Modern Bilimin Öncüleri sergisinde ziyaretçileri neler bekliyor?

Modern Bilimin Öncüleri, İslam, Bilim ve Teknoloji Tarihi sergisi, bugün yolumuzu aydınlatan bilim insanlarına adanarak; tarih sayfalarında saklı kalmaması gereken bu insanları tanımayı ve onların tarihe katkılarını modern bir sergileme tasarımı içerisinde keyifle takip etmenizi sağlıyor. '2019 Prof. Dr. Fuat Sezgin Bilim Tarihi Yılı' etkinlikleri kapsamında yer alan sergi, 24 saat ziyarete açık. Sergide; cebir, mekanik, tıp, astronomi, fizik gibi disiplinlerin yapı taşlarını inşa eden, farklı kültürlerden birçok bilim ve sanat insanına ilham kaynağı olmuş ve modern bilim dallarının temelini atmış bilim insanları ve eserlerini tanıma fırsatı sunuluyor. Rönesans ninnisine son veren Fuat Sezgin'e dair bilinmeyenler Eserlerin, 'Keşif, Gözlem, İnsan, Sanat ve Medeniyet' olmak üzere beş ana temada yer aldığı sergide; minyatürler, replika objeler, daha önce hiçbir sergide görülmemiş mekanik ve dijital uygulamalarla ziyaretçilerin etkileşim kurabileceği interaktif bir deneyim ortamı sunuluyor. Sergide, Gök Kubbe Yerleştirmesi, Beytü'l-hikme Yerleştirmesi, İstanbul Rasathanesi, Es-Sufi'nin Takımyıldızları, Cezeri'nin ve Beni Musa'nın Mekanik Tasarımları, Şifalı Makamlar gibi özel alanlar bulunuyor. İşte bu özel alanlardan seçtiklerimiz... Serginin küratörü Sümeyye Ceylan'ın Fikriyat'a anlattığı; sergi hazırlık süreci, sergide yer alan keşifler, Usturlab'ın hikayesi ve ziyaretçilere sunulan özel alanları buradan okuyabilirsiniz. Röportajı izlemek için tıklayın. Ortaçağ İslam ilim ve kültür tarihinde tercüme ve yüksek seviyedeki ilmi araştırmaların yapıldığı merkezlere verilen isimdir. 786 yılında doğan Abbasi halifesi Ebu Ca'fer Abdullah el-Me'mun bilginler topluluğuna başkanlık eden entelektüel bir kişiydi. İlk olarak Grekçe, Süryanice, Sanskritçe ve Farsça çeşitli eserleri tercüme ettirerek sarayında bir kütüphane kurmuş ve bilim insanlarını burada istihdam etmiştir. Beytü'l-Hikme'nin başlangıcı olan, Bağdat'ta kurulan bu kütüphane, İslam tarihinde felsefe ve diğer bilim dallarının gelişmesinde bir dönüm noktası olmuştur. Milattan sonra 2. yüzyılda yaşamış olan İskenderiyeli Batlamyus, Antik Yunan astronomisinin son temsilcisi olarak kabul edilir. Hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Gökyüzü gözlemlerine dayanarak yazdığı 'Büyük Derleme' kitabı İslam dünyasında astronomi üzerine yazılmış en önemli eser olarak benimsenmiş ve 'el-Mecisti' ismi ile anılmaya başlamıştır. İnsanlık on binlerce yıldır mistik inançlar, mevsimlerin belirlenmesi, yön tayini gibi çeşitli sebep ve ihtiyaçlardan dolayı gök cisimlerini incelemiş, onlara farklı anlamlar yükleyerek isimler vermiş ve günümüz modern astronomisinin temellerine zemin hazırlamıştır. İnsanın evrendeki yeri, gök cisimlerinin hareketi ve evrenin sonu hep merak konusu olmuştur. Felsefi ve bilimsel yaklaşımların sonucu olarak Dünya Merkezli Evren Modeli yüzyıllarca kabul görmüştür. Dünya'nın merkezde olmadığına inanan ve bunu kanıtlamaya çalışan bilim insanları her dönemde var olsa da Kopernik devrimine kadar bu düşünce hep ikinci planda kalmıştır. Batlamyus da Aristo'nun öne sürdüğü Dünya Merkezli Evren Modelini savunan bilim insanlarındandır. Takımyıldızların bugünkü isimleri ve kabul gören şekilleri yüzyıllar boyunca kaydedilmiş bir birikimin sonucudur. Bu birikime büyük katkı sağlayan ve modern çağa etki eden üç büyük astronomdan biri Batı'da Azophi olarak anılan Abdurrahman es-Sufi'dir. Batlamyus'un ardından sabit yıldızların incelenmesi, takım yıldızların kataloglanması gibi çalışmalarını 'Kitâbü Suveri'l-Kevâkibi's-Sabite' adlı eserinde bir araya getirmiştir. Batı bilimine yön veren Müslüman alim; Abdurrahman es-Sufi kimdir? Abdurrahman es-Sufi takımyıldızların hem yerden hem de gök kürenin dışından bakıldığında görünüşlerini gösterir şekilde ikili tasvirlerini yapmıştır. Gök küre, takımyıldızların iz düşümlerinin yer aldığı devasa ve Dünya'nın etrafını saran hayali bir küredir. Gök küreler tarih boyunca astronomlar tarafından farklı boylarda modellenerek kullanılmıştır. Gök cisimlerinin açısal değerlerinin ölçülebileceği büyük bir açıölçerdir. Ölçülen bu değerler trigonometrik veya cebirsel bazı işlemlerden geçirilerek istenen sonuçlar elde edilir. Sergilenen duvar kadranı, Meraga Rasathanesi'nde yer almış ve orijinal ölçülerinde çapı 2,5 metre olan kadranın küçültülmüş bir modelidir. kadran merkezinde hareketli bir açı cetveli bulunur. bu sabit duvar kadranı güneşin yüksekliğini, ekliptik eğimi ve gözlem yerinin enlemini belirlemeye yarar. Benzer bir duvar kadranı İstanbul Rasathanesinde çift taraflı ve yaklaşık 7x7 metre boyutlarında kullanılmıştır. Matematik, astronomi ve mantık alanında eğitim alan Uluğ Bey, on altı yaşındayken devlet yönetimine geçti. Semerkand'a döneminin önemli bilim insanlarının yetiştiği iki medrese yaptırdı. Bu medreselerdeki derslere Uluğ Bey de katıldı ve bilhassa kendi ders verdi. Meraga Rasathanesi'nden sonra en büyük rasathaneti kurdurdu. Bu rasathanede yapılan ölçümler sonucunda oluşturulan astronomi cetvelleri, teleskobun icadına kadar tüm dünyada temel kaynak olarak kullanılmıştır. Sergide yer alan çizelge 'Sabit Yıldızların Konumlarının Enlem ve Boylam Olarak Belirlenmesi' tablosudur. Uluğ Bey eserleri ve hayatı hakkında tarihi bilgiler Osmanlı Devleti'nin en önemli ve en gelişmiş rasathanesidir. 1577 yılında Sultan III. Murad tarafından kurulmuş ve başına Takıyyüddin er-Raşid geçirilmiştir. Takıyyüddin bu gözlemevinde kendi gözlem aletlerini de üreterek geniş kapsamlı veriler kaydetmiş; Osmanlı bilim tarihinin en seçkin temsilcilerinden biri olarak matematik, astronomi, fizik, optik, mekanik ve tıp konularında eserler vermiştir. İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin kimdir? Ay, Dünya'nın tek doğal uydusu olup Dünya'ya uzaklığı yaklaşık 380 bin kilometredir. Ay yüzey, Dünya'dan çok farklı olarak yüzlerce krater içerir. Bunun sebebi, Ay'ın bir atmosferinin bulunmaması ve uzaydan gelen gök taşlarının çarpmasına açık bir yapıya sahip olmasıdır. Teleskoplu gözlemin yaygınlaşması ve Ay'ın yakından incelenmesi sonucu çeşitli haritalar çizilmeye ve daha fazla ayrıntı ortaya çıkmaya başlamıştır. Yapılan isimlendirmeler sonrasında kraterlerin ve dağların isimleri resmi statü kazanmıştır. Ay'ın birçok krateri ünlü bilim insanlarının, filozofların, matematikçi ve kaşiflerin isimlerini yaşatmaya devam ederler. Ay küresi modeli hakkında bilgi veren sergi küratörü Sümeyye Ceylan şöyle konuştu: 'Bunu tamamen özgün çalıştık. Burada dijital bir sistem var. Ay haritası üzerinde bilim insanlarının isimleri dönüyor. Mesela Nasiruddin Tusi'ye basıyoruz. Ay modeli bize dönüyor ve Nasiruddin Tusi kraterinde ışık yanıyor. Ay'daki kraterlere verilen Türk isimleri Usturlap, Grekçe astron (yıldız) ve lambanein (almak, yakalamak, ölçmek) kelimelerinin birleşmesiyle oluşan astrolabos veya astrolabon kelimelerinden türetilmiştir. Usturlap; teknik anlamıyla küresel astronomi problemlerini çözmek, gök cisimlerini veya herhangi bir yüksekliği ölçmek, gündüz ve gece saatlerini belirlemek, şehirlerin enlem ve boylamlarına göre kıble yönünü tespit etmek gibi teorik ve pratik birçok amaçla kullanılan bir tür astronomi aletidir. Astronomi tarihinin en popüler aleti: Usturlap Heysem'in yaptığı deneyler arasında en önemlisi, ışığın doğrusallığını ispatladığı karanlık oda deneyidir. 'Optik' kitabının bölümleri, Riser'in 1572 tarihli Pticae Thesaurus baskısına dahil edilmiştir. Heysem'in eserini okuyan Kepler, Witelo'ya ait bir objeden gözün retinasına bağlanan görüntüleme zincirinde ortaya çıkan çelişkileri çözmüştür. Karanlık oda, Heysem'in ışığın doğrusallığını ispatladığı deneydir. Herhangi bir nesneden gelen ışık bir iğne deliğinin arkasına geçerken görüntüsü ters döner. Bu deney, kameranın çalışma prensibinin ve görme olayının en temel açıklamasıdır. Dünyanın ilk gerçek bilim adamı: İbnü'l Heysem Müzik dizileri oluşturmak için bilinen en eski cihaz, Beni Musa'nın geliştirdiği programlanabilir müzik otomatıdır. Bu mekanizma birden çok disiplin üzerinde geniş bir etki uyandırmıştır. Bu otomatın orijinalinde hareket bir su akışı ile sağlanır ve bu sebeple kendi kendine çalışan otomat olarak tanımlanır. Bu icat, dünyanın ilk müzik sıralayıcısı ve ilk müzik otomatı olarak kabul edilir. Aynı zamanda en eski programlanabilir makinedir ve bu özelliği ile bilgisayarın atası sayılabilir. Akarsuyun üzerine inşa edilmiş su çarkının dönüş hareketi ile eksantrik öil de dönmeye başlar. Eksantrikler maniveraları tek tek harekete geçirir. Dairesel hareket doğrusal harekete dönüşmüş olur ve pistonlar aşağı yukarı harekete geçer. Bu hareket vakum odacığında bir vakum oluşturur ve suyun yukarı taşınmasını sağlar. Zehravi, ilim ve fazilet ehli, tıp alanında basit ve mürekkep ilâçlar hususunda tecrübeli, doğru tedavi uygulayan iyi bir tabipti. Tıp alanında çeşitli eserler kaleme aldı, en büyük ve meşhur eseri Kitâbü't-Taşrîf oldu. Avrupalılar tarafından ''Abulcasis'' lakabıyla tanındı. Cerrahi bilim dalının Avrupa'da gelişmesi, eserlerinin çevrilmesi ile başladı. Zehravi, cerrahinin bir bilim dalı oalrak görülmediği ve cerrahi operasyonların ehil olmayan kişiler tarafından yürütüldüğü bir dönemde cerrahiyi tıbbın bir dalı olarak görmüş, her cerrahın kendi ameliyat aletlerini üretmesi gerektiğini savunmuştur. Cerrahinin atası Zehravi'nin tıp dünyasına kazandırdıkları Taşınabilir tıbbi çantanın ilk olarak hangi tarihte günlük kullanıma dahil edildiği hala cevaplanamamış bir tarihsel sorudur. bu sorunun cevabı birçok tarihçi tarafından Hipokrat dönemine kadar uzatılsa ve Hipokrat'ın ilk olarak tıbbi bir çantanın düzenine ilişkin sınıflandırma ve standardizasyon önerisinde bulunduğu bilinse de bu mesele hala tartışılmaya devam etmektedir. Her gün kullandığımız, hayatımızın her alanında artık vazgeçilmez hale gelmiş birçok nesnede yüzlerce yıllık bir tarihin, onlarca medeniyetin ve sayısını bilemeyeceğimiz kadar çok insanın emeği var. Kimi zaman bir ihtiyaç kimi zaman bir keşif kimi zamansa saf bir merak ile başladı. Bu nesnelerin günümüze uzanan yolculuğu. Fincanımızdaki kahve, bedenimizi saran kaşmir ve ipek, anılar biriktirdiğimiz fotoğraf makinesi, bizi sevdiklerimize ulaştıran ulaşım araçları ve mekanları, birçok bilimsel süreci arkasında saklayan birer hazine aslında hepsi. Medeniyetleri ve zamanı aşarak günümüze gelen bu nesnelerin doğdukları yerleri hiç merak ettiniz mi? Cevabınız evetse, sizi İstanbul Havalimanı, Dış Hatlar Terminali'nde, 24 saat açık olan ve tarihin derinliklerinden gelen bilgilere günümüz teknolojisi ile ulaşma imkanı sağlayan Modern Bilimin Öncüleri sergisini öneriyoruz. Sergi, 4 Kasım tarihinden itibaren bir yıl süre ile İstanbul Havalimanı'nda bilim ve sanat severler ile buluşacak.

Modern Bilimin Öncüleri sergisinde ziyaretçileri neler bekliyor?

MODERN BİLİMİN ÖNCÜLERİ SERGİSİ NEDİR?