdi. Beslenmeyle ilgili bulgularını 'Kitabü'l-Ağziye' isimli eserinde topladı. Cerrahinin tıptan ayrı bir alan olarak ele alınmasında öncülük eden İbn Zühr'ün Kitabü'l-Teysir Fi'l-Mudavat ve't-Tedbir (Tedavi ve Koruyucu Hekimliği Kolaylaştırma Kitabı) isimli kitabı Latince ve İbraniceye çevrildi. Bu sayede o ülkelerde cerrahinin gelişiminde oldukça etkili oldu. Bu kitapta detaylı patolojik tanımlamalar yer alır. Avrupa tıbbı Müslüman hekimlerin hangi eserleriyle gelişti? Eczacılık alanında önemli buluşlara imza atan İbn Zühr, kendi buluşlarına dahi eleştirel bir bakışla yaklaştı. İbn Rüşd, İbn Zühr'ün Kitâbü't-Teysîr fi'l-müdâvât ve't-tedbîr kitabını 'zamanımızın deneysel tıp alanında yazılmış en mükemmel eseri' olarak tanımlar. Burada koruyucu hekimliğin yanında baştan başlayarak organlarda meydana gelen hastalıklar ve bunların tedavilerinde kullanılan ilaçlar hakkında bilgi verdi. Deney ve gözlemlerini yeri geldikçe ayrıntılarıyla açıkladı. Döneminin en önemli eseri olan Teysir'in İbranice ve Latince tercümeleri 1490-1574 yılları arasında on defa basıldı. İlmiyle Batı'ya damga vuran İslam filozofu: İbn Rüşd Tıpta geniş bilgiye sahip olan İbn Zühr, hastaların nabzına bakıp idrar kontrolü yapmadan teşhiste buluz, tedavide de genellikle nadir ilaçları kullandığı söylenir. İbn Rüşd'ün isteği üzerine bu eserin yazıldığı söylense de İbn Rüşd ondan eseri sadece istinsah etmek amacıyla istedi. Hekimlerin atası: Lokman Hekim Yiyecek sağlığa olan yarar ve zararlarını araştırıp, hastalıkların oluşumlarından önce engellenmesi için diyeti ilk geliştiren tabiptir. Hijyen kuralları ve baharat çeşitlerinin tıp açısından taşıdığı özellikler hakkında çalışmaları da bulunan İslam âlimi bedensel hastalıkların yanında ruhsal hastalıkları da araştırdı. Dönemindeki hekimler şekeri bala tercih etse de İbn Zühr buna karşı çıkar. Bazı tıp tarihçilerine göre, hastaların ücret karşılığı tedavi edilmesi uygulamasını başlattığı için, tıbbın meslek olarak kabul edilmesinde rolü olmuştur. Kitâbü't-Teysîr fi'l-müdâvât ve't-tedbîr: Koruyucu hekimlik, hastalıklar ve bunlara karşı kullanılacak ilaçları tanıtır. el-Câmi: Bazı macun, şurup ve yağların hazırlanışı ve kullanılışlarını anlatır. Kitâbü'l-Agziye: Yiyecek ve içeceklerin sağlığa olan yarar ve zararları, diyetler, hijyen kurallarını anlatır. Kitâbü't-Tezkire fi'd-devâʾi'l-müshil: Vekâleten Merakeş'teki saraya gönderdiği oğlu Ebû Bekir için yazdı. Kitâbü'l-Kanûn: Çeşitli organlarda görülen hastalıklara karşı uyarı mahiyetinde küçük bir risâledir. Tafżîlü'l-ʿasel ʿale's-sükker: Hekimlerin gerek tedavi gerekse besin maddesi olarak şekeri bala tercih etmelerinin yanlışlığını anlatır. Kitâbü'l-İḳtiṣâd fî ıṣlâḥi'l-enfüs ve'l-ecsâd: Tıp ve koruyucu hekimlik yöntemlerinin bir arada işlendiği muhtasar bir eser. Makale fî ʿileli'l-külâ: Böbrek hastalıklarını konu alan eser.

Tıbba yön veren İslam alimi; İbn Zühr

Bilime yön veren İslam âlimleri