Osmanlı'nın saray ressamı İvan Ayvazovski kimdir?

İvan Ayvazovski, 1817'de Kırım'ın Feodosia kasabasında dünyaya geldi. Küçük yaşta müzikle ve resimle uğraşmaya başlayan Ayvazovski'nin komşusunun kömürlüğünün duvarına kömür parçalarıyla yaptığı manzara resimlerinin tesadüfen görülmesi ona akademi yolunu açtı. 19. yüzyılda yaşayan Ivan Ayvazovski, Tatarlar, Türkler, Ermeniler, Ruslar, Yahudiler ve Arapların iç içe yaşadığı bir şehirde yetişti. Bu sayede farklı kültür ve dillere aşina olan ressamın üzerinde yaşadığı Feodosiya şehri büyük etki bıraktı. Çocukluk yıllarından itibaren şehrin limanında fırtınalı, günün doğuş ve batışını kısacası denizin tüm değişen hallerini gözlemleyebilme fırsatına erişti. Ressam İvan Ayvazovski resimlerini, şehrin yöneticisine gönderdiğinde büyük beğeni görüp desteklendi. Öyle ki yönetici görevi gereği farklı bir şehre giderken Ayvazovski'yi de yanında götürdü. Ayvazovski'nin tabloları, St. Petersburg İmparatorluk Akademisi'ndeki Tonci'ye ulaşınca buradan altı yıllık burs kazandı. Böylece 1833'te 15 yaşındayken St. Petersburg'a, ülkenin başkentine gitti. 1757'de kurulan İmparatorluk Akademisi, resmi ve akademik tarzda bir eğitim verdi. Bu akademide pek çok ressam yetişti. Ayvazovski'nin akademide devam ettiği manzara sınıfının başında bulunan Vorobiov, atmosfer koşulları üzerinde duran ve açık hava resmini savunan bir ressamdı. Sanat yaşamı boyunca eserlerinde doğa ile oldukça çok ilgilenen Ayvazovski'nin, hocasından etkilenip, hocasının yaklaşımına benzer eserler verdi. Akademide açılacak sergi için deniz ve atmosfer koşullarını konu alan 'Deniz Üzerinde Hava Çalışması' resmi yaptı. Bu tablo ise büyük bir başarı elde eden ressam, gümüş madalya kazandı. Rus İmparator I. Nicholas ile tanışıp takdirini kazanan ressam, prensle beraber Baltık Donanması ile Finlandiya Körfezi'ne deneme seferine katıldı. Bu deneyim, Ayvazovski'nin deniz üzerindeki yaşantıyı ilk elden görmesi ve imparatorluk donanması ile hayatı boyunca sürecek olan yakın ilişkinin başlangıcı olması açısından önemlidir. 1836'da açılan akademi sergisine yedi resimle katılan Ayvazovski, burada Puşkin ile tanıştı. 1837 yılında, deniz manzarası resmiyle altın madalya ile ödüllendirilen Aivazovsky, akademiden mezun oldu. 1844 yılında Rus Donanması'nın ressamlığı görevine atandı. Rusya'nın deniz görünümlerini resmetmek üzere iki yaz için Kırım'a yollandı. Ivan Ayvazovski, Kırım'ın güney sahillerine yaptığı gezi dışında, Karadeniz donanmasının askeri seferlerine katıldı ve iki yıl içerisinde gerçekleştirdiği çalışmaları akademiye sunup ardından 1840'ta İtalya'ya gitti. Rus yazar Gogol ile çıktığı bu yolculukta aynı zamanda İngiliz ressam Turner ile tanıştı. İngiltere, Hollanda, ABD gibi dünyanın pek çok ülkesine giden ressamı en çok etkileyen şehir ise Osmanlı dönemindeki İstanbul'du. Çarın oğlu Grandük Nikolayeviç ile birlikte Anadolu, Ege adaları ve Doğu Akdeniz'e yapılan bir geziye katılan ressam, İstanbul'u da gezip görme imkânı yakaladı. İstanbul'a ilk ziyaretini içeren bu gezinin ardından, 1846'da Karadeniz donanmasıyla bazı manevralara katıldı. İstanbul ile ilgili birçok tablolar yapsa da Rusya'ya dönerken bu tabloları beraberinde götürdü ve tablolarının bir kısmı Çarlık sarayının duvarlarına asıldı. 1845 yılında ilk defa geldiği İstanbul'da, Sultan Abdülmecit tarafından Beylerbeyi Sarayı'nda kabul edildi. 1845-1890 yılları arasında İstanbul'a toplamda dört defa geldi. 1874'te yaptığı ziyarette Mimarbaşı Sarkis Balyan'ın Kuruçeşme Adası'nda (Galatasaray Adası) misafir olarak kaldı. Sultan Abdülaziz'in Dolmabahçe Sarayı için sipariş ettiği tabloları burada hazırladı. 1890 yılında, son ziyaretinde Sultan II. Abdülhamid'e iki tablo hediye etti. Şehzadeliğinden itibaren güzel sanatlarla ilgilenen Sultan Abdülmecid, kendisi de ressam olan Sultan Abdülaziz, sanat ve sanatkâr hamisi olan Sultan Abdülhamid kendisini himayelerine alarak kendisine 'saray ressamı' unvanını bahşetti. Türkiye'de 30 kadar eseri Dolmabahçe Sarayı, Sakıp Sabancı Müzesi, Deniz Müzesi, Askeri Müze, Fener Rum Patrikhanesi ve İstanbul Kumkapı Ermeni Patrikhanesi'nin koleksiyonlarında bulunur. Ressamın çok sayıdaki eserleri arasında özellikle İstanbul'a geldiği dönemlerde yaptığı manzara resimleri de önemli bir yer tutar. Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid zamanında davetli olarak İstanbul'a gelen ressam, sipariş üzerine çalıştı. Kazak Türkçesi ile konuşabilen ressam saray çevresinde oldukça takdir gördü. 1874 yılında Sultan Abdülaziz'in davetlisi olarak İstanbul'a gelen ressam, padişaha Rus büyükelçi tarafından takdim edildi. Burada İstanbul'un çeşitli tablolarını yaptı. Sultan Abdülaziz, ressama ikinci dereceden bir Nişan-ı Osmani verdi. Aynı yılın Ekim ayında Yıldız Sarayı'nda bir sergi açtı. İstanbul'da özellikle gün batımı, gün doğumu ve yarı mehtaplı gece gibi mistik izlenimler, romantik eserlerine konu oluşturdu. Hariciye Nazırı Keçecizâde Fuad Paşa ile yakın dostluk kuran ressam, Kefe'ye döndükten sonra Paşa'ya İstanbul'dan güzel hatıralarla ayrıldığını ve kendisine gösterilen samimi ilgiden memnuniyetini belirten mektup yazdı. 'Aziz Ekselans, Ayvazovski, 1858'de İstanbul'a olan seyahatini şöyle anlatır: '1858 yılında, Fransa'dan Moskova'ya dönüş yolunda, İstanbul'da bulunduğum sırada, çok kibar ve eğitimli bir insan olan, İstanbul Baruthanesi'nde yönetici Sarkis Efendi'yi ziyaret etmiştim. Onda misafir olduğum ilk akşam astarlanmış ince bir kâğıda büyük olmayan bir tablo çizdim ve kendisine hediye ettim. Sarkis Efendi bu tabloyu Sultan Abdülmecid'e takdim ettiğinde, padişah da bunu resim sanatına meraklı ve yetenekli olan kardeşi Abdülaziz'e hediye etmişti. Abdülaziz'in daha ziyade insan figürlü resimlere merakı vardı… Bundan beş yıl önce (1873) Sarkis Efendi, Sultan Abdülaziz'in eşine hediye olarak İstanbul'da Güneşin Doğuşu adlı bir eserimi takdim ettiğinde, padişah daha ilk görüşte bu resmin bana ait olduğunu fark etmişti. Bundan sonra, Sarkis Efendi örneğini saray mimarı Sarkis Bey takip etti. Hazırladığım bir tabloyu hediye olarak Sultan Abdülaziz'e sunduğunda, resmi çok beğenen padişahın birkaç tablomu daha almak istediği bana iletilmişti. Sarkis Bey'in Kırım'a telgraf çekerek bu hususu bana bildirmesi üzerine, padişah tarafından satın alınmış olan dört tabloyu da İstanbul'a gönderdim. Padişahın siparişi olan tabloların konuları da Sarkis Bey vasıtasıyla bana bildirilmişti. Sultanın yaptığı çizimlerin üzerine kırmızı mürekkeple 'Hios (Sakız) Adası Kayalığında Fırtına' ve 'Karlı Dağlar' yazdım. İfade etmem gerekir ki, padişahın hayal gücü ve resim yeteneği başlı başına şairanedir. Bu sıralarda Sultan Abdülaziz için yaklaşık 15 adet tablo yaptım. Bir süre sonra İstanbul'dan Sultan'ın huzuruna çıkmak için resmî davetiye almıştım. İstanbul'a gidişe hazırlanırken birkaç tablo daha hazırladım; bunlardan birisi Dalgalar Üzerinde Parlak Gökkuşağıyla Dinen Fırtına idi…' Dolmabahçe Sarayı için sipariş edilen tabloları Küfe'de tamamladı. Sultan II. Abdülhamid zamanında 1880, 1886, 1888 ve 1890 senelerinde olmak üzere dört defa İstanbul'a gelen Ayvazovski, eserlerini teşhir etme fırsatı da buldu. Rus Sefareti'nde sergilediği 26 parçadan oluşan koleksiyonu ilgi gördü. Sultan II. Abdülhamid'in de ihsan ve iltifatına mazhar olan ressama birinci dereceden Mecîdî Nişanı verildi. Abdülhamid'in Cuma selamlığında hazır bulunan ressama, Mabeyinci Emin Bey vasıtasıyla Sultan Abdülhamid'in selamı iletildi. Müteakiben salı günü, eşiyle birlikte Yıldız Sarayı'nda padişahın huzuruna kabul edildi. Kendisine burada murassa bir çekmece, eşine de mücevherler armağan edildi. Ayvazovski, İstanbul'a bu son gelişinde eşi ve bazı arkadaşlarıyla birlikte 28 Mayıs Çarşamba günü Hazine-i Hümâyûn'u ziyaretlerine müsaade edildi. Bu ziyaretten iki gün sonra ise İstanbul'dan ayrıldı. 87 yaşında atölyesinde 'Türk Kalyonunun Patlaması' isimli tablosunun üzerinde çalışırken beyin kanaması geçirerek öldü.