Sultan Abdülhamid'in ülkeyi ihya eden 3 okulu

Sağır, Dilsiz ve Âmâ Mektebi, Hamidiye Ticaret Mektebi bünyesinde özel bir bölüm olarak açıldı. Hamidiye Ticaret Mektebi bütçesinden masrafları karşılanan okulda, öncelikle sağır ve dilsizlere eğitim verilmeye başlamıştı. 1891 yılından sonra ise âmâ olan öğrenciler de eğitim almaya başladı. Sultan II. Abdülhamid'in bağışlarıyla kurulan kurumlardan biri olan bu okulda verilen dersler arasında Türkçe ve Fransızca okuma ve yazma, sık kullanılan kelimelerin telaffuzu, hüsn-i hat, mühendislik, coğrafya, hesap gibi dersler de yer alıyordu. Derslerin işlenişi hususunda Batı'da kullanılıp kabul gören kuralların takip edildiği mektebe, öğrenci kabul edilirken hiçbir fark gözetilmiyordu. Mektepte yapılan uygulama ile her bir âmâ öğrenci, sağır bir öğrenci arkadaşıyla birbirine yardımcı olarak mektebe gidip geliyordu. Sağır ve Dilsiz Mektebi'nin kurulduğu yıllarda, mektepler kiralık binalarda faaliyet gösteriyordu. Dilsizler Mektebi de aynı sebeple Sultanahmet'teki binasından Bozdoğan'da bulunan Kaptan Rüştiye Mektebi binasına taşındı. Bu bina 'Dilsizler ve Âmâlar Mektebi' ismiyle kullanıldı. Yatılı kısmı bulunmayan okul sadece gündüz eğitimi veriyordu. Sultan II. Abdülhamid, mektebin kuruluşundaki masrafları karşılamak üzere 1000 lira bağışta bulunmuştu. Yeni mektep binası için Darülaceze yakınında, devlete ait 30 dönümlük arazide yeni bir bina yapıldı. 1926 yılına kadar hizmet veren mektep, öğrenci sayısındaki yetersizlik nedeniyle kapatılmıştı. Eğitime büyük önem veren Sultan II. Abdülhamid, saltanatında ziraat, bayındırlık, sanat gibi alanlarda eğitim veren mektepler açmıştı. Bu okulların yanı sıra, ticaretin teorik ve pratik bilgilerle idare edilen ilim dalı haline geldiğini görmüş ve ticaret eğitimi almış deniz personeli yetiştirmek üzere bu alanda da mektepler açmıştı. Kale ve istihkâm yapımı, güzergâh üzerinde yol inşası yapımı alanlarında eksikliği hissedilen teknik subayların yanında, yabancılarla rekabet edilebilmesi amacıyla uzman tüccar kaptanların yetiştirilmesi ihtiyacı bu alanda çalışmayı zaruri kılmıştı. Sultan Abdülhamid'in emriyle Heybeliada'daki Mekteb-i Fünun-ı Bahriye-i Şahane binasında bu kuruma bağlı olmak üzere 5 Aralık 1884'te Tüccar Kaptan Mektebi açılmıştı. Müslim, gayrimüslim tüm Osmanlı tebaasına açık bulunan mektebe Türkçeyi, hesap ve coğrafyayı bilen, sağlıklı 15-20 yaşları arasındaki gençler başvurabilecekti. Başvuru yapan talebelerin, kayıt işlemlerini tamamlamadan önce Bahriye Merkez Hastanesince muayenelerini yaptırmaları, bedenen ve ruhen denizci olmaya elverişli bulunduklarına dair rapor almaları mecburiydi. Ders programı bizzat Sultan II. Abdülhamid tarafından hazırlanan okulda gemi teknolojisi, kaptanlık ve uluslararası hukuk öğretiliyordu. 4 yılık eğitim verilen okul, 100 talebe kapasiteliydi. 4 yılın sonunda başarılı olan öğrencilere 'Şehadetname' isimli belge veriliyordu. Daha sonra bu kişiler, gemilerde kaptan veya İdare-i Mahsusa olarak görev yapabiliyordu. 1908 yılı mezunlarını verdikten sonra kapanan mektep, 1909 yılımda Çarkçıbaşı Hamit Naci Özbaş tarafından Azapkapı'da Milli ve Hususi Ticaret-i bahriye Kaptan ve Çarkçı Mektebi adıyla yeniden açıldı. İstanbul Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesinin temelini oluşturan bu okul, Sultan II. Abdülhamid'in eğitim ve deniz ticareti alanında yaptığı önemli bir uygulamaydı. Topkapı Sarayı'nın Gülhane'ye inen yokuşu üzerinde yer alan bina, Sultan Abdülhamid tarafından güzel sanatlar eğitimi vermesi için yaptırıldı. Sultan II. Abdülhamid saltanatının ilk yıllarında güzel sanatlar okulu açılması için bazı girişimlerde bulunsa da Osmanlı- Rus Savaşı'nın yol açtığı olumsuz ortam sebebiyle bu girişimler gerçekleşememişti. Açılaması istenen güzel sanatlar okullarının ders programları hazırlanmasına rağmen bilinmeyen sebeplerle faaliyete giremedi. Daha sonraki yıllarda Müze-i Hümayun Müdürü Osman Hamdi Bey tarafından bu fikir tekrar ele alındı. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1 Ocak 1882 yılında Osmanlı'nın ilk güzel sanatlar mektebi olan Sanâyi-i Nefîse Mektebi açılması için irade çıktı ve müdürlüğüne Osman Hamdi Bey getirildi. Dönemin meşhur mimarı Alexandre Vallaury, mektep binasının mimarı ve ilk mimarlık hocasıdır. 20 öğrenci ile eğitime başlayan mektebe zamanla devlet memurlarının da iştirak etmesi ve birincilikle bitirenlere yurt dışına gönderileceğinin vaat edilmesi öğrenci sayısında artışı sağlamıştı. Sanâyi-i Nefîse Mektebi eğitim ve öğretime başladıktan sonra mezunlar arasında seçilen üç kişi Avrupa'ya gönderilmesi kararı alınır. Bu karar doğrultusunda, ilk mezunlarından olan mimarlık bölümünden Feyzi ve Nizameddin ile heykel bölümünden İhsan Bey, 1891 yılında Avrupa'ya eğitime gönderildi. Resim, mimarlık eğitiminin yanı sıra 1906 yılında da mektepte musiki eğitimi verilmeye başlandı. 1917 yılında Sanâyi-i Nefîse Mektebi'nin Cağaloğlu'na taşınmasından sonra Vallaury'nin yaptırdığı eski bina Müze-i Hümayun'un kullanımına tahsis edildi. Sultan II. Abdülhamid dönemi eseri olan yapı, Eski Şark Eserleri Müzesi olarak kullanılırken, Sanâyi-i Nefîse Mektebi de günümüze kadar birçok aşama geçirdikten sonra Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olarak eğitime devam etmektedir.

Sultan Abdülhamid'in ülkeyi ihya eden 3 okulu

SAĞIR, DİLSİZ VE ÂMÂ MEKTEBİ