Monopoly oyununun atası: Ariflerin Satrancı

Satranç, 1000 yılından uzun bir süre önce geliştirilmiş bir oyundur. O kadar uzun zaman önce bulunmuştur ki kökeninin İran'dan mı yoksa Hindistan'dan mı geldiği bilinmez. Satranç kelimesi, Sanskritçede çaturanga dört yol anlamına gelir. Tasavvufta da dört yolu ifade ediyor; şeriat, tarikat, hakikat, marifet. Bu oyun Satranc-ı Urefa, yılanlı dama, Osmanlı satrancı ya da Ariflerin Satrancı gibi adlarla da bilinir. 8 asır önce Muhyiddin İbn-i Arabi talebelerinde tasavvuf yolunu öğretmek ve onları arif olmaya davet etmek için icat edildi. 'Satranc-ı urefa' yani 'Ariflerin Satrancı' bildiğimiz satrançtan daha farklı. Satrancın levhası, kişinin Rabbine ulaşmak için yürümek zorunda olduğu yolda, önüne çıkacak sayısız hamleden yüz tanesini işaret ediyor. Tasavvuf yolunda bu yüz hamleden sonra 'Visal'e ulaşılabiliyor. Ariflerin Satrancında tek rakibiniz sadece kendinizdir. Yaygın olarak bilinen satrançta kaleler yıkılıp sadece Şah'ın kazanmasına müsaade edilirken Ariflerin Satrancı sizi kazanma hırsına çekmez aksine zilletten vuslata erdirir. Monopol oyununun atası olarak görülen Ariflerin Satrancı, tasavvuf yolundaki derviş ve sufiler için vahdeti vücut fikrinin sistematize edilmiş halidir. Rabbine ulaşmak için yürümek zorunda olduğu yolda, önüne çıkacak sayısız hamleden yüz tanesine işaret ediyor. Satranç levhasında 10x10+1 toplam 101 kare bulunur. Bu oyundaki amaç, gelen zardaki kadar basamağı ilerleyerek 101. basamağa yani 'Visale' ulaşmak. Oyun tahtasında yukarıyı gösteren oklar sıçrama yapılabilecek noktaları, aşağıyı gösterenlerse düşüş yaşanabilecek olanları gösterir. İşte bu noktalar, tasavvuf erbabına yolu ve yoldaki halleri gösteriyor Oyuna başlayabilmek için sayı fırıldağının mutlaka 6'ya gelmesi gerekiyor. Buradaki altı sayısının anlamı kötülüklerin ve kötü huyların terki anlamını taşıyor. 6 rakamıyla Zillet (hor görme, aşağılık, alçaklık), Teessüf (acınma, yazıklanma), Rica (yalvarma), Kavga, Adavet (düşmanlık, hınç, kin) basamakları geçilip pişman olunarak Nedamet basamağına gelinir ve böylece ilk basamaklardaki kötü huyların terki ile seyr başlamış oluyor. Bu, İslam tasavvufunda Allah'a ulaşmak için evrilmeye başlayan nefsin ilk uyanış derecesi olan Nevfs-i levvame'ye işaret eder. Oyun toplam 101 basamaktan oluşuyor. Oyunun levhasında, kelimeler dışında yılanlar ve oklar da bulunuyor. Yılanlar nefsin kötü hallerini temsil ederken, oklar ise yolcularını yüksek mertebelere çıkarmak görevini üstleniyor. Örneğin 87. basamak olan muhabbet (sevmek) basamağı doğrudan 101. basamağa yani visale (kavuşmaya) ulaştırabiliyor. Bu 87. kare son kareden önce Visal'e ulaştıran tek basamaktır. Oklar; 'Cefâ'dan 'Safâ'ya, 'Fırsat'tan 'Kuy-i cânân'a (sevgilinin mekanı), 'Aşk'tan 'Sahrayı cünûn'a (mecnunlar sahrası), 'Azâr'dan (sitem, naz) 'Nazar'a (bakış), 'Tisyâr'dan (maddi ve manevi bir yolculuğa çıkarma) 'Terehhüm'e (merhamet etme), 'Ahlak-ı Hamide'den (iyi ahlak) 'Cemâl'e, 'Sadakât'ten 'Ferâh'a (gönül huzuru), 'Aşk-ı mecazîden Aşk-ı Hakikî'ye, 'Vefa'dan 'Esrâr'a (sırlar), 'Mücahede'den (nefsi terbiye etme kararı) 'Müşâhede'ye, 'Mahv'dan (kişinin benliğini yok etmesi) 'İzzet'e, S'abır'dan 'Maksud'a ve en mühimi de 'Muhabbet'ten 'Visâl'e ansızın ulaşmak kolaylığını sağlıyor. Levhada bulunan yılanların başları 'sohbet-i seg (dost olmayanlarla düşüp kalkma), istiğnâ (dünya malına tenezzül etmeme), kin, hased, rakip, ağyar (sevgili dışındakiler), akıl, nifak, sevda, kemâl, celâl, kazâ, gurur' kelimelerinin üzerindedir. Gelen rakam kadar ilerleyen oyuncu bu kelimelerden birine gelirse yılanın kuyruğuna gidiyor. Yılanların kuyrukları da 'teessüf, recâ (dileme), dûzah (tuzak, cehennem), mihnet, adavet, kavga, nedamet (pişmanlık), ta'n-ı hulk (birinin huyunu ve davranışlarını ayıplama), zeval (tükenme), hacâlet (utanma), rıza, zillet' kelimelerinin üzerinde. Örneğin 'celâl' kelimesinin üzerine gelen oyuncu hemen 3 basamak alta 'hacâlet' kelimesine dönüyor. Vahdet, İzzet, Müşâhede, Muhabbet, Sabır, Nişat, Esrâr, Edeb, Şefkat, Cemâl/Mahv, Mücahede, Devam, Vefa, Ferah, Vicdan, Kerem, Aşk-ı mecazî, Ru'yet, Evham / İttihad, Güzel, Şûriş, Şüphe, Ahd-i necat, Sahra-yı cünûn, Uşşak, Teselli, Nazar, Tecelli / Sadâkat, Haml, Hasret, Kesret, Tecrübe, Afiv, Ahlâk-ı hamide, Terahhüm, Zevk-i dil, Selâmet / Haslet, Ümid, Firkat, Celâl, Kûy-i cânân, İttisaf, Ârâm, Kemâl, Tisyâr, Âzar / Sitem, Sevda, Aşk, Fikr, Encâm, İntizâr, Nifâk, Akl, Ağyâr, Safâ / Devâm, Rakib, Eyyâm, Fırsat, Zaman, Merhamet, Cefa, Hased, Kin, İstiğnâ / Arzu, Adem, Hacâlet, Meşakkat, Zahmet, Ta'n-ı hulk, Zeval, Dûzah, Mihnet, Sohbet-i seg / Rızâ, Karar, Gurbet, Hicrân, Adavet, Nedamet, Kavga, Recâ, Teessüf, Zillet. Yaptıklarından ve kötü hallerinden pişmanlık duyan (levm eden) insan tasavvuf yoluna girer. 6. basamaktan sonra sırayla Hicran (ayrılık, acı), Gurbet (yabancı yer), Karar basamakları geçilerek ilk 10 basamakta fazla zorlanmadan ilerlenebilir. 10. basamak olan Rıza'ya (hoşnutluk, memnunluk, razı olma, istek) varılır. Necip Fazıl Ariflerin Satrancı oyununu şöyle anlatır: 'Şeyh-i Ekber Muhiddin-i Arabi Hazretleri'nin Satrancı Urefa isimli meşhur mağfiret yolu tablosunda birtakım küçük yılanlar vardır ki, kötü huyları temsil eder ve insanı mütemadiyen aşağı kademelere düşürür. Yılanlı mıntıka geçildikten sonra da birtakım oklar vardır ki, iyi huyları temsil eder ve insanı mütemadiyen üstün kademelere uçurur. Fakat gurur, bu tabloda, her tehlike bittikten ve en üstün derece elde edildikten sonra kalan muazzam bir yılandır ki, başı kemalin taa yanında, kuyruğu da zevalin taa dibindedir. Bu yılanın başına basan, göğün yedinci katından yerin yedinci katına düşer ve mahvolur.' Sadece kazanmayı amaçlayan oyunların aksine Ariflerin Satrancı bir yolculuğun oyunudur. Nefsi karanlıktan çıkarıp aydınlığa ulaştıran bir yolculuk... Oyun erbabı her basamaktaki kavramı anlayıp anlatması gerekir. Yaygın olarak bilinen satrançta kaleler yıkılıp sadece Şah'ın kazanmasına müsaade edilirken, Ariflerin Satrancı sizi kazanma hırsına çekmez, aksine zilletten vuslata erdirir. Bu oyun insanların, dünyanın sadece bir oyalanmadan ibaret olduğunu anlamasını sağlar.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Monopoly oyununun atası: Ariflerin Satrancı

SATRANÇ NEDİR?