Her kesimden muhtaç insanları himaye eden Abdülhamid yadigârı “Düşkünler evi”

Özellikle Anadolu Türk İslam kültüründe büyük önemi olan sosyal yardımlaşma konusu, bu topraklarda her alanda yayıldı. Göçmen kuşlara yardım eden vakıflardan, yolda kalanlara kadar çeşitlenen bu yardımlaşma geleneğini Sultan II. Abdülhamid Darülaceze ile taçlandırdı. Sultan, Darülaceze binalarının yapımı için kişisel eşyalarından bir kısmını sattı. Dönemin hayırseverleri de cömert davranıp, taşın altına ellerini sokunca 1896 yılında Darülaceze doğdu. Kadın-erkek, yoksul, sakat ve kimsesiz çocukları korumak için, Sultan Abdülhamid devrinde yaptırılarak hizmete sunulan 'düşkünler evi' Dârülaceze'nin temeli, 7 Kasım 1892 tarihinde Kâğıthane'de, atış alanı sırtlarında atıldı. Devrin sadrazamı Halil Rifat Paşa, Dârülaceze'nin yapılmasına önderlik etti. Giderlerinin tamamını hayırseverlerin bağışları ile karşılayan Darülaceze, bugüne dek 29 bini çocuk olmak üzere toplam 72 bin kişiyi ağırladı. Darülaceze adında İstanbul'da bir hayır kuruluşu hakkında ilk fikir Sultan Abdülhamid'e aittir. Kuruluş yolunda ilk çalışmalar başladığı zaman Sadrazamlıkta Kâmil Paşa bulunuyordu. 30 Mart 1890 (H. 8 Ş 1307) tarihinde çıkan iradede: 'Geçimini sağlamak için sokaklarda dilenmekte olan ve kimsesiz bulunan çocuklarla, hasta ve sakat, erkek ve kadınların dilenme zilletinden ve aşağılanmasından kurtarılarak vücutlarının dayanabileceği ve yapabileceği ölçüde çalışarak kendi işleriyle geçinebilmelerini sağlamak ve bunlardan işe güce yaramayanların da beslenip barındırılması ve kimsesiz çocukların eğitim ve terbiyesi için bir yer ayrılması ve bunun için de İstanbul'un ne tarafında, ne plan ve resimle ve ne büyüklükte bina yapmak ve tahsisat olarak nerelerden ne miktar şey ayırıp vermek lazım geleceği ve sair teferruatı Şuray-ı Devlet'çe hemen konuşularak ve o konuda süratle bir nizamname yazılarak arz edilmesi irade buyrulmuştur.' Darülaceze, sadece barınma mekânı olmanın çok ötesinde. Toplumun çok kültürlü yapısına uygun, hemen her kesimden insanın yabancılık çekmeden uyum sağlayabileceği ve inançlarını yaşayabileceği bir çatı. Darülaceze devlet adamları, müzisyenler, ressamlar, zamanın tüccarlarını misafir etmiş; top oynarken düşüp, ayağını inciten bir çocuğa anne şefkati gibi bir sevgi gösterilmiş. Sadece yatacak yer ve yiyecek sağlamamış; sakinlerine dost olmuş her zaman. Darülaceze'nin bahçesine girdiğinizde geniş, sakin bir ortam karşılıyor sizi. Etraf sessiz, banklarda oturan yaşlıların arasında yemlenen güvercinler, oyun oynayan sevimli kediler görüyorsunuz ilk başta. Ama bu durgun manzara sizi aldatmasın. Burada görünce çok şaşıracağınız bir rehabilitasyon merkezi var ki adeta küçük bir fabrika. Darülaceze'nin misafirleri buradaki atölyelerde çorap üretip satıyorlar. 1877 Osmanlı-Rus Savaşı'na kadar uzanan süreçte, 1877-79 arasında İstanbul'a dört yüz bine yakın göçmen gelir. Sokaklarda evsiz, barksız, hasta, kimsesiz çocuk ve dilenciler artar. İstanbul'daki dilencileri, sokaklarda başıboş gezen kimsesiz çocukları, cami avlusunda yatan kimsesiz muhtaçları bir araya toplayıp ıslah ederek sanat sahibi yapmak, kimsesizlerin son ömürlerini huzur içinde yaşamalarını sağlamak maksadıyla II. Abdülhamid Han, bir Darülaceze kurulmasını ferman ile emir buyurur. Bu ferman sonrası oluşturulan komisyonun tetkikleri neticesinde, Darülaceze'nin Okmeydanı'nda kurulmasının muvafık olacağı ve inşaatının 72 bin altın liraya çıkabileceğini padişaha arz ederler. Bunun üzerine Darülaceze'nin Okmeydanı'nda inşasına başlanması Padişahın 25 Mart 1306 (6 Nisan 1890) tarihli fermanı ile emir buyrulmuş ve bu ferman 30 Mart 1306 (11 Nisan 1890) tarihli Resmî Tebliğ ile yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Sultan Abdülhamid Han, Darülaceze'nin kuruluş masraflarını karşılamak üzere 7.000 altın lira kıymetindeki eşyasını hediye etmiş, 10.000 altın lira da nakit olarak bağışlamıştır. Ayrıca yardım kampanyası düzenlenmiş, geniş bir katılım sağlanmış ve toplanan teberrularla 50.000 altın lira toplanmıştır. Böylelikle temin edilen inşaat parası ile 6 Ekim 1892 tarihinde 21 koyun kesilerek Darülaceze'nin temeli atılmış ve Sultan Abdülhamid Han'ın cülusunun sene-i devriyesi olan 19 Ağustos 1895 tarihinde binaların inşaatı tamamlanarak fotoğraflardan oluşan iki albümle birlikte anahtarları Sultan Abdülhamid Han'a teslim edilmiştir. Darülaceze'nin resmî açılışı 31 Ocak 1896 tarihinde yapılmıştır. 1895 yılında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından kurulan, kurulduğu günden bu yana 29 bini çocuk olmak üzere toplam 72 bin kişiye şefkat yuvası olan Darülaceze; din, dil, ırk, sınıf ve cinsiyet farkı gözetmeksizin bakıma muhtaç, yaşlı, engelli insanlara, sokağa terk edilmiş kimsesiz yavrulara hizmet vermektedir. Şu an Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'na bağlı olarak hizmet veren Darülaceze'de barınan sakinlerin tüm giyinme, barınma, gıda, sağlık ve bakım ihtiyaçları kurum tarafından karşılanmakta, hizmet 24 saat aralıksız devam etmektedir. Sakinlerin muayene ve tedavi hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetleriyle acil veya kronik rahatsızlıklar tedavi edilmeye çalışılmakta, ileri tetkik ve tedavi gerektiren durumlarda hastanelerle bağlantı kurularak her türlü tıbbi tedavileri yapılmaktadır. Rehabilitasyon merkezi ile de psikologlar ve gönüllüler eşliğinde atölye çalışmaları yapan sakinlerin sosyal yaşantıya adaptasyonları ve motivasyonları sağlanmaktadır. (Fotoğraflar: Eski İstanbul Fotoğrafları Arşivi) Darülaceze Başkanlığı'nın yerleşim yeri yaklaşık 30 dönüm olup, yerleşkede; 1 başkanlık binası, 1 çocuk yuvası, 7 adet aceze binası, 1 poliklinik binası, iş ocakları, rehabilitasyon merkezi, soğuk hava depoları, çamaşırhane ve mutfak bulunmaktadır. Dünyanın hiçbir ülkesinde rastlanmayan ve büyük dinlerin ibadethanelerinden olan cami, kilise ve havra Darülaceze'nin bahçesinde bir aradadır. Kurumumuzun yatak kapasitesi çocuklar için 50, erişkinler için 504 olmak üzere toplam 554'tir. İlk hediyeyi, II. Abdülhamid, on sekiz parçadan oluşan değerli eşyalarını verdi. Padişahın verdiği eşyalar: Bu eşyalar ilk önce piyango tertip edilerek satılmak istendi. 28 Şubat 1891 tarihinde toplanan Meclis-i Vükelâ'da konu görüşülmüş ve piyango tertip edilmesi uygun görülmeyerek sergi ile satılmasının uygun olacağına karar verilmişti. Ağustos'un sonunda elde edilen miktar 6.720 00 kuruş olmuş ve bu paralar Osmanlı Bankası'na yatırılmıştı. Geriye kalan birkaç eşyanın da birkaç gün içinde müzayedeye konulup satılacağı bildirilmişti. Daha sonra geriye kalanların da satılmasıyla beraber 7.000 lira elde edilmişti. Padişah ayrıca 10.000 lira da nakit olarak verdi. Bundan başka inşaat masrafını karşılamak üzere 50.000 liralık yardım biletleri basılmasana karar verildi. Matbaayı Osmaniye'de basılan bu biletler dört çeşit olup, 10.000 liralığı 1'er liralık, 10.000 liralığı 3'er sim mecidiyelik, 15.000 liralığı 1'er mecidiyelik ve 15.000 liralığı da 5'er kuruşluktu. (Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi 2017, II. Abdülhamid Dönemi Hayır Kurumlarından Darülaceze'nin Yapımı Ve Halil Rıfat Paşa'nın Çalışmaları)